De Alomtegenwoordige, Alwetende, Almachtige, Algoede is met pensioen en hoeft niets te doen

Wat mij opvalt aan de standaard definitie van de christelijke God [1], is dat hij alomtegenwoordig, alwetend, almachtig en algoed is, maar niets hoeft te doen. Hij moet algoed zijn, maar hoeft geen goed te doen. Al die eigenschappen alomtegenwoordig, alwetend, almachtig en algoed geven een toestand aan, eigenschappen, géén actie.

 
Jezus hield toespraken (Bergrede), sprak aardige woorden tegen armen, zieken, hoeren, tollenaars en overspelige vrouwen, maar deed ook nog goede dingen op aarde: hij genas zieken, voorzag mensen van brood, vis, wijn, redde een vrouw van steniging, gooide tafeltjes van geldwisselaars omver, en een enkele keer bracht hij een dode tot leven 4 dagen na zijn dood (Lazarus). Dat zijn daden. Dat is actie.

In de Bijbel was God wel actief. Hij heeft de wereld geschapen, schreef de Tien Geboden, verdreef Adam en Eva uit het paradijs, bestrafte de mensheid hardhandig met een wereldwijde zondvloed, strafte Egypte met 10 plagen [2], etc. Kennelijk nam hij toen wel zijn verantwoordelijkheid. Waarom nu niet meer? Waarom alleen in Bijbelse tijden? Als God in de Bijbel zijn daadkracht bewees, maakt dat het probleem alleen maar groter: waarom niet nu?

Als het onderwerp Auschwitz en de holocaust ter sprake komt in gezelschap van christenen, dan moeten de gelovigen verklaren waarom God niet ingreep. In de uitzending Adieu God sprak Tijs van den Brink met journalist Frénk van der Linden. Van der Linden bracht het onderwerp Auschwitz tweemaal ter sprake, maar Tijs negeerde het onderwerp tot twee keer toe. Kennelijk heeft hij geen antwoord, of het interesseert hem niet [3]. Eén van de grootste misdaden in de recente geschiedenis van de westerse beschaving, en christenen hebben geen goed antwoord op de vraag waarom God niets deed.

Maarten Boudry schreef in 'Illusies voor gevorderden' (2015)

"Als iemand iets weet, dan verwachten we immers dat hij of zij ernaar handelt. Het beste excuus voor nalatigheid, als je je aan je morele verantwoordelijkheid wil onttrekken, is dat je onwetendheid vertoefde." (Hoofdstuk 4, 44/52 e-book).

Voorbeeld: als de Inspectie voor de Volksgezondheid IGZ misstanden in ziekenhuizen constateert, zoals de disfunctionerende neuroloog Jansen Steur, verwachten we dat ze haar verantwoordelijkheid neemt en adequaat optreedt. We verwachten van de universiteit Tilburg dat ze eenmaal kennisgenomen hebbende van de fraude van Diederik Stapel, hem ontslaat en een adequate straf oplegt. We verwachten van de Rooms-katholieke kerk, dat ze zodra ze weet heeft van misbruik in de kerk, ze onmiddellijk maatregelen neemt. Als er misstanden in de bejaardenzorg (plascontract!) en gehandicaptenzorg naar buiten komen, verwachten we dat de verantwoordelijke minister maatregelen neemt. Wanneer bekend wordt dat Q-koorts besmettelijk is voor mensen en ernstige blijvende medische klachten kan veroorzaken, dan verwachten we van de Overheid dat ze ingrijpt om de bevolking te beschermen. Wanneer er een lek zit in de beveiliging van online bankieren of de pinautomaat, verwachten we van de banken dat ze de beveiliging verbeteren. Als er een terroristische dreiging aanwezig is, verwachten we van de Overheid dat ze een Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid in het leven roept, etc. etc. etc.

Welnu, God kan het excuus van onwetendheid niet gebruiken, want hij is per definitie alwetend. Volgens dit ethisch principe heeft God zijn verantwoordelijkheid niet genomen. Hij is in gebreke gebleven. Hem kan verweten worden dat hij niet handelt naar zijn kennis. Hij weet wat er op aarde gebeurt, hij wist het in Bijbelse tijden, hij kent het goede en het kwade, maar hij handelt er niet (meer) naar. 
De daden van God die door een selecte groep van gelovigen worden genoemd, zoals wonderbaarlijke genezing in Lourdes, zijn controversieel en als het waar zou zijn, maakt dat de vraag alleen maar urgenter: zijn de zieken in Lourdes wel de moeite waard om in te grijpen en Auschwitz niet?

Zou het kunnen dat christenen hier al een beetje rekening mee hebben gehouden, door de definitie van hun God zó te maken dat hij niets hoeft te doen? Afgezien of dit wel of niet waar is, God blijft in gebreke volgens ethische normen die we van toepassing achten op mensen (zie Boudry citaat).

Een ander veel gehoord antwoord op het niet-ingrijpen van God is dat God de mens keuzevrijheid en verantwoordelijkheid heeft gegeven ('Free Will Defense'). De mens kan en moet daarom het moreel goede doen. Wat mij hier aan opvalt is dat God zélf kennelijk géén enkele verantwoordelijkheid wordt toegeschreven. Hij hoeft niets te doen. Dat is vreemd. God is de bron voor de moraal, maar verdient géén navolging als het gaat om je verantwoordelijkheid nemen. De mens moet zijn verantwoordelijkheid nemen en tot actie overgaan, God niet.

Wat mij tenslotte opvalt is dat een God die niets doet, net zo goed niet zou hoeven te bestaan. De definitie van God is zeer goed verenigbaar met zijn niet-bestaan. Als hij niets doet, maakt het ook niet meer uit of hij bestaat. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn Verlichtings- en humanistische idealen van latere datum. Daar hebben we God niet voor nodig.

Conclusie

in de standaard definitie van de AAAA-God zit niet het ethische gegeven dat kennis verantwoordelijkheid impliceert en gelovigen schrijven in de praktijk God ook geen verantwoordelijkheid toe en verwachten ook geen actie van God. Zelfs bij de meest inhumane gebeurtenissen. Een minderheid van tegenwoordige gelovigen schrijft gebeurtenissen toe aan God, maar die zijn controversieel en problematisch.

Postscript

Jaren later kwam ik deze recensie tegen: Taede Smedes: De Aanwezige die niets doet, maar er toch toe doet, de Bezieling, 18 maart 2014. (we zien hier gegoochel met woorden zoals: "U handelt wellicht door niets te doen". De titel van de recensie is ook al een spel met woorden! [14 januari 2024]

Noten

1. Superconcept, blog van de 'Pseudo Theoloog', zondag 30 oktober 2016
2. Voor God was het ware doel van de plagen om de Israëlieten te doen geloven in de almacht van God. (wikipedia). De straffen van God waren nogal onethisch. Bijvoorbeeld: Gods zondvloed zondigde op grote schaal tegen het gebod Gij zult niet doden. 
3. Hij zei: sommigen zijn daardoor tot het geloof gekomen. Maar dat is geen antwoord op de vraag waarom God Auschwitz toeliet.