Steven Pinker (3): waarom duurde het 2000 jaar voordat de mensheid slavernij heeft afgeschaft?

Steven Pinker

Religie, Christendom, God, godsdienstoorlogen en de Bijbel komen vaak voor in het boek van Pinker The Better Angels of Our Nature, maar er is geen apart hoofdstuk over religie. Uiteraard kun je godsdienstoorlogen ('wars of religion') [1] verwachten in een boek dat over oorlogen gaat. Of je het 'godsdienstoorlogen' mag noemen of gewoon oorlogen moet noemen is soms lastig te bepalen. 

Feit is dat strijdende partijen vaak verschillende godsdiensten hadden (christenen tegen moslims), en zelfs beide Christelijk zoals in oorlogen van protestanten tegen katholieken [2]. Hoofdstuk 4 (The Humanitarian Revolution) bespreekt godsdienstoorlogen, met name de paragrafen:

• Superstitious killing: human sacrifice, witchcraft, and blood libel
• Superstitious killing: Violence Against Blasphemers, Herectics and Apostates

Titels spreken voor zich. Hierin behandelt hij de attitudes van o.a. Maarten Luther (antisemiet) en Johannes Calvijn (liet Michael Servetus verbranden). Pinker claimt dat de meest dodelijke tijd om in te leven in Europa was gedurende de Godsdienstoorlogen in de vroege 17e eeuw, gevolgd door WOI (figure 5-18). Pinker bestrijdt met al zijn feitenmateriaal dat religie een vredelievende invloed heeft op mensen [3]. Hij maakt een gunstige uitzondering voor de Quakers en sommige liberale protestanten. Verder meldt hij als een uitzondering op door religie gesanctioneerde genocides, de 16e eeuwse Spaanse priester Antonio de Montesinos, die protesteerde tegen de weerzinwekkende behandeling van de inheemse Amerikanen door de Spanjaarden (p.402). En in het recente verleden verklaart Pinker de 5-voudige daling in het aantal moorden in Boston door o.a. de invloed van de lokale kerk (p. 150). Pinker is dus niet dogmatisch negatief over religie. Bijvoorbeeld: de bloedige Franse Revolutie was niet religieus van aard. Terug naar de godsdienstoorlogen: religie kan 'gewone' oorlogen intensiveren door religieus fanatisme en omdat over geloofskwesties niet te onderhandelen valt (p.282). Tenslotte is er volgens Pinker een einde gekomen aan godsdienstoorlogen doordat "people started to place a higher value on human life". [4] Een intrigerende opmerking!

Slavernij

 

dia uit presentiatie van Pinker
(figuur 4-6 in het boek)

Slavernij is pas recent in de geschiedenis van de menselijke beschaving afgeschaft. En het heeft nog 300 jaar na de eerste geduurd voordat de laatste natie zover was. 
Op pag 188 van de paperback staat een grafiek (figure 4-6) met het toenemende aantal landen dat slavernij verboden heeft. Het begint ongeveer vanaf 1776 goed op gang te komen. Voor het grootste gedeelte van de menselijke beschaving was slavernij eerder regel dan uitzondering volgens Pinker. Een opmerkelijk feit –gezien door moderne ogen– is dat slavernij werd geaccepteerd in het Oude en Nieuwe Testament van de Bijbel en werd verdedigd door de grootste filosofen ooit, Plato en Aristoteles. Pinker citeert Exodus:

"If a man strikes his male or female slave with a rod and he dies at his hand, he shall be punished. If, however, he survives a day or two, no vengeance shall be taken; for he is his property" Exodus 21:20-21

Je mag een slaaf dus niet doodslaan, wel slaan. Kennelijk gebeurde dat vaak genoeg om dit verbod uit te vaardigen. Tevens blijkt dat een slaaf je eigendom is, net zoals de dieren je eigendom zijn. Als je zó hard slaat dat de slaaf niet binnen 2 dagen doodgaat, ga je vrijuit. Je mag dus zo hard slaan dat de arme slaaf bewegingsloos, bewusteloos blijft liggen, maar nog net niet dood is. De beweegredenen achter dit verbod zijn dus niet echt humanitair. Anders was het slaan op zich verboden. Het systeem van slavernij, dat je andere mensen kunt bezitten en als zodanig mag behandelen, wordt niet afgewezen. Slavernij wordt ook niet verboden in de Tien Geboden. Voor Joden en Christenen zijn de Tien Geboden direct afkomstig van God en zijn de universele en tijdloze normen voor goed en kwaad. 
Pinker doet geen uitgebreid onderzoek naar slavernij in de Bijbel, maar voor de volledigheid geef ik hier nog 5 aanvullende citaten (de BibleGateway geeft 181 hits op het trefwoord 'slave') die aantonen dat slavernij in de Bijbel normaal is:

"So after Abram had been living in Canaan ten years, Sarai his wife took her Egyptian slave Hagar and gave her to her husband to be his wife." Genesis 16:3

“Your slave is in your hands,” Abram said. “Do with her whatever you think best.” Then Sarai mistreated Hagar; so she fled from her. Genesis 16:6

"Then Abimelek brought sheep and cattle and male and female slaves and gave them to Abraham, and he returned Sarah his wife to him. Genesis 20:14

"Slaves, obey your earthly masters in everything... Colossians 3:22

"Teach slaves to be subject to their masters in everything... Titus 2:9

Dus zelfs Abraham had slaven (en ging er mee naar bed met toestemming van zijn vrouw). Het belangrijkste punt dat ik hier wil maken: slavernij was normaal in die tijd. Soms werden er aardige dingen gezegd over slaven:

"Masters, provide your slaves with what is right and fair, because you know that you also have a Master in heaven." Colossians 4:1

En zie dit citaat: [6] De reden om slaven rechtvaardig te behandelen zouden we vandaag niet meer gebruiken, maar belangrijker is dat uit het citaat blijkt dat slavernij op zich niet werd afgewezen. Verder in Exodus 21 kun je nog lezen dat als je een slaaf zo hard op zijn oog slaat dat hij blind wordt, of zijn tanden er uit slaat, dan moet je hem vrijlaten. De regels tonen aan hoe wreed men toen was. En dat men wreedheid probeerde in te dammen.

Is Pinker bevooroordeeld over het Christendom? Enigszins. Voor zover ik gezien heb, vermeldt Pinker bijvoorbeeld niet dat er één paus geweest die slavernij verboden heeft, nl.: Paus Paul III in 1537 (wiki). Maar hij schrijft wel dat Quakers (een christelijke beweging) in 1787 de 'Society for the Abolition of the Slave Trade' hebben opgericht. Op welke bijbeltekst ze zich baseerden weet ik niet. Die teksten zouden er niet kunnen zijn. Maar andere Christenen verdedigden slavernij op grond van de Bijbel [7]. Gezien bovenstaande citaten lijkt mij dat niet zo moeilijk. Dat Christenen op grond van de bijbel slavernij verdedigen én tegelijk verwerpen, betekent dat de bijbel niet geschikt is als morele leidraad (op dit punt). 
Maar stel nu –for the sake of argument– dat Christenen terecht slavernij op grond van de Bijbel afwijzen, waarom was slavernij dan normaal in de Bijbel, en waarom heeft het dan zo'n 2000 jaar geduurd voordat de slavernij daadwerkelijk afgeschaft werd? Waarom hebben (Nederlandse, Engelse, Amerikaanse, ... ) Christenen volop meegedaan aan slavenhandel en slavernij?
Een andere mogelijkheid: Joden en Christenen zijn tegenwoordig tegen slavernij op grond van humanitaire redenen, die niet op de Bijbel gebaseerd zijn. Dit lijkt mij waarschijnlijker.

Of zouden er nog gelovigen zijn die –zonder het hardop te zeggen– menen dat slavernij eigenlijk wel geoorloofd is omdat het in de Bijbel staat? Of zouden ze liever zwijgen over het hele onderwerp omdat afschaffing van de slavernij geassocieerd is met niet-Bijbelse mensenrechten, humaniteit of met een boek (Uncle Tom's Cabin)? Niemand zou er tegenwoordig aan mogen twijfelen dat slavernij moreel slecht is, of je nu Christen, Jood, Moslim of atheïst bent.

Dat het erg moeilijk is om slavernij af te wijzen, zélfs als je vrijheid en gelijkheid van mensen voorstaat, zelfs voor een Christelijke natie, blijkt wel uit de United States Declaration of Independence (1776): "all men are created equal" maar slavernij bleef bestaan. (Jefferson zelf had honderden slaven!). 

Waarom is het toch zo moeilijk om slavernij af te wijzen? Uiteindelijk staat er in Artikel 4 van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens: "Niemand zal in slavernij of horigheid gehouden worden. Slavernij en slavenhandel in iedere vorm zijn verboden".

Het is niet de bedoeling van Pinker om Christenen er van te beschuldigen dat ze nog steeds vóór slavernij zijn omdat het in de Bijbel staat. Nee, zegt hij, Christenen zijn niet voor slavernij, maar ze bewijzen lippendienst aan de Bijbel als bron van de moraal zonder alles te accepteren wat er in de bijbel staat [5].

Volgens mij zou het grote pijnpunt voor Christenen wel eens kunnen zijn dat we deze morele vooruitgang niet te danken hebben aan de Bijbel. Integendeel: een geloof gebaseerd op de Bijbel blokkeert dit soort vooruitgang. De Bijbel accepteert slavernij, vrouwen als tweederangs individuen, wrede straffen als stenigen, vervolging van homoseksuelen, dieren als ondergeschikt aan mensen. Het idee dat er tijdloze, eeuwige, universele wijsheden en een absolute moraal in de Bijbel staan die 2000 jaar later nog steeds gelden, gaat zeker niet op voor de slavernij.

Tenslotte: het gaat er Pinker niet om de Bijbel of het Christendom te ondermijnen, maar aan te tonen dat alle vormen van geweld in de loop van de menselijke geschiedenis zijn afgenomen. Slavernij was één van die vormen van geweld. De Bijbel werd nu eenmaal 2000 jaar geleden geschreven in een tijd dat mensen slavernij als normaal ervaarden. Sindsdien is er veel verandert. Heel veel. Het verbazingwekkende is dat het de mensheid (de meest intelligente diersoort op aarde!) 2000 jaar heeft gekost om slavernij af te schaffen. Hoe kan dat in hemelsnaam? Waarom duurde het 2000 jaar voordat de mensheid slavernij heeft afgeschaft?

Noten

1. het begrip 'godsdienstoorlog' wordt ook erkend door de Vereniging van Christen Historici !
2. Officieel kan dat helemaal niet vanwege Jezus' geboden: Heb Uw Broeder Lief en:  Heb Uw Vijanden Lief.
3. The theory that religion is a force for peace, ... does not fit the facts of history. (p.818 behalve The Quakers.
4. Zou kunnen, maar waarom toen pas? Volgde dat niet uit de Tien Geboden en de woorden van Jezus? Denk aan: The Sanctity of Human Life.
5. "They pay it lip service as a symbol of morality, while getting their actual morality from more modern principles."  (p.14)
6. "But if a priest buys a slave with money, or if slaves are born in his household, they may eat his food." Zelfs priesters mochten slaven houden, als hij ze maar te eten gaf!
7. Genesis 9:25: he said, "Cursed be Canaan! The lowest of slaves will he be to his brothers." Deze tekst werd door Amerikaanse Christenen in de tijd van de slavernij gelezen als: negers zijn de afstammelingen van Noach's zoon Ham, die door God vervloekt waren en bestemd tot slavernij.  Bron: Desmond en Morris: Darwin's Sacred Cause. p. 176. 

 

Vorige blogs over Pinker

- Steven Pinker (2) Verklaringen voor de afname van alle vormen van geweld.
- Indrukwekkend boek van Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature.

Aanbevolen

Voor degenen die het boek niet hebben: hier staat een complete lezing van Pinker uitgeschreven inclusief de powerpoint plaatjes (en de discussie).

Postscript 

1 Nov 2013

Ethics and slavery (BBC) is een gebalanceerde bespreking van ethiek en slavernij (Why is slavery wrong?) en de rol van religie (Christianity and slavery,  islam, boeddhisme), slavernij kwam voor in alle culturen  (Slavery was a very common practice).

Steven Pinker (2) Verklaringen voor de afname van alle vormen van geweld

 

The Better Angels of Our Nature

Korte samenvatting van mijn vorige blog: Steven Pinker betoogde dat het aantal moorden, wrede straffen, en doden ten gevolge van oorlogen significant daalt in de loop van de menselijke geschiedenis.
Als we deze opmerkelijke feiten accepteren, kunnen we zoeken naar verklaringen.  Pinker zoekt verklaringen in het Pacificatie proces (H.2), het Civilisatie proces (H.3), de Humanitaire Revolutie (H.4) en de Rights Revolution (H.7) daarbij gebruik makend wat historici naar voren hebben gebracht. 

Verklaringen zijn onzekerder dan feiten. Maar Pinker is kritisch ten opzichte van zijn eigen verklaringen en vergelijkt die met alternatieve verklaringen. Degenen die nóg meer feiten willen, zijn hoofdstukken 5 en 6 zeer geschikt. Daarin probeert hij met statistieken aan te tonen dat er een dalende lijn zit in het aantal oorlogen en genocides: "The numbers tell us that war, genocide, and terrorism have declined over the past two decades" . Belangrijk ter ondersteuning van zijn betoog, maar nogal 'droge' hoofdstukken vindt ik zelf.

Ik geef hier in het kort een aantal interessante verklaringen zonder in te gaan op details.

Eén verklaring is het civilisatie proces: in de loop van eeuwen beginnend bij de 11e of 12e eeuw gingen Europeanen in toenemende mate hun impulsen beheersen, begonnen na te denken over de gevolgen van hun handelen en zich te verplaatsen in de gedachten en gevoelens van andere mensen (empathie). Men begon sympathie te voelen voor de slachtoffers van oorlogen en andere wreedheden tegen menselijke individuen.

De Verlichting maakte een eind aan extreem wrede straffen. Men begon te beseffen dat mensen ('heksen') verbranden misschien toch niet zo'n goed idee was. De laatste heks werd in Engeland in 1716 verbrand en in Europa werd de laatste heks in 1749 verbrand. Men begon in te zien dat rampen niet door 'heksen' veroorzaakt werden, maar natuurlijke oorzaken hadden. Het besef drong door dat men goede redenen behoort te zoeken voor de dingen waarin men gelooft. En wat betreft 'heksen' had men die niet.

Ook tegen de vervolging van (religieuze) andersdenken werd in toenemende mate geprotesteerd. Men begon te beseffen dat het beter was de ideëen van mensen aan te vallen, in plaats van de personen plus hun boeken te verbranden. Leven en geluk begonnen belangrijke waarden te worden. Een mensenleven begon zwaarder te wegen. Opvattingen moeten gebaseerd worden op ervaring en logica. Opvattingen bestrijd of verdedig je niet met het zwaard.

De opkomst van het idee en praktijk van hygiene ging gepaard met een afname van wrede straffen.

Een andere, of aanvullende, verklaring is: democratie. Het is moeilijk voor te stellen dat democratie van de grond komt als de strijdende partijen van mening zijn dat moord een goed middel is om meningsverschillen op te lossen. Ook kan democratie met vrije meningsuiting (in principe) slechte ideëen kritiseren en elimineren waar dat eerst niet mogelijk was door gebrek aan vrije meningsuiting. Dat de bewijslast voor hekserij niet deugt, moet zonder gevaar voor eigen leven in het openbaar gezegd kunnen worden.

Boekdrukkunst is volgens Pinker een mogelijke externe causale factor in de humanitaire revolutie: de opkomst van de boekdrukkunst, massaproductie van het boek, en geletterdheid bij de bevolking. Men nam kennis van gedachten, standpunten, ervaringen, en gevoelens van andere mensen en culturen (romans, literatuur). Het blikveld van eigen dorp of stad werd verruimd. Zojuist zie ik in de Volkskrant: Lezen van literatuur bevordert empathisch vermogen. Combineer geletterdheid met Verlichting, democratie en je hebt kansen om onrechtvaardige toestanden in de samenleving aan te pakken. Soms kun je een enkel boek aanwijzen dat grote invloed heeft: Beccaria's On Crime and Punishment.  Dat was de aanzet voor het uitbannen van wrede straffen in heel Europa. (In de tijd van Jezus was boekdrukkunst nog lang niet uitgevonden).

Omslag in het denken over oorlog: van iets dat verheerlijkt werd en als onvermijdelijk gezien werd, tot iets dat verafschuwd werd: "Writers had been glorifying war at least since the 18th century".

Wereldwijde handel is gunstig voor vrede. Lid zijn van een Intergouvernementele organisatie verlaagt de kans op oorlog. Later komen daarbij reizen naar verre landen, het internationale karakter van wetenschapsbeoefening en nog later de opkomst van tv, internet en goedkope intercontinentale vluchten (Jet age).

 

Rights Revolution

Figure 7-1: het gebruik van de termen: civil rights, women's
rights, children's rights, gay rights, animal rights in boeken
vanaf 1948 tot 2000 als percengtage van dat in 2000
op basis van de data in Google Books

 

Hoofdstuk 7: The Rights Revolution vind ik één van de hoogtepunten van het boek. Mijn favoriete hoofdstuk. Als er iets blijft hangen behalve de vele dalende grafieken, dan is het wel dit hoofdstuk. Ter introductie het figuur hierboven. Het laat in één oogopslag zien waar het Pinker omgaat. Eerder had de humanitaire revolutie iets in gang gezet dat niet meer te stoppen was. De Rights Revolution had ook een eigen niet te stoppen interne dynamiek. Geef je eenmaal individuen rechten, dan dringt het besef door dat het onrechtvaardig is om bepaalde individuen daarvan uit te sluiten op basis van geslacht, leeftijd, sexuele voorkeur (hetero-, homo-) of zelfs tot welke biologische soort je hoort. Pinker illustreert dit o.a. aan de hand van de daling van het  aantal racistische moorden in Amerika, en de daling van het aantal verkrachtingen (rape), huiselijk geweld, etc. Dit is geen toevallige fluctuatie. Attitudes ten opzichte van vrouwen veranderen (feminisme). Attitudes ten opzichte kinderen veranderden: kinderarbeid, slaan van kinderen [spanking], en synchroon daarmee de praktijk met als gevolg een grote daling van kindermoord [infanticide]) en het sexueel misbruik van kinderen (child abuse). Invloed van Rousseau. Verder: homo-rechten, de afname van geweld tegen homo's [gay bashing] en de décriminalisering van homoseksualiteit (zie: Alan Turing!). Steeds legt hij verband tussen praktijken en attitudes. 

En tenslotte: dieren rechten (animal rights) en de afname van wreedheid ten opzichte van dieren in de loop van de recente geschiedenis. Boeken van individuen spelen een rol (Voltaire, Bentham), later filosofen Peter Singer (Animal Liberation). Mogelijk speelt in Nederland de filosoof Floris van den Berg (De Vrolijke Veganist) een dergelijke rol. Overigens had de Europese filosofie een bijzonder slechte start met de filosoof Descartes. Waarschijnlijk heeft Charles Darwin's opvatting van de gemeenschappelijke afstamming van mens en dier (in de mate waarin die werd geaccepteerd) ook een rol gespeeld. Een belangrijke invloed was de ontdekking in de Renaissance dat hele naties zoals India vegetarisch leefden.

In hoofdstuk 8 Inner Demons gaat Pinker in op de 'aard van het beestje' dat mens heet: psychologie en hersenen (Pinker is van huis uit psycholoog). Een lang hoofdstuk van méér dan 100 pagina's. Het hoofdstuk 9: Better Angels (120 pagina's) gaat over de betere kant van de mens: empathie en altruisme. Pinker betoogt dat empathie alléén niet in staat is om de samenleving ten goede te veranderen. Het is het verstand dat ons vertelt dat we de circle of empathy moeten vergroten. (dit schreef Peter Singer ook al in The Expanding Circle). Interessant om later nog eens uit te diepen en te vergelijken met Frans de Waal's Age of empathy. In deze beide hoofdstukken wordt verder veel nieuws en ouds verteld, maar bij mij is er weinig blijven hangen. Duidelijk is wel dat onze hoop gevestigd is op Reason (verstand, rede, redelijkheid). Ons verstand kan fouten ontdekken in de laatste en definitieve redenering:

"if you detect a flaw in this argument, it is reason that allows you to point it out and defend an alternative." (p. 809)

Volgende blogs nog iets over religie en Amerika. 

Vorig blog

Indrukwekkend boek van Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature

Indrukwekkend boek van Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature

Steven Pinker

Ik heb The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined van Steven Pinker [1] in zijn geheel gelezen, en ik vind het een uiterst indrukwekkend en belangrijk boek. Verplichte kost voor iedereen die zich een oordeel wil vormen over heden, verleden, toekomst van de menselijke beschaving. 

Het is een belangrijk boek omdat het gangbare ideeën zoals 'Wij leven in de meest gewelddadige tijd ooit' weerlegt met feiten. Hij weerlegt daarmee de pessimistische opvatting dat er in de geschiedenis van de mensheid geen morele vooruitgang zou zijn. Alsof we nog net zo wreed zijn als vroeger. En dat is uiterst belangrijk. Het boek geeft overvloedige redenen voor optimisme omdat Pinker laat zien dat er morele vooruitgang is in de loop van de menselijke geschiedenis. Hij laat dat zien aan de hand van zeer diverse bronnen over geweld en oorlogvoering in het verleden. Na het lezen van het boek (nee, tijdens!) ga je met andere ogen kijken naar de huidige tijd en naar het verleden. Een zekere mate van optimisme is onvermijdelijk na het lezen van dit boek.

Ter illustratie van de algemene denkwijze over het beschavingsniveau van de huidige mensheid hier een treffend citaat van een bezoeker van dit blog, nog niet zo lang geleden:

"Is de wereld nu zoveel beschaafder? Een wereld waar men toekijkt bij hongersnood, ziekte en oorlog, waar men vluchtelingen weg stuurt? Hoe zit het met de “lichamelijke integriteit” in een wereld waar een vrouw het leven van haar ongeboren kind van 24 weken, wel of niet met hazenlip, mag laten beëindigen?"
(3 okt, hier )

Dit is een zeer begrijpelijke houding. Ik had ook een dergelijk gevoel vóórdat ik het boek van Pinker had gelezen. Pinker's antwoord: we zijn blind voor het feit dat mensen een paar eeuwen geleden veel wreder waren dan nu. Dat geldt in ieder geval voor het Westen en andere democratische landen buiten het 'Westen'. Ik geef een typisch Nederlands voorbeeld: de moord op de gebroeders De Witt in 1672 ('moord' is te zwak uitgedrukt, het was een afschuwelijke lynch partij):

Moord op de gebroeders De Witt (©wiki)

"De lijken [ van Johan en Cornelis de Witt ] werden vervolgens volledig ontkleed, ondersteboven opgehangen aan de wipgalg en opengereten. Tenen, vingers, duimen, oren, neuzen, lippen, tongen en handen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Ook werden de lichamen gecastreerd. Een dode kat werd tussen de benen van Cornelis gelegd. Verhoeff sneed inderdaad de harten uit de lichamen." (wiki)

Pinker kent dit verhaal niet, maar geeft een bijna eindeloze hoeveelheid voorbeelden van hoe wreed men vroeger was: in het oude Griekenland, de getuigenissen in het Oude Testament van de Bijbel ('The Hebrew Bible'), het Romeinse Rijk en het vroege Christendom, de Middeleeuwen, Vroeg-Moderne Europa, en Amerika. Hij beschrijft dit alles op een fascinerende manier en goed gedocumenteerd. Het is indrukwekkend door de gedetailleerde en realistische beschrijvingen van wrede manieren hoe mensen met elkaar omgaan. Hier nog een citaat over het stenigen van mensen uit de Bijbel:

"De HEER zei tegen Mozes: 'Die man moet gedood worden. De hele gemeenschap moet hem buiten het kamp stenigen.' "  5 Numeri 15:35

Toen brachten ze hem met zijn allen buiten het kamp, en daar doodden ze hem door hem te stenigen, zoals de HEER Mozes had opgedragen. 6 Numeri 15:36

Pinker vertelt niet alleen verhalen, maar hij laat met aantallen, statistieken en grafieken zien dat het aantal doden in oorlogen in de loop der eeuwen is afgenomen. Dat is de sterke kant van zijn boek. Oorlogen zijn een affaire tussen staten en staatshoofden. Oorlog is wat anders dan moord. Moord is wat individuele mensen elkaar aandoen. Het beste voorbeeld van de dalende trend in het aantal moorden is misschien wel deze grafiek:
 

De daling van moord (homicide) lijkt niet zo groot
omdat de schaalverdeling logaritmisch (0-1-10-100) is, maar
in feite is de afname zeer spectaculair: een factor 100! (p. 72-73)

Het aantal moorden is gedaald van 110 per 100.000 inwoners tot minder dan 1 per 100.000 inwoners per jaar (zie grafiek). Een daling met een factor honderd! Dat is geen kleinigheid, geen toevallige fluctuatie. Dit is een uiterst cruciaal gegeven in het boek. Dit geldt voor heel Europa en de daling begon vanaf plm. 1200.  Andere voorbeelden van afnemende wreedheid en toenemende beschaving: 

• afschaffing slavernij
• lynchpartijen en rassendiscriminatie nemen af
• afschaffing van marteling als middel om bekentenis af te dwingen
• afschaffing doodstraf
• toenemende acceptatie van gemengde huwelijken
• afname van aantal verkrachtingen
• opkomende vrouwenrechten
• de acceptatie van, en het feitelijk voorkomen van huiselijk geweld nemen af
• het aantal abortussen wereldwijd neemt af
• de dierenrechten beweging komt op
• er is minder geweld tegen dieren in films
• de vegetarische beweging komt op
• het slaan van kinderen thuis en op school neemt af
• fysiek en sexueel misbruik van kinderen neemt af
• de homorechten komen op
• er is een afname van geweld tegen homo's
• een lichte daling van het aantal Amerikaanse gezinnen die aan plezierjacht doen (er is zoveel bijzonders over Amerika te melden dat ik er een apart blog over kan schrijven).

Wat het boek nog interessanter maakt is dat behalve de vele dalende grafieken (bijna alles daalt!), Pinker ook historisch-culturele-psychologische verklaringen geeft voor die daling in: 'The Civilizing Process' (hoofdstuk 3), 'The Humanitarian Revolution' (h. 4) en 'The Rights Revolution (h. 7). Hij geeft verklaringen uit de literatuur en vult die aan met zijn eigen theorie. Omdat de materie in dit blog al meer dan genoeg te denken geeft, en ik duidelijk de feiten wil scheiden van de verklaringen van die feiten omdat die feiten op zich staan, ga ik in een volgend blog in op de verklaringen. Maar die zijn zeker zo interessant als de data. Die bepalen voor een groot deel de impact die het boek op mijn denken heeft.

Nederlandse
vertaling

Ik kan nu al zeggen dat Pinker een indrukwekkend denker is. Hij presenteert niet alleen zijn favoriete hypotheses, maar hij denkt data and evidence driven en blijft kritisch ten aanzien van zijn eigen ideeën. Hij bespreekt en beoordeelt alternatieve verklaringen. Het is de optelsom van al de feiten en verklaringen die een blijvende indruk op mij achterlaten.

Waarom het boek zo'n indruk maakt: ondanks de dagelijkse berichten over terreuraanslagen, burgeroorlogen, bombardementen, gewapende conflicten in de wereld, etc. geeft dit boek reden tot optimisme: historisch gezien neemt geweld wereldwijd af en worden we beetje bij beetje beschaafder.

De volgende blogs gaan over de verklaringen van de afname van geweld; over uitzonderlijk hoog geweld in Amerika; en over religie:

• Steven Pinker (2) Verklaringen voor de afname van alle vormen van geweld
• Steven Pinker (3): waarom duurde het 2000 jaar voordat de mensheid slavernij heeft afgeschaft?
• Steven Pinker (4) De uitzonderlijke positie van Amerika op het gebied van geweld 
• Steven Pinker (5) over morele vooruitgang

Bronnen

• Wikipedia artikel: The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined
• Als je geen zin hebt in een boek van 900 paginas, dan is de Tinbergen lezing een absolute aanrader: Niko Tinbergen lezing 2013  (de discussie is niet opgenomen in de opname)  (MS Silverlight nodig, niet op youtube maar voordeel: dia's). Want hij geeft daar een perfecte samenvatting van het boek in 1 uur met het voordeel dat het veel levendiger is en in kleur met veel extra plaatjes die niet in het boek staan (plus Niko Tinbergen).
• Er zijn verschillende lezingen op youtube: zoals deze The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined (juni 2012) is een van de recentste. 
• Frequently Asked Questions about The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined op de homesite van Steven Pinker. Aanbevolen!
• zie ook: Bernard Wasserstein (2007) Barbarism and Civilization: A History of Europe in Our Time, OUP Oxford. (het gelijkertijd naast elkaar bestaan van barbarisme en beschaving).
• Necrometrics: site van een wetenschapper die zich gespecialiseerd heeft in statistieken van oorlogen en moorden (comparative genocide is a hobby of mine).
   

Noten

1. Ik heb de Penguin paperback uitgave van 2011 (zie plaatje) met de wat vage ondertitel 'A History of Violence and Humanity', maar de hardback titel is duidelijker: 'The Better Angels of Our Nature: The Decline of Violence In History And Its Causes'. Paperback totaal: 1026 paginas: 841 pagina's tekst en 185 pagina's noten, literatuur, en index.

Postscript

24 Okt 2013

De wereld is er veiliger op geworden

Dr Bart van Heerikhuizen (socioloog):  Waarom denken zoveel mensen dat vroeger alles beter was? openbaar college van de Universiteit Nederland, dinsdag 22 okt, waarin hij tegen het einde van het college (13e min) vertelt:

"Mensen gaan in de openbare ruimte minder gewelddadig met elkaar om dan 400 jaar geleden, historisch-criminologen hebben dat bewezen. Als je nu 's nachts om 1 uur door Amsterdam loopt dan loop je veel en veel minder kans dat je wat wordt aangedaan dan als je 100, 200 of 300 jaar geleden door Amsterdam gelopen zou hebben. Dat geldt voor Londen, Berlijn, Parijs, etc. De wereld is er veiliger op geworden." 
Dit is een bevestiging van de hoofdstelling van Pinker. Heerikhuizen noemt Pinker niet.

Fresco's Paradijs. Herman Philipse. Erik Scherder. Dirk Verhofstadt. Diederik Jekel.

Louise Fresco mocht een eigen tv serie produceren over voedsel, Fresco's Paradijs, waarvan zondag 13 oktober de 1e aflevering wordt uitgezonden op Ned 2 (18:50) (HUMAN). Op dit blog verscheen een gastbijdrage van Nand Braam (1 febr) van haar boek Hamburgers in het paradijs. In de vpro gids verscheen een interview met haar:

"Fresco schrikt er niet voor terug om te zeggen dat alleen de elitaire westerling het zich kan permitteren aanhanger te zijn van een beweging als Slow Food en zijn boodschappen op de ecologische markt te doen."

Ik vind dat buitengewoon irritant, alsof ethisch handelen een luxe is! Bovendien: als Fresco zélf een elitaire Westerling is, zou ook zij het zich kunnen permitteren om ethisch te handelen! Maar zij "is niet pertinent anti-vlees". Dus: zij vind het een goed idee dat ook die miljarden Chinese, Indiase, en Braziliaanse magen gevuld worden met goedkoop en efficient geproduceerd bio-industrie vlees? Echt? 
Noot: als we al die duizenden hectaren kostbare landbouwgrond die nu nodig zijn voor niet-essentiële producten als wijn, bier, tabak, thee en koffie en nog ergere verslavende drugs (heroïne) inzetten voor de primaire voedselproductie, dan kunnen er nog een miljard extra mensen op aarde leven...

Herman Philipse gaf het eerste van de serie maandagochtend colleges van HOVO Utrecht: het is moeilijker voor een atheist om zijn atheïsme filosofisch te verdedigen dan hij denkt: er zijn zeer slimme godsdienstfilosofen die het theïsme verdedigen en het is een hoop werk om dat allemaal te weerleggen. Heeft een agnost het makkelijker? Is Philipse geslaagd in zijn weerlegging van het theïsme? of niet? Het moge zo zijn dat filosofen als Swinburne knappe argumenten hebben voor God, 99% van de gelovigen komt daar bij lange na niet in de buurt en is makkelijk te weerleggen.

Erik Scherder (cognitieve neuropsychologie) gaf het eerste college in een serie van de nieuwe Universiteit van Nederland. Een fantastische docent; een geweldige spreker; het lijkt wel een cabaretier! Wat geweldig dat dit allemaal mogelijk is terwijl ons land in een diepe economische recessie zit waarbij de bezuinigingen ons om de oren vliegen.

Dirk Verhofstadt publiceert in hoog tempo boeken die ik allemaal wil lezen. Zojuist zijn nieuwe boek Atheïsme als basis voor de moraal ("Het wordt hoog tijd om nu de ethiek los te koppelen van religieuze ballast... Hij ontwikkelt bovendien zelf Tien Seculiere Geboden die moreel hoogstaander zijn dan de Tien Geboden van de Bijbel"). Zeer actueel onderwerp gezien de discussies rond Frans de Waal. Ik ben halverwege zijn vorige boeken Dirk Verhofstadt in gesprek met Etienne Vermeersch, en: Dirk Verhofstadt in gesprek met Paul Cliteur. Allebei zeer nuttig en informatief, aanbevolen. Hopelijk kan ik er over bloggen. (met dank aan Cor Haagsma voor de tip)

In DWDD een intrigerende uitspraak van fysicus Diederik Jekel: "Het standaardmodel werkt zo goed dat je geen aanknopingspunten hebt waar de andere raadsels liggen." Zo goed!? Ik ben jaloers! Zou de evolutietheorie ook zo goed zijn dat er geen aanknopingspunten zijn om hem te verbeteren??? Ik hoop van niet! Want hij moet voor verbetering vatbaar zijn!

Prof dr Paul van Tongeren maandag 7 okt, in een lezing voor de Bilthovense Kring voor Wijsbegeerte en Psychologie, haalde uit naar 'de bestrijders van de vrije wil', hoe heten ze ook al weer?... oh, eh, Henk Swaab of zo? Zijn onthulling: de vrije wil is voor het eerst beschreven, en ontdekt door de christelijke wijsgeer Augustinus. In de Griekse filosofie (Aristoteles) was de vrije wil nooit beschreven zoals Augustinus dat deed. Verder onthulde hij dat het Christendom het begrip 'kwaad' of 'zonde' geïntroduceerd had in de Westerese cultuur. Het is de unieke bijdrage van het Christendom. Hij definieerde 'zonde' als 'opstand tegen God'. Ook al lijkt dat niet relevant voor een seculier Europa, het begrip zonde zal zelfs in seculier Europa nooit verdwijnen, of we dat nu leuk vinden of niet. Bij de Grieken was 'het kwaad' een vergissing: niet goed nagedacht. In het Christendom is 'het kwaad': weten dat het fout is en het toch doen. 

Mijn commentaar: 'het kwaad' is een onwetenschappelijk begrip en moet zo snel mogelijk vervangen worden door zinniger begrippen. Ik realiseer me nu dat 'de bestrijders van de vrije wil' onbedoeld een anti-christelijke agenda hebben want Augustinus had de vrije wil ontdekt en de vrije wil speelt een cruciale rol in de Free Will Defense.

Is het nog steeds nodig om aan te tonen dat moraal geen bovennatuurlijke oorsprong heeft?

Prof. Dr. Frans de Waal krijgt eredoctoraat
van de Universiteit Utrecht 26 maart 2013

Eerst even een korte samenvatting van de claims van Frans de Waal:

1. De toepassing Darwin op moreel gedrag van de mens: continuïteit tussen mens en dier. Alle in groepen levende soorten kennen vormen van sociaal gedrag: samenwerking, de noodzaak agressie onder controle houden, wraak, verzoening, etc. Maar zie: [1]
2. Moreel gedrag heeft voorlopers bij dieren
3. Moraal gaat aan religie vooraf: moraal is niet afhankelijk van goddelijke openbaring (Bijbel, Tien Geboden), van redeneringen (verstand, filosofie)
4. De mens is tot méér in staat dan hij nu laat zien als we empathie een kans geven en niet laten onderdrukken door politieke en economische systemen
5. Dieren zijn tot méér in staat (qua intelligentie en moraal) dan we denken als wetenschappers maar adequate experimenten ontwerpen om het aan te tonen (daar is FdW goed in)

Meer controversiele punten (vooral zijn laatste boek is De Bonobo en de Tien Geboden):

1. Religie kan moraal ondersteunen en stimuleren (Geeft hij voorbeelden? Het hangt er van af: welke moraal? welke religie?) in theorie ja, maar in de praktijk valt dat tegen. Waarom? Zijn er net zoveel voorbeelden dat religie het beste in de mens naar boven haalt als het slechte? bv: katholieken versus protestanten: in de vaderlandse geschiedenis, Europese geschiedenis (Bloody Mary: katholieke vorstin die 280 protestanten liet verbranden), wereldgeschiedenis, en nu: Protestant in de straat , mijn opvoeding!)
2. De Waal valt 'neo-atheisten' aan omdat ... ja, waarom? Omdat we religie nodig hebben? Echt? Frans de Waal woont in een land (USA) waar dagelijks pogingen gedaan worden door christenen om evolutie en klimaat uit de schoolboeken te weren! christenen die evolutie verwerpen zouden wel accepteren dat onze moraal evolutionaire voorlopers heeft in apen? Religie is niet goed om de boodschap van Frans de Waal tot je te nemen. Dus: hoezo we hebben we religie nodig?

(1) Is het nog steeds nodig om aan te tonen dat moraal geen bovennatuurlijke oorsprong heeft?

Dr. W. van Vlastuin:

"Atheïsten zoals Dawkins en Philipse zijn ervan overtuigd dat het geloof in God niet nodig is voor moraal. Er is evenwel alle reden om te stellen dat een blind, toevallig en immoreel natuurlijk proces als evolutie op geen enkele manier tot een bindende moraal kan leiden. Het tegendeel is ook waar. Het besef van moreel kwaad verwijst ons naar iets boven onszelf, naar een hogere standaard voor goed en kwaad." Dr. W. van Vlastuin: Besef van goed en kwaad verwijst naar hogere werkelijkheid, Reformatorisch Dagblad 21-01-2013

Vlastuin zal bedoelen: besef van goed en kwaad, voor zover aanwezig, verwijst naar een hogere werkelijkheid. Want er zijn mensen zoals psychopaten die geen of een heel ander dan het christelijke besef van goed en kwaad hebben. Om over Hitler maar te zwijgen.
Een standpunt van iemand die Frans de Waal nooit gelezen heeft! Hij denkt kennelijk dat er in de natuur de wet heerst van de sterkste, het is moord en doodslag, eten of gegeten worden! Daarom is Frans de Waal nog steeds nodig.

(2) Is Frans de Waal nog steeds nodig?

Ja! Ondanks de sympathie voor religie in het laatste boek van Frans de Waal zijn  predikanten er niet in getrapt:
Zoektocht Frans de Waal naar moraal in dierentuin overtuigt niet 21-06-2013 16:13 | gewijzigd 22-06-2013 09:40 | Ds. G. A. van den Brink ( hersteld hervormd predikant).
Hij bespreekt het laatste boek van de Waal, dus we moeten aannemen dat hij het gelezen heeft. Maar hij citeert niets. Hij bedenkt 3 nieuwe vragen en rekent de Waal daar op af, maar gaat niet in op wat de Waal echt schrijft. Volgens hem gaat het bij moraal en religie niet om gedrag maar om 'innerlijke drijfveren en overtuigingen'. Mensen hebben overtuigingen en dieren niet. (zoek de verschillen, heet het spelletje!) Maar dit is het punt niet. Frans de Waal claimt ook niet dat moraal bij dieren en mensen in alle opzichten hetzelfde is. Wat hij claimt zie 5 punten hierboven. Aan de centrale claims van Frans de Waal is ds. van den Brink niet toegekomen. De mogelijke oorzaak drong pas in tweede instantie tot me door [2].

(3) Is Frans de Waal nog steeds nodig? 

Er is geen moraal zonder God  Chris Rutenfrans Volkskrant (!) 6 juli 2013 Chris Rutenfrans 'weerlegt Frans de Waal door de morele superioriteit van Christendom t.o.v. Islam aan te tonen! Bizar en niet relevant. Hier heb ik over geblogd op 17 juli: Zeer gevaarlijke vergelijking mens-dier van Chris Rutenfrans in de Volkskrant .

(4) Is Frans de Waal nog steeds nodig?

Ja, er zijn nog steeds onwetenden zoals de christelijk journalist Stevo Akkerman (te gast in EO programma: Adieu God, Thijs van de Brink):

"Auschwitz is een argument voor God: Ik denk dat de moraal van buiten de mens is, zijn oorsprong vindt buiten de mens. Als het uit de mens zelf zou komen wat goed en slecht is, dan kan de ene mens er heel anders over denken dan de ander. Dan wordt het relatief, terwijl we allemaal zeggen: Auschwitz is het grote kwaad. Als er een moraal is ingegeven van buiten ons mens-zijn, dan is er dus iets buiten ons. En dat iets noemen we God."

Ik was benieuwd of hij zijn beweringen nog onderbouwd in zijn recente boek Donderdagmiddagdochter (2013), maar je komt bedrogen uit als je denkt dat hij daarin een gedetailleerde uitleg geeft waarom God Auschwitz toeliet.

"Je kunt veel relativeren, maar Auschwitz niet. En die zekerheid dat Auschwitz het absolute kwaad is, geliefde ongelovige, moet haast wel voortkomen uit een intuïtie die naar God verwijst. En ik zie niet hoe ik het oordeel over Auschwitz kan verankeren zonder God". (p. 119 Donderdagmiddagdochter, ebook versie)

Maar God heeft juist Auschwitz toegelaten! Tegenstrijdiger kan het niet: het idee dat Auschwitz het absolute kwaad is verankeren in een God die Auschwitz heeft toegelaten. Hiermee heeft Stevo Akkerman de bovennatuurlijke oorsprong van de moraal en het probleem van het kwaad opgelost. Zo lijkt het. Heeft God dan Auschwitz laten gebeuren om te ons demonstreren wat het absolute kwaad is? Je verwacht in een boek meer argumentatie dan in een tv-interview. Helaas niet in dit boek. Ook Stevo Akkerman zou enorm profiteren van o.a. de boeken van Frans de Waal [1]. Het is verplichte literatuur als je iets over moraal wilt zeggen. Geldt ook voor Dr. W. van Vlastuin, Chris Rutenfrans en G. A. van den Brink.

Noten

1. Frans de Waal is niet de eerste of de enige: Jan Verplaetse (2008): Het morele instinct. Over de natuurlijke oorsprong van onze moraal. En Konrad Lorenz (1965) heeft geschreven over het kwade: Das Sogenannte Bose: Zur Naturgeschichte der Aggression. (Ned: Over agressie bij mens en dier) dat heeft alles met moraal te maken. Bioloog Richard Alexander (1987) The Biology of Moral Systems. En natuurlijk bioloog E O Wilson (1975) Sociobiology (he temporarily removed ethics from the hands of philosophers!) wat de aanleiding was voor filosoof Peter Singer (1981): The Expanding Circle.
2. [15:11] Ds van den Brink schrijft: "Maar De Waal kijkt naar zijn aapjes en hoeft die boeken niet meer te lezen. (...) Misschien wordt het tijd dat Frans de Waal eens de dierentuin uit stapt en zijn ogen opent in de mensenwereld." Afgezien van de grofheid en beledigingen, als Frans de Waal zijn centrale stelling dat moraal voorlopers heeft in onze evolutionaire naasten wil onderbouwen, dan moet hij wel naar dieren kijken. Je kunt moeilijk naar voorlopers van menselijke moraal in de mens zelf gaan zoeken. Dat betekent dus dat ds van den Brink bij voorbaat weigert om naar het bewijsmateriaal van de hoofdstelling te kijken. Het hele idee om naar dieren te kijken vindt hij belachelijk! In dierentuinen! 'Aapjes': wat een stomme beesten! Tenslotte schrijft van den Brink: "Het verbaast dan ook niet dat De Waal vergaande filosofische en theologische uitspraken doet. Maar hij vermeldt in zijn literatuur geen enkel recent filosofisch of wijsgerig-theologisch werk." Pardon? Frans de Waal schreef eerder: Primates and Philosophers. How morality evolved, waarin hij in discussie gaat met filosofen.

Postscript

Op 29 juni 2013 in het RD een intelligentere uitzeenzetting van Prof J Hoek: Ook dierenwereld laat vonkjes van bedoeling Schepper zien'. Wel de moeite waard om even te lezen; heeft goed niveau.

Vorige blogs

Evolutie blog: Frans de Waal houdt lezing in een uitverkocht Paradiso 
25 maart 2013

Evolutie blog: Enige hulp bij het lezen van De Bonobo en de Tien Geboden
17 april 2013

Frans de Waal: Een tijd voor empathie  
January 22, 2010