Lang leve de Altruistische Revolutie! is een oproep die de ex-moleculair bioloog en boeddhistische monnik Matthieu Ricard tijdens een lezing in de documentaire deed. Dat leek me een leuke titel voor een blog over de documentaire 'The Altruism Revolution' [1]. De documentaire mag wel wat meer bekendheid krijgen, want hij is niet eens terug te vinden in de Engelse, Franse en Nederlandse wikipedia.
In deze documentaire laten een aantal toponderzoekers de resultaten van hun onderzoek naar altruisme zien. Met name de experimenten met babies en kleuters waar de uitzending mee begint, vond ik bijzonder verhelderend en verbazingwekkend.
 |
| experiment: baby kiest uit twee beren (zie tekst) |
Psycholoog Daniel Batson was één van de eersten die vraagtekens plaatste bij 'de theorie van universeel egoïsme'. Hij ontdekte (tientallen jaren geleden) dat proefpersonen wel wilden ruilen met een voor hen onbekende proefpersoon die (schijnbaar) schokken toegediend kreeg bij foute antwoorden. Dat was een verrassende vorm van altruïsme. Empathie is het vermogen om te voelen wat een ander persoon voelt (Emma Seppala). Empathie is een voorwaarde voor altruïstisch gedrag. Tania Singer toonde aan dat er in de hersenen van een proefpersoon een soort pijnsensatie optreedt wanneer zijn/haar partner een elektrische schok krijgt. Dus, de proefpersoon voelt ongeveer hetzelfde als zijn/haar partner zonder dat hij/zij zelf een schok krijgt. Lijden of zien lijden is voor de hersenen bijna hetzelfde.
Felix Warneken en de bekende neurowetenschapper Michael Tomasello toonden aan dat jonge kinderen van 15 - 18 maanden al begrijpen wat een volwassene in een experimentele setting wil en helpen spontaan wanneer ze zien dat hun hulp nodig is. Bijvoorbeeld een potlood dat gevallen is, een kastdeur openmaken voor iemand met de handen vol. Dit zijn eenvoudige dingen. Maar, zelfs als ze op dat moment aan het spelen zijn, onderbreken ze bezigheden om de proefleider even te helpen. Dat deden ze zonder enige beloning. In vervolgexperimenten bleek dat kinderen die wel beloning kregen daarna juist minder altruïstische hulp geven. Tegen de logica van het gezonde verstand in werkt beloning hier dus contraproductief.
 |
| kinderen (15-18 maanden) rapen spontaan knijper op die een acteur 'per ongeluk' heeft laten vallen |
Paul Bloom (Yale University) wil uitzoeken of een baby "onderscheid kan maken tussen goed en kwaad". Ze hebben ondertussen al honderden babies van 3 - 6 maanden getest, en de meerheid kiest voor de 'goede', aardige knuffelbeer (= helpt een ander). Ze concluderen uit de resultaten dat babies van die leeftijd een moreel oordeel hebben. En zelfs dat dit een aangeboren vermogen is.
Redenering is als volgt: als chimpanzees en mensen op jonge leeftijd empathie bezitten, dan moet dat evolutionair 5-7 miljoen jaar oud zijn. Onze gemeenschappelijke voorouder moet dat gehad hebben. En kan dus niet toegeschreven worden aan kulturele invloeden. Dus altruïsme is in de loop der evolutie ontstaan.
 |
| experiment waarin altruisme wordt getest bij baby |
Voice-over:
"Maar deze these is in strijd met wat volgelingen van Darwin beweren, namenlijk dat natuurlijke selectie en mutatie de sturende krachten achter de evolutie zijn". (20e min)Martin Nowark: "Evolutie is méér dan alleen maar de strijd om het bestaan en competitie, er is ook samenwerking!. Samenwerking heeft onze hersenen beïnvloed en gevormd. Maar als samenwerken effectiever is dan concurreren, zegt de voice-over, waarom heeft dat niet altijd de voorkeur? Waarom zijn er dan steeds conflicten die de aarde dreigen te vernietigen? Paul Bloom: als babies geboren worden met een moreel besef van goed en kwaad, waarom zijn sommige volwassenen dan zo slecht? Inderdaad, dit is een cruciale vraag!
Het antwoord zoekt hij in het feit dat zeer jonge kinderen de wereld al verdelen in 'wij versus de anderen' en geven de voorkeur aan een knuffel die dezelfde smaak heeft als zijzelf, ook al deed die gemeen in het zojuist uitgevoerde experiment. Het kind kiest in die situatie een 'slechte' knuffel! En dit gedrag is al te zien in de jongste kinderen die we hebben getest.
Nu volgt een belangrijke, cruciale opmerking van Paul Bloom:
 |
| Paul Bloom: "Het meeste kwaad in de wereld komt voort uit het onderscheid dat we maken tussen mensen die we mogen en mensen die we niet mogen." |
"In a sense most of the evil in the world is caused by our willingness to distinguish between people we care about and people we don't."Inderdaad: we maken onderscheid tussen vriend en vijand die wij anders behandelen. Niks empathie voor vreemden. Experimenteel is aangetoond dat 'de vijand' zien lijden niet het pijncentrum in de hersenen activeert, maar juist het genot centrum. Een sadistisch genoegen... Onthullend.
(24e min)
Hoe breken we uit die kleine morele cirkel en kunnen we vreemden, en tegenstanders opnemen in onze morele cirkel? Richard Davidson ging meditatie onderzoeken als oplossing voor het gebrek aan universele empathie. Bij Matthieu Ricard heeft (langdurige) meditatie geholpen. Maar ook bij mensen die slechts 2 weken met 30 min. per dag mediteren waren er wijzigingen in de hersenen te zien.
Emma Seppala: er kan een kettingreactie van 'goedheid' ontstaan: als iemand een (kleine) daad van aardigheid/vriendelijkheid/behulpzaamheid doet tegen een vreemde, dan kan zich dat voortplanten van persoon tot persoon (een sociale kettingreactie; 'chain reaction'). Een interessant idee.
Commentaar
(Iets aangepast woensdag 8 maart)Ondanks het feit dat ik deze documentaire van harte kan aanbevelen voor iedereen die inzicht wil hebben in empathie, altruïsme en waarom er zoveel ellende in de wereld is, toch nog enige kanttekeningen. Ik heb bezwaar tegen de uitspraak: "Maar deze these is in strijd met wat volgelingen van Darwin beweren, namelijk dat natuurlijke selectie en mutatie de sturende krachten achter de evolutie zijn."
Ten eerste: 'Volgelingen van Darwin' is natuurlijk een verkeerde uitdrukking! Jezus heeft volgelingen. Wetenschappers volgen elkaar niet blindelings, anders zouden er bijvoorbeeld geen nieuwe ontdekkingen gedaan kunnen worden.
Ten tweede: mutatie en selectie hebben behalve egoïsme ook samenwerking en altruïsme voortgebracht. Samenwerking is overigens is iets dan altruïsme, want bij samenwerking hebben beiden voordeel, en bij altruïsme heeft 1 individu nadeel en de ander voordeel. (Zie verder Frans de Waal die daar uitgebreid over geschreven heeft. Hij komt overigens niet voor in de uitzending! Wat opzich opmerkelijk is).
Martin Nowark is een vooraanstaand wetenschapper (ik heb zijn boek 'Supercooperators' gelezen; het is degelijk onderzoek, maar vooral theoretisch). Het is een aanval op het simpele selfish gene denken van Richard Dawkins, wat Dawkins ondertussen zelf al heeft gecorrigeerd (een beetje laat, maar toch). Ook hier geldt: helpen dat voor jezelf niet 'kostbaar' is, is wat anders dan helpen dat 'kostbaar' vor jezelf is.
Hebben babies echt een moreel besef? Ik zou de experimenten interpreteren als: ze kiezen gewoon voor een aardige knuffel, omdat ze bijvoorbeeld bang zijn voor of een intuitïeve hekel hebben aan een onaardig persoon. 'Kwaad' betekent een persoon waar je bang voor bent, 'goed' betekent een persoon die aardig tegen je doet. Wie wil er niet aardig behandeld worden? Een baby wil onaardige personen mijden. Dat lijkt me de simpelste verklaring. En dan is ook niet meer zo verbazingwekkend wat die babies doen in de experimenten.
Dat babies in de experimenten altruïstisch reageren kan komen omdat ze niets dan liefde en aandacht ervaren hebben in hun jonge leventje en nog geen slechte ervaringen met gemene mensen hebben. Ze worden vertroeteld en verzorgd, ze krijgen hun eten en drinken op tijd. De babytijd is een paradijsje op aarde. Pas later komt teleurstelling in anderen, eigenbelang en competitie.
Het probleem is, denk ik, dat de geteste babies uit welgestelde gezinnen met hoogopgeleide ouders, goed huwelijk, goed inkomen, ideale opvoeding afkomstig zijn. Hoe zit het met kinderen die van jongsaf aan minder liefde hebben ontvangen; probleemgezinnen, gediscrimineerde minderheidsgroeperingen, achterstandsbuurten, werkeloze ouders, bijstandsgezinnen? Zijn die kinderen getest? en hoe reageren die?
Wat ik pas bij een tweede keer kijken besefte is dat jonge kinderen heel makkelijk 'immorele' keuzes maken en kiezen op basis van sympathie en antipathie die op hun beurt gebaseerd zijn op trivialiteiten zoals overeenkomst met hun eigen subjectieve voorkeur voor snoepjes. Trivialiteiten die als groepskenmerken gaan fungeren, kunnen 'morele' keuzes overrulen! Maar als dat zo is, is het ook helemaal niet verbazingwekkend dat onze samenleving niet zo altruïstisch is. Dan is racisme ook verklaarbaar. Het zijn de 'anderen' die je anders behandeld.
Met die meditatie als oplossing heb ik wat problemen. Werkt dat echt? Gewoon stilzitten en dan wordt je een altruïst? Kan het niet met een meer doelgerichte empathie oefeningen zoals die van Roman Krznaric die vreemdelingen bij elkaar brengt? Overigens: als empathie en altruïsme zijn aangeboren, waarom heb je dan überhaupt training nodig? Misschien moet uitgezocht worden hoe het altruïsme van de baby in de loop van zijn leven verloren gaat? Of misschien dat een gebrek aan liefde in de babyjaren zich vertaalt in gebrek aan empathie en altruïsme in het latere leven?
Noten
- 'The Altruisme Revolution' is een Franse documentaire, op zondag 26 feb 2016 uitgezonden door de KRO/NCRV, en herhaald woensdagnacht 1 maart 2017 0:15 op NPO2 (NTR/NOS). Is hier terug te kijken zolang het duurt! Want waarschijnlijk vanwege contract omroep met producent mag de docu niet onbeperkt online staan. Volgens Bodhitv is de documentaire The Altruism revolution een productie van "de boeddhistische stroming van de KRO-NCRV" en is geregisseerd door Sylvie Gilman en Thierry de Lestrade.
Hoi Bert, bedankt voor de tip. dat zou ik niet zo gauw tegengekomen zijn.
ReplyDelete