De volgende stap: het synthetiseren van het complete menselijke DNA

Menselijke chromosomen (aangekleurd) *)
©Science, Jun. 2, 2016 [1]

Is het technisch mogelijk om een mens te creëren op basis van synthetisch DNA? In principe: ja. In mijn vorig blog beschreef ik dat de eerste 6 chromosomen van de gist in het lab gesynthetiseerd zijn. Technisch gezien, kunnen we het. Sinds 2004 kennen we de basevolgorde van het menselijk DNA, dus dan kunnen we ook het totale menselijk DNA 'in de reageerbuis' synthetiseren. DNA is tenslotte een heel lang polymeer. Weliswaar is het duizenden tot miljoenen bases lang, maar omdat het een herhaling is van steeds dezelfde 4 bouwstenen A, T, C, G, kan het door een robot gesynthetiseerd worden. Simpel gezegd: het is een kwestie van opschalen van klein naar groot:

virus (Poliovirus)	0,007 miljoen base paren lang (7.500 bp)
Mycoplasma genitalium	0,5   miljoen base paren lang
bacterie (E. coli)	4     miljoen base paren lang
gist (S. cerevisiae)	12     miljoen base paren lang
mens (Homo sapiens)	3.000     miljoen base paren lang (3 miljard)

Nu is de gist nog niet compleet gesynthetiseerd, maar dat is een kwestie van een paar jaar. Het menselijke DNA is 250x zo groot. Dat vergt dus 250x zoveel geld, tijd, mankracht en laboratoriumcapaciteit. Game-changing technologische innovaties zijn dus nodig. Maar menselijke chromosomen zijn niet wezenlijk anders dan die van de gist (zijn beide eukaryoten).

 

Van gist naar mens

De stap van de ééncellige gist naar de mens is groot. Waarschijnlijk wordt gekozen voor de tussenstap muis, hond, varken, chimpansee. Wanneer dat gelukt is, kan de mens aan bod komen. Vanwege ethische bezwaren, zullen in eerste instantie menselijke cellen zoals HeLA cellen of fibroblast cellijnen gekozen worden. Die worden al jaren in het lab gekweekt en daar kleven geen ethische bezwaren aan. Daarna zouden organen of organoïden gemaakt kunnen worden.

 

Hoe?

Hoe zou dat in principe gaan met de mens? Het gesynthetiseerde DNA in de vorm van 23 paar chromosomen (dus een complete diploïde set van 46 chromosomen) zou in een genetisch lege menselijke eicel ingebracht kunnen worden en geïmplanteerd in een draagmoeder. Precies zo als het gaat bij IVF. Als alles goed gaat zou je na 9 maanden een baby hebben die volledig gebaseerd is op synthetisch DNA. 

 

Wie?

Ik denk dat als de techniek en ethiek zover is, dat bijvoorbeeld stellen met ongewenste onvruchtbaarheid, mensen met erfelijke ziektes, en homo- en lesbische stellen met kinderwens geholpen zouden kunnen zijn met de synthetisch DNA methode. Het zijn mensen die sowieso gekozen zouden hebben voor In Vitro Fertilisatie en/of draagmoeder. En deze techniek geeft de mogelijkheid erfelijke eigenschappen van de 'ouders' in het kind terug te zien. Dat is anders niet mogelijk voor deze doelgroep.

 

Waarom?

Ik heb me al langer met genetica van de mens beziggehouden en me zorgen gemaakt (zie: Hamilton William Hamilton's worries about the future of the human genome). Kinderen zijn te kostbaar en te belangrijk om aan het toeval over te laten. De gangbare voortplanting is een loterij. Dat heb ik in enig detail uitgewerkt in het blog: Russiche roulette of  Designer babies? Ouders willen hun kind de beste opvoeding en de beste opleiding geven, proberen hun kind af te houden van roken en andere slechte gewoontes, waarom zouden ze dan de genetische gezondheid aan het toeval overlaten? Welke ouder wil er geen geestelijk én lichamelijk gezond kind om het zo de beste kansen in de maatschappij te geven?
Wat mijzelf nog het meest motiveert om over synthetisch menselijk DNA te schrijven is het besef dat de oorzaak van medische problemen, invaliditeit, ouderdomskwalen, en de grootste rotziekte aller tijden, kanker, veroorzaakt worden door domme, blinde moleculen. Dat laat je toch niet gebeuren? Een mutatie is een ongewenste verandering in ons DNA. DNA is een chemische stof. We gaan toch niet ons lot in handen leggen van domme blinde moleculen? Dat deden we vroeger toen we niet beter wisten en niet beter konden. Nú weten we beter en kunnen we beter. Dan moet je ook handelen naar de kennis die je hebt. (zie verder: Levensbeschouwing hieronder.)

 

Wat?

-Technische verbeteringen: 

 
DNA is niet zo perfect (dit blog), het heeft zwakke plekken (dit blog), de stabiliteit van DNA wordt schromelijk overdreven (dit blog). Denk aan retrotransposons (dit blog), virussen die in ons DNA zijn geïntegreerd, nutteloze introns (dit blog), en repetitieve elementen die de stabiliteit van ons DNA bedreigen en natuurlijk duizenden erfelijke ziektes (zoals bijvoorbeeld de 'Volendammer ziekte' waar ik vorig jaar over blogde). Ons DNA kan wel wat datacompressie en ruisonderdrukking gebruiken.
Die foute stukken DNA kun je makkelijk weglaten uit synthetisch DNA. Hoewel je tegenwoordig makkelijk fouten kunt corrigeren met CRISPR/Cas9 technieken, wordt dat bewerkelijk als je vele fouten wilt corrigeren en is het handiger om DNA op de computer te corrigeren en daarna synthetiseren. Dat is in de ware zin van het woord preventie van erfelijke ziektes. Niet wachten tot een erfelijke ziekte zich openbaart, maar van begin af aan DNA ontwerpen zonder erfelijke ziektes. En niet te vergeten de kans op kanker verkleinen (kankerspecialisten hebben daar vele ideeën over).

-Inhoudelijke verbeteringen:

 
In de verre toekomst, over zo'n 30 tot 50 jaar, als onze kennis voldoende gevorderd is, zou je ook meer inhoudelijke wijzigingen het menselijk DNA kunnen aanbrengen. Zoals de erfelijke aanleg tot obesitas, alcohol- en harddrug verslaving, moderne welvaartziektes, etc. Het zou mooi zijn als de synthetisch DNA methode onze ongunstige dierlijke kanten zou kunnen elimineren en onze goede eigenschappen zou kunnen versterken.

Waar?

De synthetische humane DNA techniek zal niet in de landen toegepast gaan worden met een sterke oppositie tegen bijvoorbeeld stamcelonderzoek, kloneren, prenatale diagnostiek, gentherapie, etc (VS, Europa). In Engeland is de mitochondrial replacement therapy toegestaan (dit blog), dus dat land maakt een kans. Ik verwacht dat China of Zuid-Korea het voortouw zullen nemen en een voorsprong zullen opbouwen. Dit ondanks Amerika het initiatief heeft genomen. Daar zal het minder controversieel, fundamenteel onderzoek plaatsvinden.

 

Keuzevrijheid

Omdat je werkelijk de volledige vrijheid hebt in de keuze van de DNA volgorde, zijn er ontelbare keuzes te maken:

• Je kunt het DNA van het toekomstige kind baseren op de DNA volgorde van de vader en de moeder (die je dus eerst heb moeten sequencen) zodat het kind op de vader en moeder lijkt.
• Je kunt het DNA nemen van de standaard Human Genome Sequence (aangenomen dat deze vrij is van erfelijke ziektes!)
• de vorige keuzes maar dan 'opgeschoond' DNA (dit begint op 'designer baby' te lijken, maar een mens wordt niet van de grond af aan ontworpen!)
• Je kunt een genetische kloon van vader of moeder maken 
• etc

Hoe dan ook, de volledige vrijheid om de DNA volgorde te kiezen is precies datgene waarin synthetische DNA zich onderscheidt van alle vormen van gentherapie.

 

Human Genome Project-Write

Ik heb me al langer met menselijke genetica beziggehouden (zie hier). Maar, ik ben niet de eerste die voorstelt om het menselijk genoom te synthetiseren en te verbeteren. Genetici hebben al gesproken over het 'Human Genome Project-Write' (HGP-write) [1,2]. Dit is het logische vervolg op het 'Human Genome Project-Read' dat reeds afgerond is. Als je de DNA volgorde gelezen hebt, kun je hem in principe ook schrijven. De doelstellingen die de auteurs noemen liggen op technologisch en medisch gebied [3].

 

Terughoudendheid

In mijn visie moeten er strikte kwaliteitseisen gesteld worden aan synthetisch menselijk DNA. Wordt er altijd opgeschept in commerciële kringen hoe snel DNA gesequenced kan worden, zelden zie je het foutenpercentage vermeld [6]. Bij de DNA synthese moet het foutenpercentage lager liggen dan dat bij het op natuurlijke wijze maken van een baby. Anders heeft de hele onderneming geen zin.
Er zijn redenen voor enige terughoudendheid en bescheidenheid: we weten nog steeds niet hoeveel genen de mens precies heeft en wat de functie is van alle DNA. En wetenschappers hebben het gist project nog niet eens afgerond. Bovendien kun je niet ervaring opdoen door te experimenteren met het maken van een mens en kijken of het werkt! Want stel dat het een baby met gebreken oplevert. Dat is in strijd met het doel om gezonde mensen te maken. En er is altijd een grote weerstand geweest tegen gentherapie die mogelijk effect heeft op de volgende generatie (germline genetherapy). Aan de andere kant maken mensen al duizenden jaren kinderen zonder dat ze verstand hebben van DNA.

 

Levensbeschouwing

Dat moleculen dode materie zijn, géén wil en géén bedoeling hebben zal ieder weldenkend mens, die een beetje goed opgelet heeft op school, accepteren. Het is wel een filosofische uitspraak, want niet empirisch te onderzoeken. Maar het zijn precies die blinde moleculen die ellende voor de mens veroorzaken. Dus, wat verhindert je dan om die moleculen te corrigeren? Nu zou je op grond van je levensovertuiging [4] principieel niet willen ingrijpen in het DNA [5]. Maar, de dagelijkse praktijk wijst uit dat niemand zich volgens dat principe gedraagt. Mensen nemen aspirine als ze hoofdpijn hebben. Hoofdpijn heeft moleculaire oorzaken. Dat is ook ingrijpen. Moleculen zijn niet heilig. Menselijke kankercellen zijn ook niet heilig en worden vernietigd. Respect voor moleculen en cellen is niet nodig. Respect voor mensen wel. 

 

 

Noten

1. Scientists reveal proposal to build human genome from scratch, Kelly Servick, Jun. 2, 2016 (is het commentaar van Science)
2. Jef D. Boeke et al (2016) The Genome Project-Write (Science 08 Jul 2016) is het artikel van wetenschappers.
3. "HGP-write will aim to address a number of human health challenges. Potential applications include growing transplantable human organs; engineering immunity to viruses in cell lines via genome-wide recoding; engineering cancer resistance into new therapeutic cell lines; and accelerating high-productivity, cost-efficient vaccine and pharmaceutical development by using human cells and organoids. 
4. Happy Bach BWV 35: "Gott hat alles wohl gemacht". Niet dus! "Den Tauben gibst du das Gehör, Den Stummen ihre Sprache wieder,". Niet dus!
5. In Duitsland zou er een "cultural aversion to interfering with nature" bestaan volgens een terloopse opmerking in een Nature artikel. Er wordt geen bron genoemd. Dat zou dan een niet-religieuze opvatting zijn. (30 maart 2017)
6. In Nature van 4 Aug 2021 vraagt een News artikel aandacht voor fouten in DNA studies:  Errors in genetic sequences mar hundreds of studies. Een ernstig probleem. Kennelijk zijn onderzoekers onkritisch en niet echt geinteresseerd in het elimineren van fouten in hun DNA onderzoek. Het is goed dat Nature daar aandacht aan geeft.
   

 

*) De foto aan het begin van het blog toont geen synthetische chromosomen, maar normale chromosomen die met geavanceerde chromosoomspecifieke kleuringstechnieken zijn aangekleurd.!

Postscript

NOS dinsdag 28 maart 2017:
Gezondheidsraad wil embryo's laten kweken voor onderzoek

"De Gezondheidsraad vindt dat er embryo's mogen worden gekweekt voor onderzoek. Wetenschappers kunnen dan erfelijke ziektes uit die embryo's halen. De raad adviseert de regering om de Embryowet aan te passen.
...
In de embryo's kan het DNA worden veranderd. Het 'zieke' DNA wordt eruit geknipt en daarvoor in de plaats komt een ander stukje DNA. Ouders met een erfelijke ziekte zoals de ziekte van Duchenne, taaislijmziekte of de ziekte van Huntington geven die dan niet meer door aan hun kind."

Commentaar: mogelijkerwijs is dat 'ander stukje DNA' gesynthetiseerd DNA. Een gen, of deel van een gen, kan makkelijk gesynthetiseerd worden.

Intelligent ontworpen DNA

Saccharomyces cerevisiae (gist)

In mijn vorig blog eindigde ik met "Over één ding zijn wetenschappers het eens: DNA wordt 'gelezen', 'gecopieerd', 'vertaald', maar niet 'geschreven'. Er bestaat géén DNA schrijfproces. Er is géén auteur."
Maar, er is één uitzondering op de stelling dat DNA niet geschreven wordt: door de mens gesynthetiseerd DNA. Synthetisch DNA.

16 gist chromosomen (Science 10 Mar 2017)

In de Science verscheen er een serie research artikelen die rapporteren over de synthese from scratch van de eerste 5 van de 16 chromosomen van gist (Saccharomyces cerevisiae). Dat betekent synthese vanuit losse bases en andere chemische componenten in het laboratorium. De onderzoekers hebben vervolgens de betreffende natuurlijke gist chromosomen  vervangen door de synthetische chromosomen. Daarna kwam het testen van de werkzaamheid van de gesynthetiseerde chromosomen. Het doel is alle 16 chromosomen van gist te synthetiseren.

Het motto is:

"je begrijpt pas iets als je het kunt maken"
"What I cannot create, I do not understand". 

Omdat het om miljoenen bases gaat [1], is de kans groot dat er iets fout gaat met de synthese en de gist een lagere fitness heeft, niet groeit, niet deelt of doodgaat. Daarom is het esentieel de synthetische chromosomen te debuggen (dit woord wordt letterlijk gebruikt in de publicatie's). In dit geval is het gebruik van een term uit de computerwereld volkomen terecht.

Maar het zijn niet alleen de zelfgemaakte fouten die ze willen corrigeren. In het wildtype gist DNA zitten vele zwakke risicovolle plekken zoals transposable elements en introns die ze weggelaten hebben in de synthetische chromosomen. Zeg maar: het verbeteren van wat de natuur heeft voortgebracht. Dat wil zeggen stabielere en gestroomlijnde chromosomen. We kunnen dus met recht zeggen dat deze chromosomen intelligent ontworpen zijn. Oftewel: Intelligent Design! En inderdaad: dit DNA is géén tekst, en bevat géén boodschap, maar heeft wél een auteur. Zelfs meerdere auteurs.

• Nature: Synthetic yeast chromosomes help probe mysteries of evolution 9 maart 2017
• Science: Building on nature's design 10 maart 2017

Noten

1. Het kleinste menselijk chromosoom, nr 21, is groter dan het totaal aan chromosomen in de gist. Het synthetiseren van menselijke chromosomen ligt dan ook nog buiten het bereik van de huidige technologie.

DNA is geen tekst, en bevat geen boodschap.

Perry Marshall 'Evolution 2.0'

Een bezoeker van mijn WDW website, Frank Visser, maakte mij attent op een boek van Perry Marshall die de eeuwigdurende strijd tussen creationisten en evolutionisten, die volgens hem in een impasse is geraakt, voorgoed wil oplossen.

Marschall is een perfect voorbeeld  van iemand die in de valkuil van de "DNA is informatie" metafoor is gevallen. Dat is de overbekende metafoor dat 'DNA een tekst is'. Die metafoor suggereert: mutaties in het DNA zijn spelfouten. Spelfouten leveren niets nieuws op. Spelfouten moeten gecorrigeerd worden. Met spellcheckers bijvoorbeeld. En er bestaan ook DNA-repair mechanismes: proofreading enzymes. Zie je wel!

In zijn review schrijft Visser:

"According to Marshall, gene mutations can be compared to typos in the text of DNA, and since typos make any text less readable, not more, he is skeptical of the neo-Darwinian thesis that mutations offer the raw material for natural selection to work on and to produce new species. Random changes into the code of DNA can only be harmful and unproductive, given this metaphor." (bron)

Dat lijkt allemaal 100% Intelligent Design, maar Perry Marschall is niet afkomstig uit die kringen. Hij is een zakenman die zich bezig heeft gehouden met reclamemaken via Facebook en Google. En daar draait het allemaal om informatie.

Maar hij maakt dezelfde denkfout als de ID-gemeenschap. DNA is géén tekst, DNA is géén boodschap. DNA is het template op basis waarvan de cel machinerie eiwitten produceert. Als er een puntmutatie in het DNA optreedt gaat er geen tekst of boodschap verloren. Er wordt simpelweg een ander aminozuur ingebouwd in het eiwit. En daardoor veranderen de eigenschappen van een eiwit. Vaak zijn die veranderde eigenschappen nadelig. Maar niet per definitie! Soms is het bijzonder voordelig. Bij informatieoverdracht in de informatica is iedere fout ook echt fout.

De metafoor heeft twee gezichten, het is een Januskop. Het is waar dat puntmutaties ernstige erfelijke ziektes kunnen veroorzaken. Maar meestal hebben puntmutaties geen invloed op het functioneren van het eiwit. En soms zijn puntmutaties gunstig. In een volgend blog zal ik daar een frappant voorbeeld van geven. Dat zal duidelijk maken waarom de "DNA is een tekst" metafoor misleidend is.

 

Computercode

 
DNA wordt ook vaak vergeleken met computercode. Ook misleidend, hoewel iets minder gevaarlijk. Computercode is niet voor mensen bedoeld om te lezen. Het zijn instructies voor computermachines om uit te voeren. Dat lijkt al een beetje op het idee dat DNA instructies bevat om eiwitten te produceren. Maar één bitje ("0" of "1") fout in computercode is fataal. En dat geldt niet voor DNA. DNA is niet ontworpen om op een efficiënte manier een plant of dier te produceren. Bedenk dit: als DNA vergelijkbaar zou zijn met computercode, dan is het gecodeerd door de grootste amateur. De code is nl. in het geheel niet gedocumenteerd! Die programmeur heeft elementaire kwaliteitseisen over hoe je professioneel codeert aan zijn laars gelapt. Of zoals Daniel Dennett het uitdrukte: "the all-but-undecipherable 'spaghetti code' of the undisciplined programmers" [1]

"DNA bevat informatie", "DNA is informatie", "een gen bevat de informatie voor een eiwit" wordt vaak gezegd [6]. Allemaal prima, zolang je niet de conclusie trekt dat er dus Iemand moet zijn die die informatie in DNA heeft gestopt. Iemand die de tekst heeft geschreven. Want dan is die metafoor tot voorbij zijn breekpunt uitgerekt. Voor veel mensen, maakt die metafoor het uiteindelijk moeilijker om DNA en evolutie te begrijpen.

Helemaal rampzalig zijn uitdrukkingen  als "DNA is the book of Life" [2] en "DNA is the language of God" [3],[4].

Gisteren hoorde ik Rob van Hattum op de Paradisolezing in Amsterdam nog zeggen: "ja, dat CRISPR/Cas9 systeem, dat is een soort Wordprocessor"! Daar heb je het weer: 'wordprocessor' impliceert (onbedoeld) een tekst die door iemand geschreven is! Het klopt dat je met CRISPR/Cas9 genen kunt 'editen', maar je bent géén tekst aan het editen, maar machine instructies voor de regulatie en productie van eiwitten.

In een volgend blog meer over mutaties die iets nieuws opleveren.

Conclusie

Dat DNA wordt 'gelezen', 'gekopieerd'  en 'gecorrigeerd', de 'genetische code' wordt 'vertaald' zijn allemaal gangbare uitdrukkingen. Ook in de wetenschappelijk taal worden begrippen als 'transcriptie' van DNA (Latijn trānscrībō betekent overschrijven), 'translation' (vertaling!), mRNA (messenger-RNA = boodschapper-RNA!), 'proofreading' (een term uit de wereld van boekdrukkers!) [5]  gebruikt. Dat zijn allemaal begrippen die naar de menselijke taal verwijzen. We projecteren onze menselijke taalactiviteiten op biochemische processen. Maar in de wetenschap hebben die begrippen een duidelijk omschreven biochemische betekenis. Over één ding zijn wetenschappers het eens: DNA wordt 'gelezen', 'gecopieerd', 'vertaald', maar niet 'geschreven'. Er bestaat géén DNA schrijfproces. Er is géén auteur.

Postscript

9 jul 2018

Er is één uitzondering: als je DNA gebruikt om informatie op te slaan, bevat DNA natuurlijk informatie. Maar het is pas betekenisvolle informatie als je eerst de informatie codeert (vertaalt) voordat het in DNA opgeslagen wordt en later bij teruglezen weer interpreteert (vertaalt). Dit is ook de enige situatie waarbij je kunt spreken van 'het schrijven van' DNA (DNA synthesis machine). Zie: DNA digital data storage.

Noten

1. Daniel Dennett In: "From Bacteria to Bach and Back".
2. Is DNA the Language of the Book of Life? Feb 25, 2015 ageert tegen die uitdrukkingen
3. Francis Collins: 'The Language of God'. (Francis Collins was een christelijke wetenschapper, die titel was de grootste blunder van zijn leven!) 
4. Hier zie je de blunder begaan en in detail uitgespeld: The Language of DNA. Het is een ID website. NB: de website heet: "Explore God"! Het is al voldoende om DNA een taal te noemen om het bestaan van God te bewijzen! Zo simpel is dat! Zie de tabel in het midden van het stuk!
5. Als je proofreading opzoekt heb je  twee totaal verschillende betekenissen: "This article is about the detection and correction of errors in written work. For proofreading in DNA replication, see Proofreading (biology)."
6. Steven Benner: "The ability to store information is not very interesting for evolution. You have to be able to transfer that information into a molecule that does something.". geciteerd in Nature 28 Feb 2019

Lute Bos: Evolutie Of Hoe Alles Almaar Verandert

Lute Bos (2011)
Evolutie: Of Hoe Alles Almaar Verandert

Ik trof dit boek aan in de plaatselijke boekhandel. Best bijzonder, want zo vaak  verschijnt er niet een boek over evolutie in het Nederlands. Ik kende Lute Bos niet. Hij kende mij wel, want hij heeft mij geciteerd in het boek in verband met de Intelligent Design perikelen rond Cees Dekker. Ook was Lute Bos op de hoogte van de EO-censuur van de BBC documentaires met David Attenborough (zie: gastbijdrage Gerdien de Jong 27 juli 2007 op evolutie.blog).

Het is een bijzonder boek. Lute Bos (plantenviroloog) heeft het verschijnen van het boek niet meer mee kunnen maken. Het is postuum gepubliceerd. Bij de copyright informatie staat: "De erven Bos". Hij is gestorven aan een hartaanval op 82-jarige leeftijd op een congres in Noorwegen op het eind van de tweede lezing die hij daar gaf. Op zijn bureau lag een bijna voltooid manuscript en in zijn agenda stond een afspraak met de uitgever. Het boek is er gekomen. Dankzij vrouw en kinderen en de uitgever. Het ziet er goed uit. Ook de bijbehorende website van de uitgever ziet er aantrekkelijk en verzorgd uit. Het boek bevat illustraties maar die staan gebundeld achterin het boek. (ongebruikelijk). Er is een literatuurlijst en index op personen (niet op zaken).
Volgens het voorwoord van zijn vrouw en kinderen was Lute Bos "zijn leven lang lid gebleven van de Gereformeerde Kerk en later PKN". Dit is ook terug te vinden in verschillende hoofdstukken. Dat verklaart ook waarom hij het nieuws over ID en EO volgde.
Lute Bos probeert in dit boek méér dan alleen de evolutietheorie uiteen te zetten voor een leek. Hij probeert het ruimere verband uiteen te zetten, met links naar mensbeschouwing, maatschappijbeschouwing en religie. Ik weet niet of hij iets vertelt over hoe virussen planten ziek maken, maar ik heb wel gezien dat hij aandacht gaf een moderne methodes om plantenziektes te bestrijden. Wanneer ik nog meer interessante zaken tegenkom, kom ik er hier op terug.

Lute Bos (2011) 'Evolutie Of Hoe Alles Almaar Verandert', uitgeverij Parthenon, paperback. 320 pag.
René van der Vlugt (2011) In Meroriam Dr Lute Bos (1928–2010), Indian Journal of Virology Volume 21, Number 2, 151-152

NB: dit is een herpublicatie van een blog uit 2012 dat op 'concept' stond.

Postscript 25 mei 2012
De Academische Boeken Gids nr 92 heeft 3 kritische besprekingen van het boek van Lute Bos.

Lang leve de Altruïstische Revolutie! (bespreking documentaire)

Lang leve de Altruistische Revolutie! is een oproep die de ex-moleculair bioloog en boeddhistische monnik Matthieu Ricard tijdens een lezing in de documentaire deed. Dat leek me een leuke titel voor een blog over de documentaire 'The Altruism Revolution' [1]. De documentaire mag wel wat meer bekendheid krijgen, want hij is niet eens terug te vinden in de Engelse, Franse en Nederlandse wikipedia.
 

In deze documentaire laten een aantal toponderzoekers de resultaten van hun onderzoek naar altruisme zien. Met name de experimenten met babies en kleuters waar de uitzending mee begint, vond ik bijzonder verhelderend en verbazingwekkend.

experiment: baby kiest uit twee beren (zie tekst)

 

Psycholoog Daniel Batson was één van de eersten die vraagtekens plaatste bij 'de theorie van universeel egoïsme'. Hij ontdekte (tientallen jaren geleden) dat proefpersonen wel wilden ruilen met een voor hen onbekende proefpersoon die (schijnbaar) schokken toegediend kreeg bij foute antwoorden. Dat was een verrassende vorm van altruïsme. Empathie is het vermogen om te voelen wat een ander persoon voelt (Emma Seppala). Empathie is een voorwaarde voor altruïstisch gedrag. Tania Singer toonde aan dat er in de hersenen van een proefpersoon een soort pijnsensatie optreedt wanneer zijn/haar partner een elektrische schok krijgt. Dus, de proefpersoon voelt ongeveer hetzelfde als zijn/haar partner zonder dat hij/zij zelf een schok krijgt. Lijden of zien lijden is voor de hersenen bijna hetzelfde.

Felix Warneken en de bekende neurowetenschapper Michael Tomasello toonden aan dat jonge kinderen van 15 - 18 maanden al begrijpen wat een volwassene in een experimentele setting wil en helpen spontaan wanneer ze zien dat hun hulp nodig is. Bijvoorbeeld een potlood dat gevallen is, een kastdeur openmaken voor iemand met de handen vol. Dit zijn eenvoudige dingen. Maar, zelfs als ze op dat moment aan het spelen zijn, onderbreken ze bezigheden om de proefleider even te helpen. Dat deden ze zonder enige beloning. In vervolgexperimenten bleek dat kinderen die wel beloning kregen daarna juist minder altruïstische hulp geven. Tegen de logica van het gezonde verstand in werkt beloning hier dus contraproductief.

kinderen (15-18 maanden) rapen spontaan knijper op die een
acteur 'per ongeluk' heeft laten vallen

Paul Bloom (Yale University) wil uitzoeken of een baby "onderscheid kan maken tussen goed en kwaad". Ze hebben ondertussen al honderden babies van 3 - 6 maanden getest, en de meerheid kiest voor de 'goede', aardige knuffelbeer (= helpt een ander). Ze concluderen uit de resultaten dat babies van die leeftijd een moreel oordeel hebben. En zelfs dat dit een aangeboren vermogen is.
Redenering is als volgt: als chimpanzees en mensen op jonge leeftijd empathie bezitten, dan moet dat evolutionair 5-7 miljoen jaar oud zijn. Onze gemeenschappelijke voorouder moet dat gehad hebben. En kan dus niet toegeschreven worden aan kulturele invloeden. Dus altruïsme is in de loop der evolutie ontstaan.

experiment waarin altruisme wordt getest bij baby

Voice-over:

"Maar deze these is in strijd met wat volgelingen van Darwin beweren, namenlijk dat natuurlijke selectie en mutatie de sturende krachten achter de evolutie zijn". (20e min) 

Martin Nowark: "Evolutie is méér dan alleen maar de strijd om het bestaan en competitie, er is ook samenwerking!. Samenwerking heeft onze hersenen beïnvloed en gevormd. Maar als samenwerken effectiever is dan concurreren, zegt de voice-over, waarom heeft dat niet altijd de voorkeur? Waarom zijn er dan steeds conflicten die de aarde dreigen te vernietigen? Paul Bloom: als babies geboren worden met een moreel besef van goed en kwaad, waarom zijn sommige volwassenen dan zo slecht? Inderdaad, dit is een cruciale vraag!

Het antwoord zoekt hij in het feit dat zeer jonge kinderen de wereld al verdelen in 'wij versus de anderen' en geven de voorkeur aan een knuffel die dezelfde smaak heeft als zijzelf, ook al deed die gemeen in het zojuist uitgevoerde experiment. Het kind kiest in die situatie een 'slechte' knuffel! En dit gedrag is al te zien in de jongste kinderen die we hebben getest.
Nu volgt een belangrijke, cruciale opmerking van Paul Bloom:

Paul Bloom: "Het meeste kwaad in de wereld komt
voort uit het onderscheid dat we maken tussen
mensen die we mogen en mensen die we niet mogen."

"In a sense most of the evil in the world is caused by our willingness to distinguish between people we care about and people we don't."
(24e min)

Inderdaad: we maken onderscheid tussen vriend en vijand die wij anders behandelen. Niks empathie voor vreemden. Experimenteel is aangetoond dat 'de vijand' zien lijden niet het pijncentrum in de hersenen activeert, maar juist het genot centrum. Een sadistisch genoegen... Onthullend.

Hoe breken we uit die kleine morele cirkel en kunnen we vreemden, en tegenstanders opnemen in onze morele cirkel? Richard Davidson ging meditatie onderzoeken als oplossing voor het gebrek aan universele empathie. Bij Matthieu Ricard heeft (langdurige) meditatie geholpen. Maar ook bij mensen die slechts 2 weken met 30 min. per dag mediteren waren er wijzigingen in de hersenen te zien.

Emma Seppala: er kan een kettingreactie van 'goedheid' ontstaan: als iemand een (kleine) daad van aardigheid/vriendelijkheid/behulpzaamheid doet tegen een vreemde, dan kan zich dat voortplanten van persoon tot persoon (een sociale kettingreactie; 'chain reaction'). Een interessant idee.

Commentaar

(Iets aangepast woensdag 8 maart)

Ondanks het feit dat ik deze documentaire van harte kan aanbevelen voor iedereen die inzicht wil hebben in empathie, altruïsme en waarom er zoveel ellende in de wereld is, toch nog enige kanttekeningen. Ik heb bezwaar tegen de uitspraak: "Maar deze these is in strijd met wat volgelingen van Darwin beweren, namelijk dat natuurlijke selectie en mutatie de sturende krachten achter de evolutie zijn." 
Ten eerste: 'Volgelingen van Darwin' is natuurlijk een verkeerde uitdrukking! Jezus heeft volgelingen. Wetenschappers volgen elkaar niet blindelings, anders zouden er bijvoorbeeld geen nieuwe ontdekkingen gedaan kunnen worden. 
Ten tweede: mutatie en selectie hebben behalve egoïsme ook samenwerking en altruïsme voortgebracht. Samenwerking is overigens is iets dan altruïsme, want bij samenwerking hebben beiden voordeel, en bij altruïsme heeft 1 individu nadeel en de ander voordeel. (Zie verder Frans de Waal die daar uitgebreid over geschreven heeft. Hij komt overigens niet voor in de uitzending! Wat opzich opmerkelijk is).

Martin Nowark is een vooraanstaand wetenschapper (ik heb zijn boek 'Supercooperators' gelezen; het is degelijk onderzoek, maar vooral theoretisch). Het is een aanval op het simpele selfish gene denken van Richard Dawkins, wat Dawkins ondertussen zelf al heeft gecorrigeerd (een beetje laat, maar toch). Ook hier geldt: helpen dat voor jezelf niet 'kostbaar' is, is wat anders dan helpen dat 'kostbaar' vor jezelf is.

Hebben babies echt een moreel besef? Ik zou de experimenten interpreteren als: ze kiezen gewoon voor een aardige knuffel, omdat ze bijvoorbeeld bang zijn voor of een intuitïeve hekel hebben aan een onaardig persoon. 'Kwaad' betekent een persoon waar je bang voor bent, 'goed' betekent een persoon die aardig tegen je doet. Wie wil er niet aardig behandeld worden? Een baby wil onaardige personen mijden. Dat lijkt me de simpelste verklaring. En dan is ook niet meer zo verbazingwekkend wat die babies doen in de experimenten. 
Dat babies in de experimenten altruïstisch reageren kan komen omdat ze niets dan liefde en aandacht ervaren hebben in hun jonge leventje en nog geen slechte ervaringen met gemene mensen hebben. Ze worden vertroeteld en verzorgd, ze krijgen hun eten en drinken op tijd. De babytijd is een paradijsje op aarde. Pas later komt teleurstelling in anderen, eigenbelang en competitie.
Het probleem is, denk ik, dat de geteste babies uit welgestelde gezinnen met hoogopgeleide ouders, goed huwelijk, goed inkomen, ideale opvoeding afkomstig zijn. Hoe zit het met kinderen die van jongsaf aan minder liefde hebben ontvangen; probleemgezinnen, gediscrimineerde  minderheidsgroeperingen, achterstandsbuurten, werkeloze ouders, bijstandsgezinnen? Zijn die kinderen getest? en hoe reageren die?

Wat ik pas bij een tweede keer kijken besefte is dat jonge kinderen heel makkelijk 'immorele' keuzes maken en kiezen op basis van sympathie en antipathie die op hun beurt gebaseerd zijn op trivialiteiten zoals overeenkomst met hun eigen subjectieve voorkeur voor snoepjes. Trivialiteiten die als groepskenmerken gaan fungeren, kunnen 'morele' keuzes overrulen! Maar als dat zo is, is het ook helemaal niet verbazingwekkend dat onze samenleving niet zo altruïstisch is. Dan is racisme ook verklaarbaar. Het zijn de 'anderen' die je anders behandeld.

Met die meditatie als oplossing heb ik wat problemen. Werkt dat echt? Gewoon stilzitten en dan wordt je een altruïst? Kan het niet met een meer doelgerichte empathie oefeningen zoals die van Roman Krznaric die vreemdelingen bij elkaar brengt? Overigens: als empathie en altruïsme zijn aangeboren, waarom heb je dan überhaupt training nodig? Misschien moet uitgezocht worden hoe het altruïsme van de baby in de loop van zijn leven verloren gaat? Of misschien dat een gebrek aan liefde in de babyjaren zich vertaalt in gebrek aan empathie en altruïsme in het latere leven?

Noten

1. 'The Altruisme Revolution' is een Franse documentaire, op zondag 26 feb 2016 uitgezonden door de KRO/NCRV, en herhaald woensdagnacht 1 maart 2017 0:15 op NPO2 (NTR/NOS). Is hier terug te kijken zolang het duurt! Want waarschijnlijk vanwege contract omroep met producent mag de docu niet onbeperkt online staan. Volgens Bodhitv is de documentaire The Altruism revolution een productie van "de boeddhistische stroming van de KRO-NCRV" en is geregisseerd door Sylvie Gilman en Thierry de Lestrade.

 

Vorige blogs over dit onderwerp

• Drie eeuwen Darwinistische propaganda: Roman Krznaric te gast bij Wim Brands 05 november 2014