Theo Jansen: de herontdekking van Darwin? of het leven opnieuw uitvinden?

Ik had nog nooit gehoord van Theo Jansen totdat ik hem een keer in een kunstprogramma op tv zag. Hij is een Leonardo da Vinci-achtige kunstenaar die geprobeerd heeft het leven opnieuw uit te vinden met zijn door de wind aangedreven plastic machines die lopen als dieren. Ze leven van de wind. Ze lopen op wind. Letterlijk. 

Sommigen doen denken aan insecten of kameleons vanwege hun manier van lopen. Andere machines lijken op een paard (hier), een dinosaurier of een neushoorn. Toen ik ze zag lopen, was ik meteen verkocht. Je kunt ze zien op zijn website Strandbeest of op youtube. Er gaat een betoverende werking van die dieren uit. Lopende machines ben je immers niet gewend. Het is een verrassings effect. Door mensen gebouwde machines hebben altijd iets met wielen. Doordat zijn objecten lopen, ga je je automatisch me ze identificeren. Wat loopt, leeft. Wat leeft, loopt. Machines lopen niet. Machines leven niet. Zijn machines lijken wel te leven.
Zijn machines lopen op windkracht maar zonder enig spoortje electronica of electricitiet. De meest succesvolle dieren lopen uitsluitend op wind energie en zijn geheel transparant. Geen verborgen onderdelen. Geen motor.

Hiernaast een charmant klein tafelmodel, dat aangedreven wordt door een windmolentje. Maar het kan ook met rugvinnen in megagrote dinosaurier-achtige monsters (zie bovenste foto). Alle wind aangedreven varianten lopen dwars op de windrichting. Zo zijn ze geconstrueerd. Aangezien ze zijn aangepast aan het strandleven met wind uit zee, lopen ze evenwijdig aan het strand. Dat gaat goed zolang de wind uit zee komt. Maar wat als de wind uit een andere hoek komt? Het zijn echte strandbeesten. Het strand is vlak. Ze zullen zich dus het meest thuisvoelen op vlak terrein. Hoe zouden ze het doen op heuvelachtig terrein? Hun poten zijn niet flexibel. Zouden ze stranden op het eerste duintje dat ze tegenkomen? Of zouden ze juist door hun manier van lopen kleine heuveltjes kunnen nemen?

Theo Jansen is al jaren aan het experimenteren en verbeteren van modellen. Ik heb prototypes gezien die geduwd moesten worden. Maar ze liepen wel. Het is juist de extractie van externe energie uit de omgeving om zichzelf in stand te houden dat een o.a. bepalend is voor wat levend is. Zijn ambitie is het leven na te maken en uiteindelijk zelfreproducerende levensvormen te maken die eeuwig zullen voortleven, ook na zijn dood. Zelfreproductie heeft hij nog niet gerealiseerd. Dat zal met de huidige ontwerpen niet gaan, want die kunnen geen kopieën van zichzelf maken. Dat is nog een brug te ver. Maar, de beesten van Theo Jansen hebben wel een grote verscheidenheid van nakomelingen opgeleverd op youtube: vele immitaties en variaties. Maar velen gebruiken electriciteit of een knetterende benzinemotor zoals de Giant Walker Spider heeft. Hij loopt wel als een spin, maar die vind ik minder interessant. Zonne energie zou nog acceptabel zijn, hoewel je daar weer electronica voor nodig hebt. Maar die heb ik nog niet gezien.
Het mechanisch principe achter de machines wordt goed uitgelegd in deze simulatie of deze 3D animatie (beide 1 minuut). Als je goed kijkt zie je dat een centrale roterende beweging op ingenieuze manier wordt omgezet in lopende bewegingen. Het geheim zit hem in het op de juiste manier optillen (niet schuiven) en naar voren bewegen van de poten. Plus alle poten op een gecoördineerde manier bewegen. Net als in het echt.

Theo Jansen: herontdekker van Darwin?

Toch zag ik pas een diepgaande overeenkomst met evolutie toen één van zijn meer dan levensgrote strandbeesten haperde door te weinig wind (en/of teveel wrijving) en stil bleef staan. Theo moest hem toen weer even een zetje geven. Kijk, daar zit het geheim van het biologisch leven. Het leven zit zó in elkaar dat individuen dood gaan, soorten uitsterven, maar het leven als geheel (alle individuen samen) niet uitsterft. Het leven als totaal is één continu, ononderbroken beweging, die al meer dan 3 miljard jaar aan de gang is. Zonder onderbreking. Zonder een zetje. Het geheim van het leven is dat het 'geen zetje' nodig heeft. Een verbluffende gedachte: ooit heeft iets zichzelf in beweging gezet, wat nooit meer tot stilstand is gekomen. Miljoenen soorten zijn het resultaat. Het leven op aarde is a.h.w. een geheel van mechanische robotjes die allerlei externe energiebronnen hebben gevonden waarmee ze zich zelf in stand kunnen houden en zichzelf kunnen kopieren. Miljoenen robotjes zijn gesneuveld. Miljoenen robotjes zijn doorgegaan. Wij zijn afstammelingen van die succesvolle robotjes. Die begonnen zijn als simpele zichzelf replicerende moleculen. Dat fundamentele inzicht wordt ook wel gemeenschappelijke afstamming genoemd (common descent of all life). Dat inzicht kwam van Darwin.

Charles Darwin 12 Feb 1809 - 19 April 1882

Postscript

Een enigszins verwante blog is: Het geniale inzicht van Richard Dawkins 15 dec 2009. Dat inzicht is: iedere levensvorm in iedere fase van de evolutie ziet noodzakelijkerwijs op hem/haar lijkende levensvormen om zich heen. Dat is het resultaat van trial en error proces. Bij Theo Jansen zie je dat er door zijn beesten op verschillende manieren gebruik gemaakt wordt van de wind. Ook heb je zeer kleine en zeer grote beesten. Er is diversiteit. Noodzakelijkerwijze. Want Theo Jansen werkt ook door middel van trial en error.

Voor mensen die in de buurt wonen:

Vanmiddag houdt evolutiebioloog Chris Stringer ter gelegenheid van de presentatie van zijn boek "Overlevers" een lezing in het Auditorium van Naturalis Leiden. (info)