The Selfish Gene van Richard Dawkins 40 jaar geleden verschenen. Een terugblik

Omslag van mijn exemplaar van The Selfish Gene, 1977

In 1976 verscheen de The Selfish Gene van Richard Dawkins. Dat is nu 40 jaar geleden. Matt Ridley mocht een terugblik schrijven voor Nature. Richard Dawkins is niet alleen controversieel buiten wetenschappelijke kringen vanwege zijn compromisloze atheïsme, maar in wetenschappelijke kringen bestaat er kritiek op bepaalde aspecten van zijn selfish gene concept.

Zo beschrijft Matt Ridley de centrale boodschap van The Selfish Gene: individuen  doen alles om in leven te blijven en zich voort te planten. Ze doen dat niet voor zichzelf, maar om hun genen door te geven. De heersende gedachte binnen de biologie vóórdat de The Selfish Gene verscheen, was dat organismen alles doen, hun leven riskeren, zich uitsloven om een partner te veroveren, en hun kroost van voedsel te voorzien en te beschermen, om de soort in stand te houden. Het selfish gene concept verving dat idee door een gene-centered view. Organismen bestaan (zie vorig blog over de vraag: Waarom bestaan muggen?) omdat ze gevormd zijn door genen die organismen aanzetten zich voort te planten. Dit verhaal heeft het overleefd schrijft Ridley ondanks een aantal wetenschappers die een iets gewijzigde versie van het verhaal vertellen.

Genen zijn de eenheden die blijven bestaan, géén chromosomen, géén individuen, géén groepen, géén soorten. Individuen zijn tijdelijke voertuigen voor genen. Organismen vergaan, genen blijven bestaan.

In het derde hoofdstuk merkte Dawkins terloops op dat het verschijnsel dat er veel meer DNA in organismes zit dan nodig is om voor eiwitten te coderen, verklaard moet worden als parasitair DNA. Het heeft geen functie, het is er domweg omdat het zichzelf vermenigvuldigd heeft. De paradox van het surplus aan DNA was opgelost.
Een paar jaar later vonden andere onderzoekers inderdaad stukken DNA die  zichzelf vermenigvuldigen blijkbaar zonder enig nut voor het organisme. Dat moet toch schadelijk zijn? Ondanks de enorme groei van kennis van DNA blijft het centrale idee dat het gen de eenheid van erfelijke informatie is overeind tot op de dag van vandaag, schrijft Ridley.

Dawkins erkende dat hij zijn Selfish Gene gebaseerd had op inzichten van William Hamilton, George Williams, John Maynard Smith en Robert Trivers. Maar deze evolutiebiologen erkenden op hun beurt dat Dawkins door zijn populair-wetenschappelijk boek de wetenschap vooruit had gebracht. 

Ook erkent Dawkins dat de titel die zijn uitgever suggereerde The Immortal Gene veel beter was geweest omdat het de aanhoudende kritiek dat levenloze moleculen niet egoïstisch kunnen zijn, omzeild had.

Ik zelf zet kritische kanttekeningen bij de bewering dat de paradox van het surplus aan DNA opgelost wordt door het simpelweg 'parasitair DNA' te noemen. Om de roeiboot metafoor te gebruiken: acht roeiers en één stuurman kan functioneel zijn, maar 2 roeiers met 25 niet-roeiers die zelf helemaal niets bijdragen aan het geheel, zijn evident ballast. Zo'n boot gaat het echt niet winnen van een boot waar alle personen roeien. Waarom wordt die ballast niet overboord gegooid? Je zult dus met iets beters moeten komen om die ballast te verklaren. Te meer omdat het in toenemende mate duidelijk wordt dat 90% tot 95% van het menselijk DNA niet voor eiwitten codeert of überhaupt iets nuttigs zit te doen. Ondanks luidruchtige pogingen om de meerderheid van DNA functioneel te verklaren. Daarover een volgende keer...


Matt Ridley: 'In retrospect: The selfish gene', Nature 28 January 2016. – Matt Ridley reassesses Richard Dawkins's pivotal reframing of evolution, 40 years on.
( is nu gratis te lezen! )