Over het boek van Johan Norberg: 'Vooruitgang, Tien redenen om naar de toekomst uit te kijken'

Johan Norberg © wikipedia

 

Ik blogde eerder over de Zweedse historicus Johan Norberg naar aanleiding van een aardige maar optimistische en korte lezing in de Brainwash Talks serie. Ik concludeerde dat optimisme eigenlijk wel erg makkelijk en goedkoop is. Maar ik had zijn boek Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future (Vooruitgang, Tien redenen om naar de toekomst uit te kijken) toen nog niet gelezen.

Gezien het feit dat Norberg politiek een liberaal is, was ik nieuwsgierig hoe hij omgaat met klimaat opwarming. Hij heeft een hoofdstuk over 'The Environment'  waarin hij schrijft over het klimaat:

"The burning of fossil fuels, which powered humanity's industrial ascent, also warmed the climate, with a number of detrimental consequences possible during the twenty-first century."

Tot zover goed: klimaatopwarming door menselijke activiteit wordt niet ontkend. Norberg is geen klimaatontkenner. Maar: hij kan het niet laten om de ernst van klimaatopwarming te relativeren door er op te wijzen dat de doom scenario's van jaren geleden niet zijn uitgekomen. etc. Verder citeert hij niet toevallig de Deense statisticus Bjørn Lomborg om zijn optimistische visie te onderbouwen; de Club van Rome (1968: hoe actueel!) wordt bekritiseerd, ze zaten er naast met hun voorspellingen (!), etc. etc. etc.

Johan Norberg (2016)
Vooruitgang, Tien redenen om naar de toekomst uit te kijken

Er wordt pas duidelijk hoe hij écht denkt over klimaatopwarming in de volgende passage:

"But drastic and far-reaching efforts to limit carbon dioxide emissions might be counter-productive. It is not necessarily true that the best way forward is to limit emissions to such an extent as to prevent climate change. What is important is that our climate policies don't hurt our ability to create more wealth ..." (Chapter 6 The Environment, 36/57)

Dus:

1. we hoeven klimaatopwarming niet volledig tegen te gaan, een beetje is goed genoeg
2. áls we toch klimaatopwarming moeten bestrijden, dan mag het niet te veel kosten, het mag nooit ten koste van onze welvaart en rijkdom gaan

Met andere woorden: 'de aarde, de mensheid, de natuur redden' is een aardige en sympathieke doelstelling, maar mag niet ten koste gaan van de economie. Ben je dan een klimaat-ontkenner of slechts een klimaat-relativist? Wat mij betreft kunnen we Johan Norberg alsnog indelen bij de klimaatontkenners. Vergelijking: je huis staat in brand, en de brandweer gaat de brand 'een beetje blussen' want we hebben het wel over drinkwater en dat is kostbaar! Dat mag je niet verspillen! Het mag niet te veel kosten! Mijn reactie: je wilt je brandende huis blussen of niet. Je wilt klimaatopwarming  bestrijden of niet.

De rest gaat vaak op een vergelijkbare manier. Illustratief is hoe hij het hoofdstuk The Environment begint: de Great London Smog van 1952! Dat is een slimme zet! Want hoewel het verkeer in Londen vastloopt, dat soort smog hebben ze niet meer. En het hoofdstuk over voedsel begint hij met de Zweedse hongersnoden. Hongersnoden kennen we niet meer in Zweden. Het hoofdstuk over Sanitation begint met stinkende steden en cholera, tyfus. Dat hebben we niet meer. Dus: vooruitgang! Norberg heeft als historicus het recht om met historische voorbeelden te beginnen. Zoals ik al schreef in mijn vorig blog: zó kan ik ook een optimist zijn. Het is zo wel erg makkelijk. Verrassend is dan weer dat hij Steven Pinker uitgebreid en met instemming citeert in het hoofdstuk over Violence. Steven Pinker is te karakteriseren als progressief, links en humanistisch.
Maar wat volgens mij weer typerend is voor Norberg is dat hij op een tamelijk eenzijdige en bizarre manier kernenergie verdedigt. Dat maakt het boek in plaats van een puur historische studie naar vooruitgang, een politiek boek. [1]
Zijn desinteresse voor het milieu blijkt wel uit het feit dat het woord 'plastic soup' niet voorkomt in zijn boek. [2]

Methodologisch zie ik een probleem om vooruitgang te bewijzen met een zeer slechte (of de allerslechtste?) periode wat betreft voedsel, oorlog of gezondheid. Bijvoorbeeld: mensen aten aardappels met stro omdat ze niets anders te eten hadden. De kindersterfte was hoog, er was structureel honger, vaders, moeders, kinderen stierven jong van honger of cholera en tyfus. Maar had de generatie daarvóór het dan nog slechter? En dáárvoor nog slechter? Evolutionair gezien hebben voldoende mensen voldoende kunnen eten om in leven te blijven en om zich voort te planten. Anders waren wij er niet geweest.
Zijn slechtere periodes niet afgewisseld met bloei periodes?

Ik vind het het Norberg-optimisme schadelijk omdat het de nadelen van de vooruitgang relativeert en onbelangrijk maakt. Maar vooruitgang is nooit gratis. Het gaat bijna altijd ten koste van andere zaken. Vooruitgang ten koste van wat? Hoeveel mag het kosten? Is dit vooruitgang: vlees is goedkoop, vliegen is goedkoop? Waarom is het zo goedkoop? Hoe kan dat? Zijn er misschien nadelen die we over het hoofd zien?
Bijvoorbeeld: we produceren voldoende voedsel om de wereldbevolking te voeden? Nogal makkelijk om optimistisch te zijn, maar zie: Hans van Grinsven en Kees Kooman (2017) Dit is uw land. het einde van een boerenparadijs. Die laten de schaduwkanten zien van onze voedselproductie.

Het is niet dat Norberg geen weet heeft van schaduwkanten. Hij laat gewoon zijn optimisme niet verpesten. Optimisme is een manier om niet te lang stil te staan bij de schaduwkanten van de vooruitgang, zodat je je geen zorgen hoeft te maken. En ik denk ook dat een optimist structureel ongevoelig is voor schaduwkanten van wat dan ook. Het zou je humeur kunnen bederven. Behalve dat optimisten vrolijke mensen zijn, zijn het ook waar-maak-je-je-druk-om types. Vooruitgang is te danken aan mensen die zich zorgen maken.

Noten

1. toegevoegd 14 feb 2018. Politiek boek: in Nederland zou Norberg een VVD-er zijn. 
2. toegevoegd 14 feb 2018.  Plastic soup: zijn de hoeveelheden plastic die we produceren, consumeren en weggooien werkelijk vooruitgang??? Is dat plastic zo belangrijk voor onze welvaart? Ieder arm land verlangt naar net zoveel plastic als rijke landen? Is plastic een goede indicator voor het welvaarts/welzijns niveau ?

 

Vorige blogs over dit onderwerp

• Rutger Bregman (2013, 2017) De geschiedenis van de vooruitgang (aanbevolen! ik weet niet of hij een liberaal is. Hier mijn blog)
• Hans Rosling benadrukt de vooruitgang op het gebied van volksgezondheid maar zonder de politiek-liberale bijbedoelingen voor zover ik me kan herinneren. Op 8 December 2011 blogde ik over hem: Het nut van de wetenschap (3)
• Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined.  

Uitgeverij Nieuw Amsterdam heeft een vertaling uitgegeven van Norberg's boek: Vooruitgang, Tien redenen om naar de toekomst uit te kijken (2016). Ik heb de Engelse ebook uitgave: 'Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future' (vandaar dat ik geen exacte paginanummers kan geven).