A Remarkable Place To Die: Huisspitsmuis dood gevonden in onze tuin

Huisspitsmuis † Crocidura russula
11 juli 2025

Als je voelt dat je dood gaat, ga je dan op de bestrating liggen? Of kruip je weg in een donker hoekje om rustig te sterven? En die zijn er genoeg. Maar,  we vonden dit beestje, 8,7 cm van kop tot staart, 's ochtends op de bestrating in onze tuin. In plain sight. 

Er kropen al tientallen mieren over en rondom het beestje. Mieren hebben kennelijk een goede neus. Doodsoorzaak onbekend. Geen uiterlijke verwondingen. Geen bloed. We hebben alle mogelijke maatregelen genomen om katten uit onze tuin te weren. Toch weet je het niet. Een ekster? Een Vlaamse gaai? Een virusziekte? Gewoon ouderdom? Aangevallen door een soortgenoot die zijn territorium verdedigde? In Nederland worden huisspitsmuizen regelmatig dood gevonden. Komt dat misschien omdat dode huisspitsmuizen makkelijker waar te nemen zijn dan levende? Opvallend: dezelfde dag meende ik nog een Huisspitsmuis tussen de beplanting te zien rondlopen.

 

Twee opvallend lange snijtanden in de kleine onderkaak

Merkwaardig detail: twee opvallend lange snijtanden in het midden van de onderkaak tegenover twee kleine snijtanden in de bovenkaak. De hele kaak ziet er wat onevenwichtig uit. Het lijkt mij onhandig. Heeft het voordelen? Let ook op de lange snorharen.

Er komen 7 spitsmuizen voor in Nederland waarvan 3 algemeen:

• de Huisspitsmuis ( Crocidura russula ) vrij algemeen
• de Gewone Bosspitsmuis ( Sorex araneus ) algemeen
• de Dwergspitsmuis ( Sorex minutus ) vrij algemeen

We zien al jaren de Gewone bosmuis ( Apodemus sylvaticus ) (dat is geen spitsmuis) in onze tuin (opvallende oren!), maar hadden de Huisspitsmuis nog niet gezien. Ik heb over de Gewone bosmuis al in 2012 geblogd. En we zagen hem 's nachts op de wildcamera verschijnen en soms zelfs heel brutaal gewoon overdag. Maar dat is dus een andere soort.

 

Bronnen

Waarneming geeft 7 spitsmuizen in Nederland. Ze zijn van 3 geslachten (genus, genera), dus de naam 'spitsmuis' zegt niet alles!

Waarneming geeft 27 soorten met 'spitsmuis' in de naam, waarvan 19 kevers! 

Zoogdiervereniging geeft zeer bruikbare en interessante beschrijvingen ('Een huisspitsmuis kan maximaal 2 tot 3 jaar oud worden, maar slechts een zeer klein deel overleeft een tweede winter'! )

Deze Vlaamse Gaai is totaal verzot op pinda's midden in de zomer!

Ik had nog een netje met pinda's hangen dat overgebleven was van de winter. Geen vogel had er nog belangstelling voor. Maar kortgeleden zag ik een Vlaamse gaai (zo heette hij in mijn tijd, tegenwoordig: Gaai, Garrulus glandarius) die er de nog goede pinda's wist uit te vissen. Een fraai gezicht!

Vlaamse Gaai bezig met pinda's ©GK

Eerst alleen op rustige tijden 's ochtends vroeg of 's avonds tegen de schemering. Maar na een tijdje ook gewoon overdag. Hij raakte een beetje aan ons gewend. De pinda's raakten op en bij tuincentra en supermarkten waren er geen vogel pinda netjes meer te koop. Toen maar bij Ekoplaza biologische pinda's voor menselijke consumptie gekocht! Ik hing een zelf gemaakte pindahouder op en de Gaai bleef terugkomen. Het smaakte hem/haar blijkbaar goed. Toch vreemd, want volgens gezaghebbende informatiebronnen eten Gaaien alleen in de winter eikels, beukennootjes, hazelnootjes, etc. Zou het kunnen dat dit een broedend vrouwtje is die even snel wat voedsel naar binnen slaat, om dan weer gauw terug naar haar nest te gaan? Mannetje en vrouwtje zijn niet te onderscheiden. De nootjes worden niet meegenomen naar het nest (als dat er is).

Volgens de Vogelbescherming was de Gaai vroeger een uitgesproken bosvogel, maar is deze vogel ondanks schuw gedrag steeds vaker in de stad te zien. Dat klopt dus. Maar wij vinden het nog steeds bijzonder om hem in onze tuin te observeren. Voor ons is en blijft het een bosvogel.

 

Pimpelmees

Een pimpelmees jong toont ook belangstelling:

pimpelmees jong 30 juni 2025

koolmees 6 juli 2025

Vorige blogs

• Onverwachte gast in onze tuin: Vlaamse gaai 23 juli 2024
• Goudvink laat zich vrij makkelijk fotograferen.15 maart 2013  Op een van de foto's zie ik: ... een Vlaamse gaai!
• Youtube filmpje: Eurasian Jay (Vlaamse Gaai) is crazy about peanuts ... in midsummer 23 juni 2025. Op dit moment (1min:20sec) zie je hem een gepelde pinda in een holte in de boom verstoppen. Tenminste zo lijkt het. Een voorraadje aanleggen?

 

Bronnen

• Vogelbescherming: Gaai 
• Waarneming: Gaai met opsomming alle ondersoorten
• Wikipedia: Gaai vertelt meer over de naam in verschillende talen.

 

 

Een zwartbuikkoolmees: een superaantrekkelijk mannetje voor de vrouwtjes of een melanistische mutant?

Zwartbuik koolmees 27 mei 2025 (©GK)

Onlangs zag ik een heel bijzondere koolmees. Hij heeft een vrijwel geheel zwarte buik. Normaal hebben koolmees mannetjes een gele borst met een zwarte verticale streep op keel en borst. Het zwart in de foto komt niet door schaduwwerking. Het is echt een zwarte buik. Ter vergelijking: er is op de kop wit te zien en het bovenste deel van de borst is gelig. Ook de vleugel is donkerder dan normaal.

koolmeesman 2 juni 2025 (©GK)

Hier zijn nog 2 foto's van latere datum van vermoedelijk hetzelfde individu. Ik denk dat dit niet een willekeurige variate is, maar dat het verklaarbaar is. In wetenschappelijke publicaties kom je tegen dat vrouwtjes mannetjes met een brede borststreep prefereren [1],[2]. Ik kan me voorstellen dat door de onderliggende genetica van die zwarte borststreep er een keer een variant ontstaat waarbij de zwarte borststreep zich extreem heeft uitgebreid. Vrouwtjes zouden dat extra aantrekkelijk kunnen vinden. Daartegenover staat dat het contrast van een zwarte streep tegen een gele achtergrond helemaal wegvalt. 

Op de eerste foto is te zien dat de koolmees een rups in zijn snavel heeft, hij heeft dus een nest met jongen en dus een partner! Dat is gelukt!

Tot nu toe heb ik nog geen waarnemingen of literatuur gevonden over koolmezen met extreme zwarte borst.

 

Zo ziet een normale koolmees man er uit.
Foto: Marleen (waarneming.nl)

 

Literatuur

1. Mate Choice in Double-Breeding Female Great Tits (Parus Major): Good Males or Compatible Males, 11 January 2021. "Double-breeding females prefer males with large breast stripes,..."
2. The great tit abdominal stripe contains a sexually dichromatic colour patch hidden from the human eye. Deze publicatie gaat met name over de UV patronen die koolmezen zouden zien ('bird-visible'), maar laat ook verschil man-vrouw goed zien: vrouw links, man rechts ('human-visible').

 



Bron: publicatie [2]



3. Dutch Birding: koolmees met zwarte kop (met dank aan Klaas van Dijk) 
4. website strandloper.nl met Koolmees met melanisme (met dank aan Klaas van Dijk) 
5. Melanistische Pimpelmees in Heuvelland (W) (natuurpunt.be) met uitgebreide toelichting. (met dank aan Klaas van Dijk) 
6. Hein van Grouw (2006) Not every white bird is an albino: sense and nonsense about colour aberrations in birds. Dutch Birding 28: 79-89, 2006 (met dank aan Klaas van Dijk)
   

ObsIdentify

Het is altijd interessant hoe het beeldherkenningsprogramma ObsIdentify (waarneming.nl) afwijkende koolmezen en pimpelmezen identificeert. Wat zijn de essentiële kenmerken van deze soorten in de ogen van ObsIdentify? Hoeveel afwijking kan ObsIdentify verdragen voordat het helemaal fout gaat? Dit experiment geeft verrassende resultaten:

Koolmees 31%
Dutch Birding

Atlasvink 81% (!) Fringilla spodiogenys africana
zie ook foto beneden.  bron

Koolmees 59% bron

Koolmees 38% bron

 

Koolmees 100% (!) bron

Pimpelmees 72% bron

Pimpelmees 92% bron

Pimpelmees 82% bron

Fringilla spodiogenys africana. bron
(zie boven). Hierdoor wordt het begrijpelijk waarom ObsIdentify de fout maakte!
Deze soort lijkt een melanistische vorm van onze Europese vink!
Tegelijkertijd betekent het dat Obs. trainingsdata moet hebben gehad van niet-Europese vogels.