Abraham Kuyper: een goed geinformeerde criticus van Darwins evolutie theorie.

Abraham Kuyper (1899) Evolutie

Een verrassend helder en leesbaar geschreven anti-evolutie geschrift van 125 jaar geleden getiteld: 'Evolutie', geschreven door de oprichter van de Anti-(R)evolutionaire Partij (ARP), stichter van de Vrije Universiteit (VU) [9], en de minister-president van Nederland van 1901 tot 1905: Abraham Kuyper (1837 – 1920).

Het belangrijkste wat mij opviel is dat Kuyper, ondanks de bedreiging die hij ziet in het 'Evolutie-dogma' voor de christelijke cultuur, een feitelijk correcte weergave geeft van de kern van Darwins evolutietheorie. Dit is opmerkelijk voor een criticus. Ook valt hij de persoon van Darwin niet aan. Ook dit is opmerkelijk voor een Darwin-criticus. Kuyper erkent dat Darwin in zijn Origin of Species meer hechtte aan empirie dan aan speculatie (p19). Geweldig. Kuyper vermeldt dat Darwin kunstmatige selectie van duivenrassen gebruikte als voorbeeld van de effecten van selectie. Hij begreep Darwins argument. Hij begreep ook dat je extra argumenten en feiten nodig hebt om aan te tonen dat dit soort selectie ook in de natuur plaats vindt. Bovendien begreep hij dat er op die manier nieuwe soorten kunnen ontstaan (p.20). Ook begreep hij dat Darwin geen doelmatigheid of 'sturing van hoger hand' kon binnen smokkelen. De theorie zou louter mechanistisch moeten zijn. Klopt ook. Want anders zou alles voor niets zijn geweest. Kuyper schrijft respectvol: "En hierin nu bestaat de grootste vondst van Darwin, dat hij metterdaad zulk een puur mechanistisch agens aanwees...". En hij noemt het principe van Malthus dat er meer individuen geboren worden dan er voedsel beschikbaar is met als gevolg: 'struggle for life' [3]. Als de gunstige eigenschappen van de 'survivors' erfelijk zijn, dan bestaat de volgende generatie voor een groter deel uit erfelijk aangepaste individuen (simpel gezegd) en kunnen zij in principe die eigenschappen ook weer doorgeven aan de volgende generatie. Kuyper noemt als tweede mechanisme de erfelijkheid van verworven eigenschappen die bijdraagt aan aanpassing [1]. Als er voldoende tijd voorhanden is [2] ontstaan er steeds beter aangepaste individuen. Er ontstaan nuttige, functionele aanpassingen. En die accumuleren in de loop der generaties. En dit alles zonder God. Het Eureka moment voor Darwin. Het gaf een impuls aan empirisch onderzoek. Steeds valt op hoe nauwkeurig Kuyper de sterke kanten van de theorie van zijn tegenstander beschrijft. Geen karikatuur. Dat is zeldzaam voor een tegenstander. En een bewijs van zijn integriteit en intelligentie.

Hij leerde me zelfs nog een nieuwe term: chorologie [4]: over het belang van de ruimtelijke verspreiding van soorten over de aardbol. Een begrip dat bijna alle Darwin- en evolutie-critici vergeten. Dus: complimenten voor Abraham Kuyper! Hij constateert dat de evolutietheorie een nieuwe impuls gaf aan wetenschappen als Physiologie, Paleontologie en meer. Hij erkent dat als feit. De evolutie gedachte werd door anderen verder uitgebouwd tot een alomvattende theorie. Geen wetenschappelijk gebied bleef onaangeroerd: psychologie, esthetiek, ethiek, sociologie, economie, en zelfs religie [5]. Dat is zeer verontrustend voor calvinisten (christenen).

Kritiek met korte houdbaarheidsdatum

Kuyper accepteert de logica van Darwins theorie op voorwaarde dat erfelijkheid mechanistisch verklaard kan worden. Dat lijkt een redelijke eis. Kuyper wist dat Darwin een foute theorie van het mechanisme van erfelijkheid had [6]. Hij laat vervolgens uitputtend zien dat in de laatste decennia van de 19e eeuw verschillende alternatieve erfelijkheidstheorieën gepubliceerd werden. De ene nog vager en speculatiever dan de andere. Opvallend: hij meent dat de aanname van 'Vererbungssubstanz' (erfelijkheids-substantie!) [7] niets oplost:

"Een hypothese waarbij het terstond in het oog springt, dat de onderstelling van een "Vererbungssubstanz" niets is, dan een anderen mystieken naam stellen voor het te ontsluieren mysterie". (pag 31)

Zijn kritiek is in feite terecht. Het waren geen empirisch toetsbare theorieën. Het waren zeer speculatieve theorieën. Waarom is dit zo belangrijk voor Kuyper? Die theorieën:

"ze hebben het volstrekte onvermogen, om het feit der overerving mechanisch te verklaren, in zoo helder licht geplaatst, dat het niet te sterk gesproken is zoo ik zeg, dat het monistisch mechanisme der gehele Evolutie-leer in haar Achilleshiel er doodelijk door is getroffen." (pag. 32).

Met 'monistisch mechanisme' bedoelt Kuyper het streven om alle natuurverschijnselen materialistisch te verklaren. Hij interpreteert het falen van een materialistische verklaring van erfelijkheid, als bewijs dat het materialisme gefaald heeft. Immers het materialisme claimt dat in de wetenschap alles mechanistisch verklaard moet worden [9]. En aangezien het Darwinisme op een ondeugdelijke theorie van erfelijkheid is gebouwd, stort het hele Darwinistische bouwwerk in volgens Kuyper. Maar, wat is eigenlijk het alternatief? Dacht Kuyper zelf dat erfelijkheid werkt via niet-materialistische of bovennatuurlijke krachten? Hij moet toch geweten hebben dat zonder fysiek contact tussen man en vrouw, een vrouw niet zwanger wordt? En dat er dus overdracht moet zijn van een materiële substantie van de vader naar de moeder om een kind te maken? Een bevruchting is toch geen bovennatuurlijk wonder? Ook al hadden de Darwinisten geen goede erfelijkheidstheorie, dat ondermijnt toch niet het feit van erfelijkheid? (zie dit blog).

Alsof één doodsteek nog niet genoeg is, komt Kuyper nog met een tweede. Natuurlijke selectie veronderstelt dat er steeds nieuwe variatie optreedt. Anders valt er op den duur niets meer te selecteren. Terechte opmerking. Heel scherpzinnig merkt Kuyper op: waar komt die variatie vandaan? Die variatie mag niet van te voren 'klaarliggen'. Het mag ook niet wetmatig zijn, het moet volledig onbepaald zijn. Er mag geen ontwerp en geen doel zijn. Dat eist het mechanistisch verklaringsmodel. Klopt allemaal. Kuyper meent dat ook hier het mechanistisch model gefaald heeft. En ongetwijfeld stort het Darwinistisch bouwwerk voor de tweede keer in. 

Het ironische van de hele zaak is dat Kuyper zijn betoog hield in 1899. Dat is precies één jaar vóór de drievoudige herontdekking van de erfelijkheidswetten van Mendel! De experimenten van Mendel wezen op het bestaan van concrete erfelijke factoren. Het was de geboorte van de Mendelse genetica. 53 jaar later werd ontdekt dat de lang gezochte erfelijke substantie uit DNA bestaat. En zijn vraag waar die ongerichte variatie vandaan kwam, werd in 1910 beantwoord toen Thomas Hunt Morgan een white-eye fruitvliegje in zijn kweekflessen vond (normaal hebben ze  rode ogen). Mutatie noemen we dat tegenwoordig. We weten dat mutatie ongericht, toevallig is. Kuyper had natuurlijk niet in de toekomst kunnen kijken, maar hij hield er kennelijk geen rekening mee dat wetenschappers ook niet stilzitten. Hij nam dus in feite een stevig risico door er op te gokken dat wetenschappers het raadsel van de erfelijkheid nooit zouden kunnen oplossen. In feite was dit een god of the gaps argument omdat hij zich baseerde op een onopgelost probleem in de wetenschap van zijn tijd.

Zou het kunnen zijn dat Kuyper het zich kon permitteren om de sterke kanten van het Darwinisme te behandelen, omdat hij een aantal 'fatale wetenschappelijke zwakheden' in petto had? Hoe dan ook, hij heeft literatuuronderzoek gedaan. En hij begreep het.

Hij besluit zijn rede met het eerste van de geloofsartikelen van de Christelijke kerk:

IK GELOOF IN GOD ALMACHTIG, SCHEPPER DES HEMELS EN DER AARDE.

Het stond dus van te voren vast dat Kuyper het Darwinistisch-evolutionair wereldbeeld om religieuze redenen moest verwerpen:

"Over de klove, die tusschen het dogma der Triniteit en het pseudo-dogma der Evolutie gaapt, valt geen brug te slaan. Christelijke religie en Evolutieleer zijn twee over en weer elkaar uitsluitende systemata." (p.12) [12]

Behalve de evolutietheorie zelf waren sommige evolutionisten zelf de oorzaak. Abraham Kuyper citeert de beroemde Duitse bioloog, zoöloog, Darwinist, filosoof Ernst Haeckel: Gott ist ein "gasförmiges Wirbelthier". Het citaat komt uit de rede 'Der Monismus als Band zwischen Religion und Wissenschaft. Glaubensbekenntniss eines Naturforschers' (1892). Kuyper was hierover zeer verontwaardigt. Een paar jaar later publiceerde Haeckel in 1899 het beroemd geworden boek 'Die Welträtsel' waarin hij de hoofdstellingen van het christelijk geloof met de grond gelijkmaakte. Haeckel was dus te vergelijken met de hedendaagse evolutionist en atheist Richard Dawkins. Het atheïsme van Haeckel en Dawkins heeft de acceptatie van het darwinisme onder gelovigen sterk belemmerd. Het was olie op het vuur. Het is begrijpelijk dat ook Kuyper buitengewoon geïrriteerd was. Hier zit het probleem: de associatie van darwinisme en atheïsme, of zelfs de gelijkstelling van die twee. Vandaar het belang van een boedelscheiding: wetenschap en religie zijn twee gescheiden domeinen (NOMA). [13]

Hij verwierp Evolutie ook omdat er 'een doodelijk gevaar in de Evolutie schuilt' (pag.51). Het gevaar van een doelloos mechanisch opgebouwde kosmos. Die leer mag door geen enkele onderwijzer aan onze kinderen onderwezen worden [11]. 

Hij moest Darwinisme ook om politieke redenen afwijzen. Hij meende ten onrechte dat het 'recht van de sterkste' onvermijdelijk uit Darwinisme volgt [10] en dat was voor hem ook een reden om Darwinisme te verwerpen. Ook een achterhaald idee. 

Desondanks leek Kuyper de verdienste van het Darwinisme als wetenschappelijke theorie goed in te schatten. Dat is zijn verdienste.

Postscript

Bedenk dat Abraham Kuyper de oprichter van de Vrije Universiteit was [9]. Vanaf de oprichting was de VU een anti-evolutie universiteit. Niet als bijkomstigheid, maar als grondbeginsel. Het Christelijk onderwijs stond op het spel. Ik heb dit persoonlijk aan de lijve ondervonden [9]. De ontwikkeling van de houding van de VU ten aanzien van evolutie sinds die tijd is een apart onderwerp.

Noten

1. is nog steeds controversieel
2. hij geeft hier geen maat: nergens in zijn rede noemt hij miljoenen jaren.
3. "Een feit evenzeer de wan-evenredigheid tusschen de schier grenzenlooze vermenigvuldiging van de eters, en de schraalheid van de voorhanden spijze." (pag 21).
   
4. Chorologische geografie: de wetenschap die zich bezighoudt met de ruimtelijke verspreiding van organismen over het aardoppervlak. Engels: Chorology: the study of the spatial distribution of organisms (biogeography). Het begrip biogeografie is tegenwoordig het gangbare begrip daarvoor.
5. Daniel Dennett sprak veel later over 'universal acid' (bron) maar Kuyper was hem voor!
6. Pangenesis theorie (wikipedia). Dramatisch gegeven: Kuyper schreef deze passage 1 jaar voor de herontdekking van Mendel in 1900
   
7. We weten nu dat die 'Vererbungssubstanz' DNA is: de materiële basis van erfelijkheid. Maar DNA werd pas in 1953 ontdekt. Daarvoor was er al de chromosoom theorie van erfelijkheid en was bekend dat nucleïnezuur in de celkern aanwezig was.
8. Wikipedia artikel 19e eeuw: "De negentiende eeuw kenmerkt zich door weergaloze vorderingen der wetenschappen. De eeuw der techniek roept een materialistische levensbeschouwing op. ... Sommigen zien ook verwantschap met het darwinisme en het daaruit voortvloeiende evolutionisme."
9. Kuyper was oprichter van de VU. Zijn strijd tegen evolutie was binnen de VU nog steeds levend eind jaren 90 van de vorige eeuw. Zie: BRIEFWISSELING tussen Redactie WCS en G.Korthof 14-6-96 t/m 1-12-96 . Anno 2024 wordt er een cursus evolutiebiologie aan de VU gegeven. Abraham Kuyper zou zich omdraaien in zijn graf.
   NB: Gerdien de Jong wees mij er op dat de link niet werkte. U kunt nu zoeken op evolution courses: https://research.vu.nl/en/courses/?search=evolution+course en krijgt dan 88 hits waarvan plm 15 niet over evolutie gaan. De meest algemene is: Evolutie door Mirte Bosse: "Na afloop van de cursus is de student in staat: de belangrijkste bewijzen voor evolutie te omschrijven;... ". De enige cursus die nog herinnert aan de oprichter van de VU, Abraham Kuyper is: Creation and Redemption: Reformed and Evangelical Theology and Evolution door Gijsbert van den Brink. Maar die gaat over klimaat verandering. [toegevoegd: 17 Sep 2024]
   
10. Darwinisme is geen politiek systeem, maar een wetenschappelijke theorie over de levende natuur: planten en dieren. Dat anderen (soms zelfs wetenschappers) ethische en politieke consequenties trekken is niet de schuld van de evolutietheorie.
11. In amazon.com staat het boek aldus omschreven: "In this historic speech delivered at the Vrije Universiteit in Amsterdam, Abraham Kuyper, a Dutch statesman and theologian, lays out his views on the relationship between science and religion, arguing for a Christian worldview that embraces evolution as a natural process." Dat is 100% het tegenovergestelde van hetgeen Kuyper beweerde! [17 Sep 2024]
12. citaat toegevoegd [4 Okt 24]
13. paragraaf over Haeckel toegevoegd 14 okt 2024.  Het tragische is dat sommigen het bestrijden van het theïsme als hoogste prioriteit hebben en daarmee de suggestie wekken dat Darwinisme een atheïstische theorie is. Maar je moet Darwinisme uitsluitend op zijn wetenschappelijke merites beoordelen want het is een wetenschappelijke theorie.  (Tevens toegevoegd als laatste comment.)

 

 

Bronnen

De rede is opnieuw uitgegeven door de ULAN Press. Het is een fotografische reproductie van het origineel uit 1899. Het is verkrijgbaar bij amazon.fr. Het staat eveneens in amazon.com, maar is niet leverbaar aan personen woonachtig in Nederland. En het staat in amazon.nl maar is 'momenteel niet verkrijgbaar'. Voor de digitale versie neem contact op met Rolie Barth. Tevens is het boek online te lezen als digitale scan van het origineel op Delpher. De tekst is te downloaden als doorzoekbare pdf (KB). (toegevoegd 1 Okt 2024)

Postscript 17 Sep 2024: 

Het boek blijkt nu verkrijgbaar in amazon.com als hardback ($29,95) en paperback ($15,95). 

Met dank aan Leonardo die mij op het spoor van Abraham Kuyper zette, en Rolie voor de digitale versie van het document, en Susan die het boek vond in de Franse Amazon.