Floris van den Berg: Beter weten. Boekbespreking

Floris van den Berg
Beter weten

 

Twee totaal tegenovergestelde meningen over het boek Beter Weten van Floris van den Berg. Prof. Paul Cliteur schrijft in De Vrijdenker: "Persoonlijk beschouw ik Van den Berg als een van de belangrijkste Nederlandse filosofen van dit moment." [1] en dr. Taede Smedes [2] schrijft "dit boek is verspilling van inkt en papier". Een groter verschil is niet denkbaar!

Beide standpunten zijn extreem en niet geheel onpartijdig. Paul Cliteur heeft ongeveer dezelfde wereldbeschouwing als Floris, gaf geen kritiek en vertelt er niet bij dat Floris zijn promovendus is. Dat behoor je te melden.
De reactie van theoloog Taede Smedes moet je zien tegen de achtergrond van het gegeven dat al op de eerste pagina van het voorwoord theologie veroordeeld wordt als nutteloze en zelfs schadelijke activiteit [3]. Smedes maakt geen melding van dit feit, maar het is heel menselijk als hij (onbewust) wraak wil nemen door een vernietigende bespreking te schrijven en hoopt dat niemand het boek gaat lezen. Op mij heeft het het tegenovergestelde effect. Maar misschien houdt Smedes de nogal rigoreuze afwijzing van religie en theologie voor representatief voor de werkwijze van het hele boek. Laten we eens kijken.

Meningen, geen filosofie!

Geeft Smedes ook redenen waarom het boek zo slecht is? Hij doet een poging. Hij schrijft: Floris geeft "Meningen, geen filosofie!" En een filosoof moet altijd argumenten geven. Welnu: het is de grootst mogelijke onzin dat van den Berg geen argumenten heeft.
Floris is als filosoof op het eco-humanisme gepromoveerd [4], en heeft verschillende populaire boeken over dat onderwerp geschreven, waarin zijn achterliggende filosofie uiteengezet is [5]. Nota bene wordt in het eerste hoofdstuk 'Eco-humanisme' uitgelegd dat het eco-humanisme op twee normatieve axioma's is gebaseerd:
1) "het onnodig toebrengen van pijn aan anderen is slecht"
2) "elke stelling dient met goede argumenten onderbouwd te worden".
en de rest van het bouwwerk wordt daaruit afgeleid.
De kern van zijn eco-humanistische filosofie is: 'de ethische theorie van universeel subjectivisme', die in bijna ieder hoofdstuk wel een keer terugkomt. Simpel gezegd komt dat er op neer dat je jezelf in de positie van het slachtoffer verplaatst en zodoende gaat begrijpen waarom je met anderen rekening moet houden. (nota bene: het lijkt op behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden!).
Bij van den Berg zijn slachtoffers ook dieren. Tenminste, dieren die pijn kunnen voelen ('sentiëntisme' is het vermogen pijn te kunnen voelen). Niemand zou een dier in de bioindustrie willen zijn. Daarom moet je die dieren niet aandoen wat je niet wilt dat je zelf aangedaan wordt. Niemand zou een homosekueel in Slovenië willen zijn [7]. Die ethische theorie wordt uitgewerkt naar alle andere slachtoffers: toekomstige generaties (klimaat), mensen in arme landen, etc.

Niet-schaden-principe

De filosofische principes waarop Floris zich baseert zijn helemaal niet nieuw: het niet-schaden principe zegt dat "Alles mag, zolang je anderen geen schade berokkent" is gebaseerd op de 19e eeuwse filosoof John Stuart Mill. Floris heeft dat uitgebreid naar dieren zoals de hedendaagse filosoof Peter Singer ook heeft gedaan. Het niet-schadenprincipe komt in verschillende hoofdstukken voor.

Hoezo heeft Floris alleen maar meningen? Het is nogal hilarisch dat de theoloog Taede Smedes de filosoof Floris verwijt dat hij geen filosofische argumenten geeft. Alsof religie, theologie en de bijbel op filosofische argumenten berusten. Wat is de filosofische basis van de Tien Geboden? Dat ze van God afkomstig zijn? Dat ze in steen gebeiteld zijn? Had Jezus filosofische argumenten voor naastenliefde? Het wordt ronduit komisch wanneer de theoloog Smedes de filosoof van den Berg verwijt dat hij een prediker is [10]. Hoe dan ook, Floris geeft een uitgewerkte ethische theorie.

Verder is het handig te weten dat Floris van den Berg een activistisch filosoof is: hij wil de wereld veranderen, hij wil effect hebben op mensen [13]. Het is dan ongepast om hem te verwijten dat hij geen academisch boek heeft geschreven. Hij schrijft niet voor collega filosofen in tijdschriften achter betaalmuren. 
Floris legt uit dat het boek nogal afwijkt van de academische filosofie, omdat hij het boek toegankelijk wil maken voor niet-academisch publiek.

Wat er goed is

"Er is een oceaan van leed in de wereld en ik wil proberen die te lenigen. Daarom bekommer ik mij om slachtoffers, wie het ook zijn, waar dan ook, wanneer dan ook." (I:14/26).

Wat is er zo erg aan een filosofie die consequent aan de kant van de slachtoffers gaat staan? Wat is er zo erg aan zich het leed in de wereld aan te trekken? Wat is er zo erg aan om zich te verzetten tegen elke vorm van onderdrukking? (IX: 126/199). Wat is er zo erg om liefde en empathie te benadrukken? (IX: 12/199). Wat is er tegen het niet willen schaden van andere levende wezens? (93/169). Wat is er mis met jezelf in de positie van een slachtoffer verplaatsten? (97/169). De overeenkomst met christelijke naastenliefde dringt zich op [6]. Het verschil is echter dat 'de naaste' bij het eco-humanisme meer omvattender is, er worden geen mensen en dieren uitgesloten.

Wat er vooral goed aan is dat het een goed leesbaar boek is (ondanks de 700 paginas) en je aanzet tot kritisch denken over dierenrechten en mensenrechten. Het resultaat is dat je veel sneller de inconsistenties in denken van anderen ziet (bijvoorbeeld Jesse Klaver in mijn vorig blog), maar ook van jezelf. Het is bovendien een boek waarin een hele waaier aan onderwerpen voorbij komen: Eco-humanisme, atheïsme, secularisme, humanisme, scepticisme, liberalisme, veganisme, duurzaamheid, vrijdenken. Ik mis de Verlichting als stroming, hoewel hij een zeer interessante analyse van het zgn. 'Verlichtingsfundamentalisme' geeft.
Volgens van den Berg vormen de verzamelde essays in Beter Weten een consistent en harmonisch geheel, het is geen potpourri van losse onderwerpen.  Het is een basis voor een doordachte en consistente levens- en wereldbeschouwing (X:59/79).
Die wereldbeschouwing vormt een goede vervanging voor religie. Nadat de kerken (vooral de RK [11] ) hun geloofwaardigheid hebben verloren , hoeven we niet met lege handen komen te staan op moreel gebied. We hoeven geen morele nihilisten te worden. We hebben idealen om voor te leven en het leven zin te geven. Geloven in een wereldbeeld van 2000 jaar oud heeft en zal de wereld niet vooruit helpen.

Wat er minder goed is

Het is niet handig om al op de eerste pagina van het Woord vooraf theologen te beledigen. Wat een binnenkomer! Ook al maak je een uitzondering voor religiewetenschap, het kwaad is dan al geschied. Ook in het handige 'Abecedarium' (verklarende woordenlijst) neemt Floris geen blad voor de mond:

Theologie: Studie naar wie God is en wat God wil. Aangezien God niet bestaat is het een futiele, of beter gezegd idiote, bezigheid.

Het item Religie is nog erger. Inderdaad dit is niet gebruikelijk in academische literatuur. Zo maak je geen vrienden. Nog erger: zo maak je geen medestanders. Het is in strijd met zijn eigen Aanbeveling 9: "Doe zo maar eens iets aardigs voor een ander" [9]. En het doet de zaak van het eco-humanisme geen goed. Mensen gaan ten onrechte denken dat het representatief is voor zijn denken en dat hij überhaupt geen argumenten heeft. Van den Berg heeft wel gelijk dat religie en de kerken slecht zijn [7], maar hij zou het beter moeten toelichten.
Volgens van den Berg is het boek geen potpourri van losse onderwerpen, maar zo kwam het in eerste instantie wel op mij over. Pas gaandeweg wordt het duidelijker. Je moet er moeite voor doen.

Nog een klein puntje. Ik mis een diepergaande analyse van het eten van vlees. Is het eten van vlees op zich immoreel? Ook als dieren met liefde opgevoed worden en pijnloos gedood worden? Mag je insecten eten? (zijn ook dieren!). Oesters? Hebben die gevoel? Kunnen die pijn lijden? Nog verdergaand: als je accepteert dat in natuurgebieden zoals de Oostvaarders plassen ('De Nieuwe Wildernis') wilde paarden, herten en reeën afgeschoten moeten worden, is het immoreel om dat vlees te eten, als die dieren zonder lijden gedood worden? Idem: de ganzen rondom Schiphol, etc. Idem: reeën als verkeersslachtoffers (op de Veluwe) [12]. Eigenlijk kun je het antwoord afleiden uit de uitspraak van Floris dat hij vlees gaat eten zodra bekend wordt dat dieren niet kunnen lijden (XI:82/147). Fraaie uitspraak.
Ik mis ook een analyse van het begrip 'heiligheid van het leven' [8] wat ook een basis voor het niet-doden van mensen en dieren zou kunnen zijn, maar dat door religieuzen geclaimd wordt. En waarom is hij niet tegen abortus?  (kan een embryo pijn voelen? vanaf welke leeftijd?). Als je het niet-schaden-principe consequent uitwerkt moet je daar ook iets over zeggen.
Tenslotte, heb ik een klein kritiekpuntje: hij neemt nog (of nam?) zo nu en dan het vliegtuig naar Japan (klimaat!) en heeft 2 kinderen op de wereld gezet (overbevolking! footprint!). Afgezien daarvan is hij de nieuwe Messias. Hij is al gekruisigd door een theoloog die hem een bedreiging voor de gevestigde orde vond.

PS: Later vond ik nog deze bespreking van filosoof Stijn Bruers: Boekbespreking Beter Weten. Filosofie van het ecohumanisme. (zeer interessante bespreking, Stijn Bruers wordt met instemming geciteerd in Beter Weten.)

Het boek is in te zien op Google Books.

Disclosure: Ik heb grotendeels dezelfde wereldbeschouwing als Floris van den Berg en heb in het verleden een gastbijdrage van hem gepubliceerd.

Noten

1. Paul Cliteur (2015) boekbespreking in De Vrijdenker 2015-10 p.10-11.
2. Taede Smedes Floris van den Berg: Beter weten–Filosofie van het ecohumanisme (boekbespreking). In de commentaren zegt Filosoof Jan Riemersma het hem na zonder het boek zelf gelezen te hebben (?).
3. 'Woord vooraf' van Beter weten: "Alleen is het spijtig dat veel filosofen – en alle theologen – net het omgekeerde doen en voor meer verduistering zorgen en onrecht en onderdrukking rechtvaardigen, al is het maar door te zwijgen." 2/17. In de woordenlijst: theologie is een idiote bezigheid, niet te verwarren met religiewetenschap. Voeg daar aan toe een vorige boek van Floris: Hoe komen we van religie af? Overigens vind ik dat Floris wel een kleine uitzondering had kunnen maken voor de kritische theologen Harry Kuitert, Klaas Hendrikse en Carel ter Linden. Religiewetenschap mag blijven van Floris.
4. Harming others: universal subjectivism and the expanding moral circle, Proefschrift, Universiteit Leiden 2011 (promotor Prof. dr. P. B. Cliteur)
5. Bijvoorbeeld in De Vrolijke Veganist wordt in hoofdstuk 1 de 'Filosofie van het veganisme' uiteengezet in 84 pagina's. Vooral van belang is de paragraaf 'Universeel subjectivisme en dieren' (p.81-84). En in zijn boek Filosofie voor een betere wereld ontwikkelt hij de theorie van universeel subjectivisme om op een eerlijke manier zo goed mogelijk met elkaar samen te leven, zonder slachtoffers te maken.
6. Floris merkt deze overeenkomst niet op. Hij heeft het een paar keer over het 'sprookje van Jezus'. Ik neem aan vanwege de vele wonderen (over het water lopen, geboren uit een maagd, voor onze zonden gestorven, lichamelijke opstanding uit de dood, etc). Maar Jezus zei ook: Heb Uw vijanden lief en dat onderscheid moet je wel maken. Als je wonderen er van aftrekt houd je een humanisme over?
7. Slovenen zeggen nee tegen homohuwelijk, NRC 20 dec 2015 (de invloedrijke en conservatieve katholieke kerk zat hier achter)
8. De christelijke 'heiligheid van het leven' heeft echter irrationele consequenties: totaal verbod op abortus en preantale diagnositiek (zelfs een embryo die geen pijn kan voelen omdat het nog geen zenuwstelsel heeft), verbod op stamcel onderzoek (die kunnen helemaal geen pijn voelen), tegen euthanasie (waardoor patiënten tegen hun wil in leven gehouden worden), tegen-anticonceptie (condooms, pil), vóór de doodstraf, bioindustrie ('intensieve veehouderij'), homohaat, vrouwenonderdrukking. Dit is nogal een lange lijst [ 24 dec 2015 ].
9. Het eerste hoofdstuk bevat negen aanbevelingen van het ecohumanisme. Mogelijk is het ook in strijd met aanbeveling 7: "Gun anderen hun vrijheid, zolang ze anderen niet schaden.", maar daar valt over te discussieren  (besnijdenis, rituele slacht). Overigens krijgen niet alleen theologen maar ook Vrijdenkers er van langs als ze geen veganist zijn. [ 25 dec 2015 ]
10. Smedes: "Zijn pleidooi voor dierenrechten en veganisme is idealistisch, maar ook hier geldt: hij is een prediker, geen filosoof die zich van argumenten bedient." [ 25 dec 2015 ]
11. Ik doel hier op de misstanden in de Rooms-katholieke kerk die de laatste tijd aan het licht gekomen zijn, waardoor haar morele autoriteit ondermijnd wordt. Hoewel de laatste paus wel goede dingen zegt. [ 26 dec 2015 ]
12. Aangenomen dat deze dieren per ongeluk aangereden worden, en dat ze vrijwel onmiddellijk zijn overleden na de klap. Mag je die eten of moet je die in het bos leggen zodat wolven en raven ze kunnen opeten? Maakt dat moreel verschil wie ze opeet?  [ 27 dec 15 ]
13. "Nietzsche heeft ooit gezegd dat een filosoof alleen maar achting verdiend als hij zelf het voorbeeld geeft waar het gaat om de consequenties van zijn overtuigingen." (Timon Meynen). (voor zover het een correct citaat is!) Wat ik weet van Floris, leeft hij inderdaad naar zijn eigen filosofie. [ 29 dec 2015 ] 

Weinig dierenwelzijn in 'De mythe van het economisme' van Jesse Klaver

De mythe van het economisme
Jesse Klaver

In het boek van Jesse Klaver De mythe van het economisme komt dierenwelzijn welgeteld 1x voor:

"De vleesindustrie is een ander glashelder voorbeeld. dat het najagen van eigenbelang niet tot collectieve voorspoed leidt maar juist veel schade aan kan richten, maakt de prijs van vlees duidelijk. In die prijs zijn de negatieve gevolgen voor dierenwelzijn, natuur, en mensen niet meegenomen. De bio-industrie is een belangrijke uitstoter van broeikasgassen. (...)
In Nederland leefden in 2013 op ieder moment van de dag 100 miljoen dieren in gevangenschap, bestemd voor consumptie. Jaarlijks worden in ons land 500 miljoen dieren gedood; twee derde van dat vlees wordt geëxporteerd naar het buitenland. En worden wij Nederlanders daar rijk van? Vergeet het maar. De bijdrage van deze vleesexport aan de Nederlandse economie is slechts 0,6 procent van het bbp. In harde euro's: zo'n 3,6 miljard. Weegt dit bedrag op tegen alle schade en leed die de bio-industrie veroorzaakt?" [1].

Klaver is zich dus bewust dat bio-industrie dierenleed veroorzaakt. Daarom begrijp ik ook niet dat hij in DWDD zegt dat 'er niets mis is met een lekker stukje vlees' (zie vorig blog). Hij spreekt zichzelf tegen. Er is alles mis met vlees. Hoe kun je genieten van een lekker stukje vlees als je weet dat het dierenleed veroorzaakt?

Wat me bovendien steekt is dat hij niet eens zegt dat hij  biologisch vlees eet of vlees met het 'Beter Leven' keurmerk. Dat is het minste wat je kunt doen als je toch vlees moet eten. Staat ook niet in zijn boek. Bovendien is er tegenwoordig een overvloed aan vleesvervangers op de markt. Ga die bedrijfstak stimuleren.

Ten tweede: "worden wij Nederlanders daar rijk van?" is een levensgevaarlijke vraag. Want, stel dat we er wel rijk van werden, zou het dan wel opwegen tegen alle schade en leed? Stel dat we er 36 miljard aan verdienden, zou dat wel opwegen tegen het dierenleed? Dierenleed is fout of we er nu rijk van worden of niet.

Klaver wil wel iets tegen overmatige vleesconsumptie doen:

"Zo kun je je via belastingen de marktprijs corrigeren: we brengen bijvoorbeeld vlees onder bij het hoge btw-tarief, in plaats van het lage. Plofkippen en kiloknallers zullen dan duurder worden en we zullen minder vlees gaan eten" (28/66, H4)

Dit staat ook bekend als 'vleestaks'. Ook de PvdD en D66 willen belasting op kiloknallers. Het is beter dan niets. Je kunt het zien als eerste stap in het afschaffen van de bio-industrie. Klaver wil dus wel minder vlees eten maar dierenwelzijn staat niet hoog op de agenda. Misschien heeft het zijn tijd nodig. Hij is nog jong.

Voorlopige conclusie: ben je voor matige vleesconsumptie dan stem je GroenLinks, ben je principieel tegen vleesconsumptie dan stem je PvdD.

Noten

1. Ik heb de ebook versie gebruikt, daarom kan ik geen pagina nummers noemen. Het eerste citaat staat op pagina 18 van 66 van hoofdstuk 4 (paragraaf: 'Dogma 1: De onzichtbare hand zorgt voor een optimaal resultaat'). Het zijn dus relatieve pagina nummers (27%). Het hangt ook af van lettergrootte, etc. Overigens: ik gebruik de Kobo Aura HD, die heeft een goed leesbaar scherm, maar na zo'n 2 jaar begint het touchscreen ontzettend traag en onwillig te reageren op vingerbewegingen, waardoor onderstrepingen en zoeken buitengewoon irritant gaat worden.

Waarom Jesse Klaver vlees eet

Jesse Klaver en Matthijs van Nieuwkerk

Jesse Klaver (GroenLinks) was uitgenodigd 7 december 2015 in DWDD naar aanleiding van de docu Cowspiracy en de klimaattop in Parijs. Jesse legt prima uit wat de conclusie van de docu is: veeteelt is zeer schadelijk voor het milieu, het is verantwoordelijk voor 18% van de mondiale CO2 uitstoot [1], dus verantwoordelijk voor klimaatopwarming. Dus moeten we minder vlees eten.
En dan zegt Jesse Klaver: 

"Als je mensen te gast krijgt... Trouwens, ik eet vlees, ik ben ook een vleeseter"

Matthijs:

"Matig statement! Ik dacht dat ik tegenover een veganist zat!"

Jesse Klaver

Jesse:

"Nee ik ben geen veganist. Geen sprake van! Die documentaire roept op tot een soort veganisme. En dat vind ik niet goed aan de documentaire. En dat zie ik niet gebeuren. Ik vind het ook helemaal geen probleem als je wat vlees eet. De mate waarin we vlees eten is absurd. Het is slecht voor het milieu en ook voor je eigen gezondheid. Ik ben flexitariër: minder vlees eten. "

Geen probleem als je 'wat vlees eet'? Milieu en gezondheid: OK. Maar is Jesse dan niet geïnteresseerd in dierenwelzijn? Een beetje vlees veroorzaakt nog steeds dierenleed! Vooral als heel veel mensen een beetje vlees eten. Alleen een veganist voorkomt alle dierenleed.

Tafeldame Antoinnette Scheulderman: 

"Maar hoe vaak eet jij dan vlees?"

 Jesse Klaver:

"Ik eet een keer of drie in de week vlees. Maar de komende twee weken kan ik geen rundvlees meer eten. Vanmiddag heb ik in plaats van een brood bal gehakt, een broodje kaas gegeten. Je mag best genieten van iets dat heel lekker is, daar vind ik niets mis mee, maar dan moet je de rest van de week matigen."

Sorry, daar vind ik niets mis mee? Het morele aspect van dierenwelzijn komt helemaal niet aan bod. Vlees eten is moreel fout. En kaas komt van melk, en melk komt van de veeteelt (bio-industrie), dus ook moreel fout. [2]
En heeft drie keer per week vlees eten geen invloed op het klimaat?

Jesse Klaver:

"Er wordt altijd in uitersten gedacht: of je eet heel veel vlees of helemaal niet. Je moet ergens in het midden zitten."

Sorry, waarom moeten we in het midden zitten? Drie keer per week stelen is beter dan 7 keer per week? Of is het misschien beter om helemaal niet te stelen? [2]

Jesse Klaver:

"Als overheid kun je gewoon handelen. We kunnen er voor kiezen  om de bio-industrie in Nederland uit te roeien."

Maar, Jesse, je hoeft niet op de politiek te wachten, je kunt als individu vandaag beslissen om te gaan stoppen met vlees eten en op termijn veganist te worden. Op zijn minst zou je kunnen zeggen dat je er naar streeft om je vleesconsumptie tot nul te reduceren. Het zou jouw pleidooi veel overtuigender en geloofwaardiger maken als je zelf het goede voorbeeld gaf! Veel succes met je klimaatwet!

Postscript 

16 dec 2015 (mede naar aanleiding van de commentaren)

Ik heb het vermoeden dat "de middenweg", d.w.z. een matige hoeveelheid vlees consumptie, en die sneer richting het vegetarisme en veganisme, in feite een afwijzing is van het standpunt van de Partij voor de Dieren (Marianne Thieme) die tegen alle vormen van vleesconsumptie is. Er moet tenslotte verschil zijn tussen GroenLinks en de PvdD, anders zouden ze wel kunnen fuseren. Ik zal het boek van Jesse Klaver toch eens gaan lezen om te zien wat zijn filosofie achter die "middenweg" is.

Postscript

2017

Ik ben ook maar een gewone burger van dit land
ik ga op termijn elektrisch rijden (bron)

"MBO-student Cindy vindt het gek dat Klaver niet elektrisch rijdt. "U staat voor een duurzame en betere wereld. Dan moet u toch het goede voorbeeld geven? Waarom rijdt u dan nog niet in een elektrische auto rond?" 
Antwoord Jesse Klaver: "Ik ben ook maar een gewone burger van dit land. Ik doe alles stap voor stap. Ik ben nog niet helemaal duurzaam. Mijn huis moet nog veel duurzamer en ik ga op termijn elektrisch rijden."

Dit bericht naar aanleiding van het feit dat Jesse Klaver zich laat rondrijden in een BMW (volgens Mark Rutte), terwijl er Tesla's als taxi rondrijden (bron) en Marianne Thieme in een Prius [3] rijdt en Esther Ouwehand zich in verkiezingstijd laat rondrijden in een elektrische Peugeot E-2008 [4]. Geef toch eens het goede voorbeeld Jesse!!! 

 

Noten

1. Marianne Thieme (PvdD) had dit al eerder aangetoond in de docu Meat The Truth
2. Argumenten ontleend aan de ethische veganist Floris van de Berg die nooit moe wordt dat steeds weer uit te leggen. Binnenkort een bespreking van zijn boek Beter Weten. Deze is van mij zelf: "Ik ben een flexidief. Ik steel veel minder dan vroeger. Goed he?"
3. Eerder stond daar Tesla. Die was in die tijd en nog steeds te duur. Volgens deze bron is het een Prius. toegevoegd 29 april 2019
4. video blog van Vincent Everts: Peugeot E-2008 de range is minder dan 50% van beloofde 320km en onvoldoende! 8 april 2021
   

Sam Janse over geweld in de Bijbel bevestigt claims van Steven Pinker (7)

Dit blog wordt opgedragen aan Arno Wouters

Het boek van de theoloog Sam Janse 'De tegenstem van Jezus. Over geweld in het Nieuwe Testament' [2] geeft overvloedig bewijs van geweld in het Oude en Nieuwe Testament. Daarmee bevestigt Sam Janse de claims van Steven Pinker over de afname van het geweld in de menselijke geschiedenis.

Steven Pinker schreef een geruchtmakend boek Our Better Angels [3] waarin hij argumenten en feiten naar voren bracht voor zijn stelling dat de mensheid in de loop der eeuwen humaner en minder gewelddadig is geworden, zowel in denken als in doen. Ik heb daar vele blogs over gemaakt. Pinker beschrijft het geweld in Oud- en Nieuw Testamentische tijden in de paragraven 'The Hebrew Bible' en 'The Roman Empire and Early Christendom'. Christenen vonden dit not amusing en hebben zich met hand en tand verzet tegen Pinker. Ook op dit blog*).

Echter, de theoloog Sam Janse geeft in een groot Trouw artikel [1] ongewild steun aan de claims van Steven Pinker. Sam Janse : "het is ook niet zo moeilijk om een aantal gewelddadige passages uit de eerste Bijbelboeken aan te strepen":

1. "Straks zal de HEER, uw God, voor u de volken uitroeien die nu nog het land bewonen dat voor u bestemd is" zegt Mozes tegen het volk Israël dat op het punt staat het Beloofde Land binnen te gaan. De Israëlieten moeten ook actief meehelpen om de oorspronkelijke bewoners van het land te elimineren. Geen mens mag in leven gelaten worden, want ze zouden Israël tot een Kanaänitische levenswijze en afbrengen van de dienst van de ware God en zijn Torah."
2. "De held Simson weet in een zelfmoordactie meer Filistijnse slachtoffers te maken dan hem bij zijn leven was gelukt."
3. "In de boeken Samuël moet Saul op Gods bevel alle Amalekieten uitroeien, 'mannen en vrouwen, kinderen en zuigelingen.' Genocide dus, erger nog, ook 'runderen en schapen, kamelen en ezels' gaan eraan." 
4. "En in Psalm 137 roept de dichter op, zuigelingen uit het andere kamp tegen de rots te verpletteren." 
5. "En ook daar wrede straffen: verbranden, op een paal spietsen, tong uitsnijden, dat soort werk".  (Codex Hammurabi, 1800 jaar voor Chr.) "Het was in het hele oude Oosten zo."
6. "Het waren barbaarse tijden. Vrouwen werden nog onderdrukt, vaders beslisten over hun kinderen, slaven werden afgebeuld, homo's hadden geen leven en wetsovertreders werden streng gestraft. Door steniging of onthoofding bijvoorbeeld." (letterlijk citaat van SJ)
7. "Ook 'oog om oog' is al een poging om het geweld in te dammen."

"Het waren barbaarse tijden", etc. zijn allemaal letterlijke uitspraken van Sam Janse. Dus niet afkomstig van een of andere neo-atheïst.

In zijn boek De tegenstem van Jezus [2] schrijft Janse dat het niet moeilijk is om geweldteksten in het Oude Testament en Nieuwe Testament te vinden:

1. "gelukkig hij die uw kinderen zal grijpen en tegen de rots verpletteren" (p.15)
2. "Dood man en vrouw, kind en zuigeling, rund en schaap, kameel en ezel." (p.16)
3. "De tijd van Jezus was extreem gewelddadig" (p.176) met voorbeeld: de kruisdood als wreedste straf voor opstandelingen. "zegt veel over het inhumane karakter van deze staat" (Romeinse staat). (p.176).
4. Jezus was geen pacifist (p.176)
5. etc. etc. etc. 

Sam Janse: "Wie een uitvoeriger overzicht wil hebben van haat- en geweldsteksten uit Koran en Bijbel, kan terecht in het boek van Gerrit Manenschijn 'Religie en haat: Over religieus gemotiveerd terrorisme' (2005).

'Humaniserende tendens'

Dit vond ik opvallend. Sam Janse schetst een ontwikkeling in het strafrecht. Bijvoorbeeld: "Eerst bij de latere profeten breekt een inzicht door dat ieder verantwoordelijk is voor zichzelf  ..."(p.20) zonder het woord 'humanisering' te gebruiken. In een paragraaf 'Humanisering in het Jodendom van Jezus' tijd' zien we het woord 'humanisering' voor het eerst opduiken (p.31). Grappig dat Sam Janse het woord humanisering (=menselijker maken) en elders 'inhumaan' gebruikt! Het is nogal anachronistisch omdat het humanisme van veel latere datum is (zie: Verlichting) en nu hoofdzakelijk een goddeloze, seculiere beweging is. In de samenvattende conclusies herhaalt Janse het nog een keer [4]. En in de appendix spreekt PKN-theoloog Gerrit de Kruijf van 'Hoe het geweld uit God verdween', alsof God eerst Immanuel Kants What is Enlightenment? moest lezen om het licht te zien.

Steven Pinker noemt als één van de factoren voor de afname van het geweld 'The Humanitarian Revolution' (Hoofdstuk 4), die plaats vond in de tweede helft van de 18e eeuw. Hij ziet daarbij over het hoofd dat Jezus ook enige humane uitspraken deed ('Heb Uw vijanden Lief'; Wie U een slag geeft op de rechterwang, keer hem ook de andere toe). Volgens mij kun je Jezus zien als een zeer vroege en aarzelende voorloper van het humanisme. Pas in de 17e en 18e eeuw kwam de Verlichting echt tot bloei. Jezus heeft geen doorbraak kunnen forceren. Misschien omdat hij geen ondubbelzinnige pacifist was [5].

Conclusie

Wie zien dat een theoloog het bewijs aandraagt voor de juistheid van de hoofdstelling van Steven Pinker dat men vroeger – inclusief Oude en Nieuwe Testament– gewelddadiger was dan nu. En dat is inclusief het geweld van de Romeinse machthebbers. Pinker ziet echter over het hoofd dat er zelfs in de periode OT–NT een aarzelende humaniserende tendens aan te wijzen is. Die tendens wordt door moderne christenen schromelijk overdreven en verheven tot de essentie van de bijbel en het Christendom. Theologen hebben altijd hun mond gehouden over het geweld in de Bijbel, of gebagatelliseerd, of –nog erger– voor atheïstische propaganda uitgemaakt. Geweld citeren uit de bijbel heette 'neo-atheïsme'. Het label 'neo-atheïst' diende uitsluitend om atheïsten de mond te snoeren en te verketteren. Denk aan Richard Dawkins. Recentelijk moest Dimitri Verhulst (Bloedboek, 2015) het ontgelden. Hun misdaad was uit de Bijbel citeren. Nu is er eindelijk een theoloog die erkent dat Bijbelse tijden barbaarse tijden waren, met een cultuur die de onze niet meer is, en waar we niet meer naar terug willen. (p.22)

Noten

1. Sam Janse (2015) 'Voor een fundamentalist is de Bijbel een gruwelboek',  Trouw zaterdag 21 november 2015. In het artikel gaat hij vreselijk te keer tegen Dimitri Verhulst, maar uit zijn boek [2] blijkt dat Verhulst volkomen gelijk heeft dat de bijbel (OT) een bloedboek is.
   
2. Sam Janse (2006) De tegenstem van Jezus. Over geweld in het Nieuwe Testament. 2006. Uitgeverij Boekencentrum. 
3. Indrukwekkend boek van Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature  14 okt 2013. Dit is het eerste in een reeks blogs over Pinker. Een samenvatting in het blog van 12 nov 2015.
4. "Strenge wetten, die de doodstraf op bepaalde vergrijpen zetten, worden met zoveel restricties omgeven dat ze praktisch onuitvoerbaar worden" (p.175). De motivatie voor deze wijzigingen is onbekend.
5. In het christelijk Amerika heeft Jezus zeker geen doorbraak kunnen forceren in het ontwapenen van de Amerikaanse burger. Ze leven daar nog steeds in een oorlog van allen tegen allen. Eigenlijk zoals in het Oude Testament. Uiterst tragisch situatie.

*) Vooral in dit blog Steven Pinker (3): waarom duurde het 2000 jaar voordat de mensheid slavernij heeft afgeschaft? (28 oktober 2013) liep de discussie met Arno Wouters volledig vast. Sam Janse laat zien dat hij het fout had.