De manen van Jupiter: zelf zien en fotograferen wat Galilei 400 jaar geleden door zijn telescoop zag

Is het niet wonderlijk? Je ziet een opvallende ster aan de hemel. Wanneer je de ster door een verrekijker bekijkt of het met een telelens fotografeert, dan blijkt het de planeet Jupiter te zijn. Jupiter is echt de leukste planeet. Want hij heeft 4 duidelijk zichtbare manen! Je hebt geen dure telescoop nodig. 

 

Nog leuker: de onderlinge standen van de manen veranderen waar je bij staat. Het gaat niet gauw vervelen. Er zijn eindeloos veel configuraties mogelijk. Je kunt weten hoe laat het is uit de standen van de manen ten opzichte van elkaar, en of ze links of rechts van Jupiter staan. Je kunt er de klok op gelijk zetten. Die manen moeten zich met een rotgang rond Jupiter bewegen.

Moons of Jupiter (detail)
pijltje geeft moment van foto 1

Ik vond een interactief diagram met de banen van de manen op een zelf te kiezen dag, maand en jaar. De grijze verticale balk in het midden is Jupiter. De manen zijn met verschillende kleuren aangegeven. NB: op het diagram zie je ook nog of de manen voor of achter Jupiter bewegen. De witte lijn met pijl geeft het moment waarop deze foto is genomen:

foto 1: 5 aug 2020 23:03:41 Jupiter
Sony 70-350mm ISO:102400 1/15 sec
contrast is verhoogd om vierde maan zichtbaar te maken

U ziet Jupiter met de vier manen. De gefotografeerde manen komen overeen met wat voorspeld is. Soms zie je maar 3 of 2 (20 augustus) of zelfs maar 1 maan (5 sept): dan staan ze voor of achter de planeet. Of ze bedekken elkaar. Fascinerende materie. Ik heb de opname iets moeten onderbelichten en foto iets donkerder moeten maken om te voorkomen dat Jupiter zijn dichtstbijzijnde maan overstraalt. Nota bene, een planeet. Geen ster. Dus uitsluitend gereflecteerd zonlicht. Net als onze eigen maan trouwens. Hier een opname van 2 augustus met 3 manen:

foto 2: Jupiter met 3 manen. 1/25 sec. ISO:32.000
de 'verdwenen' maan gaat voor Jupiter langs.

Bijzonder is dat deze foto's zonder statief zijn gefotografeerd. Onmogelijk zult U zeggen! Waanzin zal een ander zeggen. Nog een ander: amateur! Maar, ik houd geen pleidooi voor sterrenfotografie zonder statief. Ik wil met deze foto's laten zien wat er allemaal verbeterd is in de fotografie en in de kunst van het maken van objectieven. Sinds Galileo Galilei (1564-1642), de ontdekker van de 4 manen, is de techniek astronomisch verbeterd! En nu kan iedereen de sensatie die Galileo ervoer herbeleven. Een belangrijke vernieuwing is de Optical Steady Shot (OSS). Er zit een bewegingssensor in de lens of camera die bewegingen van je hand compenseert. Een bijzonder slimme, nuttige en wonderbaarlijke uitvinding. Het fotograferen van sterren en planeten is laagdrempeliger geworden. Het is fantastisch om dezelfde ontdekkingen te doen over de bewegingen van de vier manen als Galileo 400 jaar geleden deed. Galileo zou zijn ogen niet geloven als hij dit zou zien.

Nu zitten er wel grenzen aan deze OSS techniek:

opname tijd veel te lang: 1/2 sec.

Bij een te lange opname tijd zie je de trillingen van je hand terug in een trillend spoor van de manen en Jupiter zelf. Het lijken bliksemschichten.

Het blijft fascinerend om te ontdekken dat dat ene lichtpuntje aan de zuidelijke sterrenhemel helemaal geen ster is maar een planeet waar 4 manen om cirkelen! Een planetenstelsel in het klein. Te bewonderen vanuit je eigen tuin of dakraam.

Postscript 17 aug 2020

 

SonyA6400 met Sony 70-350mm. ©GK

 

Ik kon het niet laten: een uurtje na een heftige onweersbui, was er een stukje heldere lucht. Daarin stond Jupiter te pronken. Ook in overeenstemming met de Jupiter-manen kalender waren er op dat tijdstip 4 manen te zien. De tweede zit links tegen Jupiter aan geplakt. Jupiter overstraalt die maan, dus ik moest achteraf het contrast aanpassen om hem enigszins zichtbaar te maken. Op de computer wordt de ISO van deze foto aangegeven als 65.535 *). Dat is fout want op de camera had ik het maximum 102400 ingesteld. Het blijkt dat tijden van 1/15 of korter goed genoeg zijn voor een 'scherp' beeld. Langer dan 1/10 seconde worden stippen streepjes. Alles uit de hand geschoten met uiteraard Optical Steady Shot aan.

*) 2^16 =65.536. Als je bij nul begint te tellen is het 65.535. Misschien heeft het programma dat op Ubuntu ISO moet weergeven van een foto gewoon 65.535 als maximum?