Het Vleesverlangen van Marijn Frank. Negen seconden zwart beeld

Marijn Frank kan het niet aanzien! Zwak!

 

Marijn Frank maakte de documentaire Vleesverlangen over haar eigen vleesverslaving naar aanleiding van de geboorte van haar dochter. Moet ze haar dochter vlees geven? Ze erkent openlijk dat ze verslaafd is aan vlees. Het wordt wetenschappelijk bevestigd in een hersenscan. De hersenonderzoekers concluderen dat haar brein uitzonderlijk sterk reageert op beelden van vlees. Nog meer dan op erotische afbeeldingen, concluderen ze. 

En ze voegen er aan toe: het is een verslaving zoals alcoholisme of nicotineverslaving. Deze vleesverslaving is cruciaal voor de documentaire en maakt het spannend voor de kijker. Het is een goed gekozen vertrekpunt. Komt ze op het eind van haar verslaving af? Wil ze het eigenlijk wel?

Het is mij niet duidelijk of ze echt wil stoppen met vlees en vegetariër wil worden, of dat ze haar eigen vleesverlangen wil onderzoeken of zelfs wil rechtvaardigen. Ze lijkt te hinken op twee gedachten. Hoe pakt ze het aan? Waar haalt ze haar informatie vandaan? Ze interviewt vegetariër Dirk-Jan Verdonk ('Het dierloze gerecht. Een vegetarische geschiedenis van Nederland' [1]) en twee bewoners van het Vegetarisch Woonpark Ommershof [2]. Verder bezoekt ze psychotherapeute Eileen van Essen [3] die een neutraal standpunt heeft. Ook bezoekt ze met haar dochtertje een kinderboerderij (neutraal of misschien pro-dier?). Een belangrijk onderdeel, en het meest dramatische onderdeel van de documentaire is haar stage bij biologische slachter Rene Pals [4]. Behalve uitbenen en andere slagerswerkzaamheden, wil ze zelf een koe doodschieten. En verder bezoekt ze een kok die bij voorkeur rundvlees van een met uitsterven bedreigd en langzaamgroeiend runderras gebruikt; een presentatie van kweekvlees in Londen en een woordvoerder van de vleessector. Zowel de biologische slager, de kok, de kweekvleesproducent en de woordvoerder van de vleessector zijn uiteraard voorstander van vlees eten. De documentaire eindigt met het verorberen van drie gehaktballen: één voor haarzelf, één voor haar partner, en één (evengrote!) voor haar dochtertje van drie.

Wat moeten we concluderen uit de documentaire? Heeft ze haar verslaving onder controle? Eet ze na alles wat ze gezien en meegemaakt heeft nog steeds vlees? of alleen maar biologisch vlees? En minder vaak? Wat zeker is dat ze niet gestopt is met vlees: ze geeft haar dochter haar eerste stukje vlees [7]. Waarom? Was dat het doel van het dramatische bezoek aan de biologische slager waar ze zelf een koe doodt? Is de conclusie dat je vlees mag eten als het dier een goed leven heeft gehad en met respect geslacht is? Was het een 'biologische' gehaktbal?

Maar hebben het bezoek aan Dirk-Jan Verdonk en het Vegetarisch Woonpark Ommershof dan niets opgeleverd? Hoe heeft ze zijn vraag "Waar haal je het recht vandaan om een dier te doden?" beantwoord? Ik heb het antwoord niet gehoord. De morele dimensie van het eten van vlees is niet haar ding. De film heeft onmiskenbaar een 'vlees-bias'. Geen wonder gezien haar wetenschappelijk vastgestelde vleesverslaving. Die bias blijkt ook uit haar uitspraak: "Ik hoop door zelf te slachten een beetje in het reine te komen met mijn eigen vleeseten". In het reine te komen? Maar als iets moreel fout is, kom je daarmee 'in het reine' door het één keer zelf te doen? Merkwaardige gedachtegang. In het reine komen met moord door zelf een moord te plegen.

Maar als haar uitgangspunt is een rechtvaardiging te vinden voor haar vleesverslaving, hebben we dan te maken met een evenwichtig journalistiek onderzoek? Haar bronnen liggen grotendeels in de vleessector. De kok, de slager, de kweekvleesproducent, de vleessector verdienen allemaal geld met vlees. De kok gebruikt vlees van een zeldzaam runderras dat hij voor uitsterven wil behoeden. Relatief gezien –ten opzichte van de bio-industrie met haar plofkippen– is dat minder slecht. Maar het paradoxale is dat hij ze slacht. Dat is niet wat natuurliefhebbers doen om met uitsterven bedreigde diersoorten te redden. De kweekvleesprofessor meent dat het vegetarisme in Nederland al decennia lang op 3% blijft steken. Maar hij vergeet te melden dat de vleesconsumptie in Nederland daalt en het aantal flexitariërs toeneemt. Nederland is het eerste land ter wereld dat een politieke partij heeft in het parlement die uitsluitend opkomt voor dierenbelangen. De biologische slachter René Pals is een aardige man en is relatief –ten opzichte de bio-industrie– goed voor zijn dieren. Maar het morele aspect ontbreekt in de hele documentaire: mag je een dier doden?

Om recht te doen aan het morele aspect zou je een filosoof-ethicus moeten raadplegen. Hoe kan ze de Nederlandse filosoof Floris van den Berg ('De Vrolijke Veganist')[5] over het hoofd gezien hebben? Hij kon haar perfect uitleggen dat je om morele redenen geen dieren mag doden. Dirk-Jan Verdonk heeft haar daar wellicht op gewezen en anders had ze hem met een beetje googelen zo moeten vinden. Heeft ze bewust of onbewust niet gezocht in die richting?
En meer praktijk gericht: waar zijn de vegetarische restaurants in haar documentaire? Wél een vlees-kok, géén vega-kok. Ze gaf restaurants de schuld dat ze een vreselijk saai vegetarisch menu hadden. Maar dan eet je in de verkeerde restaurants! Er bestaan tientallen vegetarische restaurants in Nederland, of restaurants die naast (biologisch) vlees een volwaardig vegetarisch menu aanbieden [6]. Ik ken ze uit eigen ervaring. Die markt is in beweging. En een search in bol.com leert dat er tientallen vegetarische kookboeken bestaan. Ook die markt is in opkomst. In tegenstelling tot wat die vlees-kok haar vertelde, heb je géén vlees nodig om lekker te eten, zowel thuis als in een restaurant. Er is er tegenwoordig een grote diversiteit aan vleesvervangers te koop (liggen zelfs in de supermarkt!). En hoe heeft ze het voor elkaar gekregen om (leeftijds- en sekse-genote) Marianne Thieme over te slaan in haar zoektocht?
De keuze van de mensen die je vraagt bepalen de antwoorden die je krijgt, en die keuzes worden mede bepaald door je eigen voorkeuren. Dus je krijgt antwoorden die niet al te ver verwijderd zijn van je eigen voorkeuren.

Marijn Frank doodt een koe

Dat er toch iets wringt aan vlees eten en het doden van dieren blijkt uit de documentaire. Uit alles blijkt dat Marijn er zelf grote emotionele moeite mee heeft om een koe daadwerkelijk te doden. Terecht. Zelfs de eerste keer toekijken was haar al teveel (zie eerste foto). Terecht. Uiteindelijk doet ze het wel. Niet omdat ze gedwongen wordt, maar omdat ze het zelf wil. Waarom?

Negen seconden zwart beeld.

 

Let op: het beeld wordt (letterlijk!) zwart op het moment suprême direct na dat Marijn de koe doodschiet. Negen seconden zwart beeld. We horen stemmen, we zien niet wat er gebeurt met de koe, hoe hij in elkaar zakt en of zij spiertrekkingen vertoont. Hij is dan nog niet dood, alleen bewusteloos [8]. Het hart klopt nog en hij moet nog 'dood gebloed' worden. Het is geen elegante methode om een dier te doden. Zijn de beelden te erg voor de kijkers? Maar als het te erg is voor het publiek, is het dan wel juist om dit soort dieren te doden? Als haar dochtertje een gehaktbal krijgt, moet ze dan ook zien hoe dat dier aan zijn eind is gekomen? Als ze daar te jong voor is, is ze dan ook niet te jong om vlees te eten? Dat zijn de vragen die Marijn Frank niet durft te stellen. Genoeg stof voor een vervolg documentaire.

Noten

1. Dirk-Jan Verdonk is historicus en tevens werkzaam voor 'World Animal Protection Nederland' en schrijft columns voor het blad van de Vegetariërsbond.
2. Vegetarisch Woonpark Ommershof
3. Eileen van Essen: Psychotherapie en Relatietherapie Amsterdam
4. Natuurslagerij René Pals
5. Floris van den Berg is als filosoof werkzaam bij de Universiteit Utrecht
6. Vegetarische restaurants op de site van de Vegetariërsbond
7. toegevoegd do 26 mei:  wat mij opvalt is de gretigheid waarmee haar dochtertje de gehaktbal naar binnen werkt. Achterelkaar propt ze het in haar mondje. Aardappels en groente laat ze onaangeroerd. Ze probeert zelfs na het verorberen van de gehaktbal van tafel te gaan. Pa grijpt in. Heeft ze dat vleesverlangen van haar moeder? Zou zoiets –als het al bestaat– erfelijk kunnen zijn?
   27 mei: Er zijn vegetarische alternatieven voor dierengehakt: notengehakt gemaakt van amandelen, zonnebloempitten en hazelnoten; in droge vorm te koop als 'Bioburger', zelf water toevoegen, zelf (kleine) balletjes van maken en bakken. Enige oefening in het klaarmaken is nodig. Je kunt soortgelijke producten ook kant en klaar kopen. Maar je hebt geen excuus meer om een kind dierengehakt voor te schotelen!
8. toegevoegd 27 mei: de eerste keer dat Marijn toekeek bij het doodschieten van een koe riep ze verschrikt uit: "hij is helemaal niet dood!". Inderdaad, de hersenen zijn grotendeels vernietigd, maar het dier vertoonde nog pootbewegingen, en alle andere organen leven nog gewoon. Het is niet zo makkelijk een groot dier in één klap 100% dood te maken.