Nico Dijkshoorn vergeet één ding: dat de koningin regeert
maar God moet wel zijn plaats kennen, daar heeft hij gelijk in!
Deel 1 God in mijn portemonnee verscheen op 22 nov 2011
Tijs van den Brink (EO) interviewt schrijfster Franca Treur in Adieu God? |
"Je hebt altijd de verantwoordelijkheid voor je eigen keuzes en je
kunt je nooit verschuilen achter iets of iemand zoals de bijbel of de dominee. Mijn verantwoordelijkheid is groter geworden nu ik gestopt ben met geloven." |
"Ik heb nu een authentieker leven. Het past meer bij mij. Beter dan regels volgen die andere hebben bedacht." |
"Iedereen heeft er moeite mee dat het leven zinloos is. Je maakt een eigen verhaal van je leven. Je maakt bepaalde dingen belangrijk in je leven. Dat is de zin van het leven." |
"De wereld is te groot voor mij. Er is iemand die over alles gaat. Nu zou ik dat een verschrikkelijk idee vinden als er iemand was die over alles gaat en alles kan besturen zoals Hij wil. Dat is een verschrikkelijke gedachte. Ik heb het geloof ontmaskerd voor mijn gevoel. Maar ik kan niet aantonen dat het onjuist is".
"Ik heb het geloof ontmaskerd, voor mijn gevoel." |
Dat laatste is heel eerlijk, maar ze had kunnen tegenwerpen dat het
onvermogen aan te tonen dat iets niet waar is, bepaald geen positieve
reden is om iets te geloven.
Ze heeft een goed inzicht in de zwakke kanten van het geloof. Het is
alsof iedere gelovige zich gedraagt als een helderziend medium die
contact heeft met God of Jezus. Een onkritisch geloof, dus. Dit laatste
zijn mijn bewoordingen, maar zij kan het veel beter en mooier onder
woorden brengen.
Franca Treur heeft bewondering voor Tijs van den Brink als goed
journalist die nooit zomaar iets aanneemt op gezag van een autoriteit.
Dat is inderdaad de basis voor een zinnig gesprek. Maar ze wist
kennelijk niet dat Tijs van den Brink in 2009 in het programma DWDD
vertelde:
"Ik heb de laatste tijd ook wel eens gehoord [!] dat de aarde miljoenen jaren oud is, maar als we dat accepteren wordt Genesis een gedicht, en dan wordt de rest van de bijbel ook een gedicht. En ik ben er heilig van overtuigd dat Jezus is opgestaan. Dat is de kern van mijn geloof. Ik ben opgegroeid in die traditie. Als je dat niet gelooft wordt je ontslagen bij de EO". (evolutie.blog.com 27 feb 2009)Daar had ze hem aan kunnen herinneren.
Franca Treur |
(klik op plaatje voor vergroting) |
"God created man in His own image, in the image of God He created him; male and female He created them. God blessed them; and God said to them, "Be fruitful and multiply, and fill the earth, and subdue it; and rule over the fish of the sea and over the birds of the sky and over every living thing that moves on the earth." Genesis 1:28Als de mens naar Gods beeld en gelijkenis is geschapen, en God is volmaakt in alle opzichten, dan kan het niet anders dat dat zijn afstraling heeft op de mens. De mens lijkt op God. De mens heeft een onsterfelijke ziel [20]. En als dieren niet in Gods beeld en gelijkenis zijn geschapen [19], dan kan het niet anders dat dieren minder zijn dan de mens [1]. Het volgt bijna automatisch dat de mens zich verheven voelt boven de dieren. Ik ken geen enkele gelovige, orthodox of vrijzinnig, die zegt dat het dier in Gods beeld en gelijkenis is geschapen. In tegendeel! Nergens zegt de Heilige Schrift dat andere vormen van leven (planten en dieren) in Gods beeld zijn geschapen [2].
“All wild animals and birds and fish will be afraid of you,” God told him; “for I have placed them in your power, and they are yours to use for food, in addition to grain and vegetables." Genesis 9:2-3
A cartoon of Darwin showing how the status of humankind was the real problem and fear. Ruse, [12] |
Dat is ook de reden dat Darwins evolutietheorie zo afschrikwekkend was voor orthodox gelovigen toen Darwin hem voor het eerst verkondigde [4],[12]. En nog steeds [5],[6],[7],[8],[9],[10],[11],[13],[16]. De evolutietheorie houdt immers in dat 'de mens van de aap afstamt'. Descended from the apes! Hoe kan dat idee afschrikwekkend zijn, als dieren zélf niet afschrikwekkend zijn? Als dieren zelf niet minderwaardig zouden zijn? Dat idee is nog springlevend. Het staat voor U uitgeschreven op een christelijke website [1-3]. Niet toevallig is die auteur tegen de evolutietheorie. Dieren hebben géén moraal (They live by the “tooth and claw” [2]), géén zelfbewustzijn, géén ziel, géén esthetische vermogens [17], etc. De mens heeft dat alles wèl. Er is een onoverbrugbare kloof tussen mens en dier [3], [14]. Die kloof voedt anti-evolutie sentimenten. Het is echt geen toeval dat orthodox gelovigen tegen evolutie zijn.
Gezien in een bredere context: welk mens wil er gereduceerd worden tot een dier? Nog erger: wie wil er gereduceerd worden tot atomen en moleculen? (''Nothing but atomes and molecules?", 18)
Dit zijn de twee zijdes van dezelfde medaille: creationisme en dieronvriendelijkheid. Dieronvriendelijkheid: dat dieren in de belangrijkste opzichten minder zijn dan mensen. De medaille: de letterlijke lezing van het scheppingsverhaal in de Bijbel, oftewel: het geloof dat de mens in Gods beeld geschapen is. Nu kun je daar tegen in brengen, dat die opvatting 'alleen maar' voorkomt bij fundamentalisten en orthodoxe gelovigen. Ten eerste: wat als die groep nu een aanzienlijk deel uit maakt van de bevolking? Dan heb je een groot probleem. Ten tweede: ik heb zelfs een vrijzinnig gelovige nooit horen zeggen dat dieren ook in Gods beeld en gelijkenis zijn geschapen. Zelfs een vrijzinnige krijgt dat niet over zijn lippen. Daarom is dat Bijbels mensbeeld een groot obstakel dat diervriendelijkheid in de weg staat.
Hoe kun je nu het best opkomen voor de rechten van dieren, en dieren een dierwaardig bestaan geven? Het zal niet helpen op te merken dat er vele diervriendelijke christenen zijn. Het is mooi dat ze er zijn. Maar dáár ligt het probleem niet. Het probleem van het creationisme wordt immers ook niet opgelost door te wijzen op christenen die wèl in evolutie geloven. Als de bron van dieronvriendelijkheid bij het orthodox christelijk geloof ligt, dan moet je het ook dáár oplossen. Logisch. Het is echt geen toeval dat het CDA de grote tegenstander is van de PvdD. De diepste oorzaak is het mensbeeld in Genesis. Dát moet aangepakt worden. De lezing van Genesis moet op de helling. Dat ga ik niet in dit blog doen. Dat moeten uiteindelijk de christenen zelf doen.
De bedoeling van dit blog is erop te wijzen dat men het probleem moet aanpakken daar waar het ligt. Niet waar het niet ligt. Als het probleem opgelost is, dan hebben we twee vliegen in één klap: een diervriendelijke lezing van Genesis met als gevolg hopelijk diervriendelijker gedrag èn het probleem van het creationisme, dat wil zeggen ten minste het idee dat het helemaal niet erg is om 'van de apen af te stammen'.
Om dat laatste te bereiken zou je kunnen laten zien dat dieren helemaal niet zo 'dom', 'bruut', 'gewetenloos' zijn als men doorgaans denkt. Zodat je je helemaal niet hoeft te schamen dat je van dieren afstamt. Dat heb ik recentelijk nog laten zien aan de hand van de zogenaamd agressieve ijsbeer die met de sledehond speelt. En ik heb al, en ga in de toekomst interessante voorbeelden geven van de diepgaande overeenkomsten tussen dieren en mensen. Het mooie is dat het wegnemen van vooroordelen over dieren een positieve doelstelling is. En leuk. En tevens een lange termijn doelstelling van dit blog is dat tenslotte over evolutie gaat.
Scientific American Special Collector's edition, Winter 2013 What Makes Us Human? |
Het belangrijkste genetische verschil tussen chimpansee en mens zijn de genen HAR1, HAR2, FOXP2, AMY1, ASPM en LCT. Dit is de conclusie van Katherine Pollard na een vergelijking van het totale DNA van mens en chimpansee.
Nadat de complete genomen van beide soorten bepaald waren, liet ze een supercomputer zoeken naar stukken gemeenschappelijk DNA dat een snelle evolutie had doorgemaakt sinds mens en chimpansee plm 6 miljoen jaar geleden uit elkaar gingen. Er kwam een lijst tevoorschijn van stukken DNA waarin HAR1 (Human Accelerated Region 1) bovenaan stond. Het heeft de meeste mutaties verzameld van al het DNA dat mens en chimpansee onderscheid. Het verschilt maar liefst 18 bases met dat van de chimpansee. Verder is het nauwelijks verandert in de gewervelde dieren. Dit stuk DNA komt ook voor in muis, rat, en kip. Het is actief in de ontwikkeling van de hersenen en daarmee is dit stukje van maar 118 basen een bijzonder interessant stukje DNA. Het codeert niet voor een eiwit. Het heeft vermoedelijk een regulerende functie: het stuurt andere genen aan. Mogelijk hebben die 18 bases iets te maken met het grote verschil in hersenvolume tussen mens en chimpansee. Of met een kwalitatief verschil. Hoe het precies werkt moet nog uitgezocht worden.
In het artikel behandelt Katherine Pollard nog 5 andere stukken DNA in de top-50 van de sterkst ge-evolueerde stukken DNA. Die ga ik niet bespreken in dit blog (zie het artikel in de Scientic American). Waar het me nu om gaat, heel algemeen gezegd, is dat er géén wezenlijke verschillen tussen mens en chimpansee zijn naast die verschillen in DNA. Er is geen extra mysterieuze eigenschap die de mens biologisch gezien uniek maakt.
Om de zaak in perspectief te zetten: het genoom van de menselijke man en vrouw verschilt bijna 60 miljoen bases (hier). Dat is de lengte van het Y-chromosoom (mannen: 46XY. vrouwen: 46XX). Alle orthodoxe geloofsgemeenschappen vinden dat verschil kennelijk voldoende om de vrouw fundamentele mensenrechten te ontzeggen die mannen wel genieten.
Mensen met het syndroom van Down (trisomi 21) hebben 47 chromosomen in plaats van de standaard 46 chromosomen in al hun lichaamscellen. Ze hebben daardoor 48 miljoen baseparen per cel extra (hier). Dat heeft een herkenbaar effect op uiterlijk en intelligentie. Wij vinden die grote wijziging in het aantal chromosomen niet groot genoeg om die individuen mensenrechten te ontzeggen.
Chimpansees hebben 48 chromosomen (hier). Ze zijn allemaal te herleiden tot de 46 van de mens. De belangrijkste verschillen met de mens zitten dus in een 50 tal stukken DNA (zie hierboven). Chimpansees worden in bepaalde delen van Afrika geschoten en gegeten. In de rest van de wereld worden ze 'gebruikt' voor wetenschappelijk onderzoek, worden ze in circussen en dierentuinen gehouden. En in Amerika als huisdier gehouden. Mensen mag je niet eten, niet in dierentuinen of circussen houden en je mag er niet hetzelfde wetenschappelijk onderzoek mee doen dat bij chimpansees wel mag. Als je een mens doodschiet heet het moord en is strafbaar. Schiet je een chimpansee dood, dan heet dat doodschieten en geen moord.
De uiterste consequentie is dit: vervang je alle chimpansee chromosomen in een pas bevruchte chimpansee eicel door menselijke chromosomen (bij in vitro fertilisatie), dan baart een chimpansee vrouwtje een mens. Maar die zou geen mensenrechten krijgen omdat het een kind is van een chimpansee? En omgekeerd: als een mensenvrouw een chimpansee baart, dan zou dat kind automatisch mensenrechten krijgen omdat het uit een mensenvrouw is geboren?
Hoeveel van de HAR1, HAR2, FOXP2, AMY1, ASPM en LCT genen moet een mens verliezen om géén mens meer te zijn? (dus: om mensenrechten te verliezen). Omgekeerd: hoeveel van die 6 genen moet een chimpansee hebben om van mensenrechten te mogen genieten? Wie wil er nu geen mensenrechten genieten? Wie wil er chimpansee zijn?
De manier van denken die ik hier zeer kort uiteen heb gezet, ondergraaft de traditionele visie op mens-dier verschillen. Alle verschillen mens - chimpansee zitten in DNA plus opvoeding. Zonder 10 - 20 jaar opvoeding zou een mens geen mens zijn. En die opvoeding zou niet mogelijk zijn zonder de accumulatie van culturele, technische en wetenschappelijke uitvindingen gedurende de laatste paar duizend jaar. Dat alles maakt de mens tot mens. Maar, het is allemaal met DNA mutaties begonnen.
Het punt is: een individu wordt met een bepaalde hoeveelheid en soort DNA geboren. Daar kun je niets aan doen! Het is geen eigen verdienste, of eigen schuld, om een bepaald soort DNA te bezitten. Zodra dit besef begint door te dringen, wordt het dan niet eens tijd om principieel anders tegen mens-dier verschillen, mensenrechten en dierenrechten aan te kijken?
In mijn vorige blog schreef ik over wereldbeeld veranderende waarnemingen. Ook de waarnemingen van Pollard over de verschillen mens-chimpansee zijn wereldbeeld veranderend.
Dit lijkt mij een mooi begin van het blogjaar 2013. Een wonderlijk verhaal dat je nooit zou geloven als het niet zo uitgebreid gedocumenteerd was. Een ijsbeer aan de rand van Hudson Bay die een aan de ketting liggende sledehond niet ziet als een makkelijke, weerloze prooi, maar in plaats daarvan als een speelkameraadje:
polar bear and husky playing |
Ik zag de film van dit tafereel op de BBC. Een geïnterviewde deskundige meende dat de ijsbeer op de eerste foto een agressieve houding heeft. Dat zou goed kunnen omdat de ijsberen op dat moment een hongerperiode achter de rug hadden en het zeehonden jachtseizoen nog moet beginnen. Een hongerige beer dus. Toch heb ik mijn twijfels over die interpretatie van foto 1, gezien wat er op volgt. Hoe dan ook: die ene sledehond gedraagt zich niet angstig of agressief zoals je zou verwachten. Hij heeft alle reden om bang te zijn: je kunt geen kant op als je vastzit aan een ketting! Maar wat er zich vervolgens afspeelt overtreft alle verwachtingen. Ze gaan spelen. Ze begrijpen elkaar over soortgrenzen heen. Soms is het spel wat ruw. Meestal is de beer actief en de hond enigszins passief. Bij foto 3 is de hond duidelijk actief en in 6 is de beer passief.
Dit zijn in feite wereldbeeld-veranderende waarnemingen! Het vooroordeel dat een roofdier altijd een agressief, bloeddorstig dier is, is voorgoed onderuit gehaald. Ook roofdieren hebben behoefte aan spel, niet-agressief fysiek contact of misschien mag je het wel een vorm van genegenheid noemen. Spel, vriendelijkheid en soortgrenzen overstijgende empathie zijn dus niet voorbehouden aan de meest geciviliseerde en gedomesticeerde wezens (de mens).
Het kan een rol gespeeld hebben dat de sledehond een gedomesticeerd dier is, die generaties lang gefokt is en daardoor veel van zijn agressie of angst (tegen de mens) verloren heeft. De sledehonden zullen geen aanval van een ijsbeer hebben meegemaakt en dus geen slechte herinneringen hebben aan ijsberen. Het hoofdmenu van een ijsbeer zijn zeehonden en geen honden.
Nog een andere verklaring die geopperd is, dat de beer gedurende de winter lange tijd in isolatie heeft geleefd en behoefte heeft aan sociaal contact ('play deficit'). Maar dan nog moet de beer zijn agressie en hongergevoel onderdrukken.De speelse houding van die ene hond zal geholpen hebben.
De documentaire vertelt niet of het een mannetje of vrouwtje ijsbeer is. Ik gok op een vrouwtje omdat die ook dit soort spelgedrag met hun jongen vertonen. IJsberen zijn sowieso speels en nieuwsgierig zoals ook bleek uit de documentaire van David Attenborough waarbij ijsberen gefilmd werden met robotcameras.
Ik vind dit soort waarnemingen vele malen interessanter dan oeverloos gefilosofeer over het bestaan van God, Ziel, of je afvragen of het bewustzijn onstoffelijk kan zijn. Al was het alleen maar omdat het negatieve vooroordelen over dieren wegneemt. En het uitnodigt tot enige zelfreflectie.
Hier is het youtube fragment: polar bears and dogs playing (2:18 min) First Science.
Hier staat een goed achtergrond verhaal over spel bij dieren en mensen:
Fun and Play Are Key to Survival for Bears, Dogs, Humans, Birds and Maybe Even Ants
met belangrijke observaties over wat er gebeurt als een kind niet kan spelen of leert spelen in zijn jeugd.
Hier staat de originele foto serie (about.com) en de beelden zag ik voor het eerst in de bijzonder interessante BBC serie Nature's weirdest events.
Polar Bear and Huskies at Play - Analysis verhaal.
Why Didn't the Wild Polar Bear eat the Husky? (over het belang van spel bij de mens).
Konrad Lorenz (etholoog en Nobelprijs winnaar): 'On Aggression' (1966), (Over agressie bij mens en dier ) heeft baanbrekend onderzoek gedaan naar het nut van agressie en mechanismen die agressie onderdrukken. Hij schrijft niet over spel bij dieren (ik kan het niet vinden) in dit boek, maar het is duidelijk dat bij ruwe spelletjes (Rough and Tumble Play) agressie onderdrukt moet worden, anders wordt het dodelijk.
Johan Huizinga: Homo Ludens (de spelende mens). Spel zou karakteristiek zijn voor de mens, maar is natuurlijk karakteristiek voor alle zoogdieren. Spel bij de mens: met spoelgoed, computerspelletjes? of met elkaar? (stoeien, fysiek contact). Let eens op hoe weinig (speels) fysiek contact volwassenen hebben in onze moderne samenleving. Het blijft beperkt tot een hand geven, een schouderklopje, soms een omhelzing, maar altijd geritualiseerd en in zeer specifieke omstandigheden met beperkt aantal mensen (begroeting, feliciteren, sport, verliefden, sex, carnaval, film). Dat is het dan. Fysiek contact is een taboe. Hond of kat op schoot is een substituut?
Zelfreflectie: arrogante zelfverheerlijking in heilige teksten die mensen superieur achten boven dieren zoals in mijn blog: Is dieronvriendelijkheid intrinsiek aan het monotheïsme verbonden? (over Jonathan Sacks) of Christelijk Amerika is niet in staat einde te maken aan schietpartijen. En Darwin is een sadist omdat hij van schieten hield (schietend Amerika dat in 'de God van Liefde' gelooft. Wapens in plaats van een partijtje vechten met de blote vuist?)