 |
| Johan van Rhijn: Hoe rekbaar is onze planeet? Feiten en fictie over de draagkracht van de natuur |
De wereldbevolking groeit exponentieel: in minder dan 6 generaties is de wereld bevolking 7 maal zo groot geworden: van 1 miljard in 1800 naar 7 miljard in 2000. Tijd om eens na te denken over de vraag: hoe rekbaar is onze planeet?
Kan de planeet 7 miljard, 8 miljard, 9 miljard mensen voeden? Voedsel, landbouw en populatiedynamica vallen onder de biologie, dus een bioloog kan daar iets over zeggen. Johan van Rhijn doceerde tot aan zijn pensioen Milieu- en Natuurwetenschappen aan de Open Universiteit. Hij heeft een leesbaar, onderhoudend boekje geschreven over 'feiten en fictie over de draagkracht van de natuur'. Belangrijke hoofdstukken zijn: 2: Draagkracht, en 13: Duurzaamheid. Het is een ideaal boek om in de zomervakantie te lezen. Het is ook een persoonlijk boek geworden: van Rhijn vertelt bv in het laatste hoofdstuk wat hij allemaal te danken heeft aan zijn ouders (=de vorige generatie). Zijn ouders hebben in hem geïnvesteerd. Daardoor kon hij doen wat hij heeft gedaan. De symbolische betekenis: iedere generatie doet iets met de aarde en geeft de aarde door aan de volgende generatie (in iets gewijzigde vorm: iets minder vis in de zee; iets minder bos, iets minder fossiele brandstofen, iets meer mensen en iets warmer).
Ik haal er één plaatje uit in verband met de efficiëntie van de fotosynthese:
Ieder blok is kleiner dan het onderliggende blok. Noodzakelijkerwijs. Ieder blok is ongeveer 10% van het onderliggende blok (een vuistregel). De figuur is dus niet op schaal getekend. De Planteneters zouden immers maar 10% mogen zijn, en de Predatoren maar 1% en de Toppredatoren maar 0,1% en de Top-Top-Predatoren maar 0,01% van het onderste blok Planten. En: de eigenlijke onderste laag die niet in de figuur staat is: ... de zonne-energie! (nou ja, het zonnetje staat ingetekend, maar staat bovenaan...). Hoe groot die onderste zonne laag is, hangt van een aantal definities af. Stelt U zich zelf de aangepaste figuur voor. Het boek rekent uit hoeveel mensen op de aarde kunnen leven. Om het spannend te houden zal ik dat niet verklappen.
energieverlies
Nu: de efficiëntie van energieomzettingen: de hele voedselpyramide is gebaseerd op fotosynthese. Die legt een bepaalde hoeveelheid energie vast. Die energie kan benut worden door de volgende laag. Maar nooit 100%. Er gaat altijd energie verloren. Ik vermoed dat dit uiteindelijk te maken heeft met de wetten van de thermodynamica. Bij energieomzettingen komt er bijvoorbeeld warmte vrij die niet meer is terug te winnen, en irreversibel verloren gaat. Het heelal in. Wat ook de efficiëntie van de fotosynthese is bij het vastleggen van zonne-energie, er gaat energie verloren omdat planten zelf een metabolisme hebben (chemische omzettingen). Hetzelfde geldt des te meer voor grazers en predatoren (warmte productie). De voedselpyramide lekt energie. Dus: is inefficiënt. Een deel van die inefficiëntie ligt in de fysica en is niet biologisch van aard. Een ecoloog kan waarnemingen in de natuur doen naar de lagen van de voedselpyramide. Maar we hebben een fysicus nodig om te berekenen wat de theoretisch maximale efficiëntie is waarmee energie van laag tot laag doorgegeven kan worden. En dat heeft natuurlijke giga consequenties voor alles en iedereen...
klimaat
Tenslotte nog een kritiekje. Van Rhijn maakt een opmerking over Al Gore, de goeroe en profeet van de klimaatopwarming, die je alleen van klimaatsceptici zou verwachten. Onder het kopje 'Het klimaat als hype' (!) schrijft hij: 'Al Gore vliegend van de ene naar de andere uithoek op de aarde, of rijdend in een SUV. Kennelijk is er weinig mis met zo'n levensstijl. (...) De ecologische voetafdruk van Al Gore is nogal omvangrijk.' (p.141). Mijn mond viel open van verbazing! Wat een kinderachtige opmerking! Het is precies hetzelfde als tegen de agent zeggen die je bekeurt voor te hard rijden: maar U reed zelf ook te hard! Kennelijk is er helemaal niets mis met te hard rijden! Deze snelheidsovertreding heeft de bedoeling om een groot aantal andere snelheidsovertredingen te voorkomen. Al Gore wilde met een beetje extra CO2 uitstoot proberen de wereldwijde CO2 uitstoot naar beneden om te buigen. Als dat lukt is zijn extra CO2 uitstoot toch zonder meer te rechtvaardigen. Ergens verderop erkent hij wel dat er zoiets als 'een klimaatprobleem' bestaat (pag. 200), maar het hele klimaatprobleem blijft een zwak punt in dit boek. En dat is jammer, want daardoor mist van Rhijn de wisselwerking tussen klimaat en ecosystemen. En daar is ondertussen al heel wat literatuur over verschenen. Dat was eigenlijk het enige kritiekpunt dat de moeite van het vermelden waard was.
Het boek is zeer goed te volgen voor niet-biologen. Voor biologen hangt het er van af hoe goed je ingelezen bent of je iets nieuws leert. Lees ze!
PS: wat is de ecologische voetafdruk van dit boek? Gelukkig heeft het boek een Forest Stewardship Council keurmerk (FSC). U hoeft dus niet al te veel gewetensbezwaren te hebben!
PS: ook over voedselpyramides: De voederconversie van Bas Haring
PS: hier een interview met Johan van Rhijn: mp3 (begint op 1/3 vd uitzending) waarin hij toelicht waarom klimaat niet het belangrijkste probleem is.
@ Gert
ReplyDelete“De ecologische voetafdruk van Al Gore is nogal omvangrijk.' (p.141). Mijn mond viel open van verbazing! Wat een kinderachtige opmerking!”
Zo kinderachtig vind ik die opmerking niet. Ik ben geen klimaatscepticus en erg voor duurzaam beleid, maar de ecologische voetafdruk van Al Gore vind ik ook aanstootgevend. In het algemeen hechten mensen, terecht, erg aan een voorbeeldfunctie. Een goed voorbeeld doet goed volgen. Ik denk dat je dat onderschat, Gert.
Nand, de wetenschappelijke behandeling van de invloed van klimaat en klimaatverandering op ecosystemen schiet tekort in zijn boek. Zijn studenten en lezers krijgen geen wetenschappelijk verantwoord verhaal. Als je je afvraagt hoe rekbaar is onze planeet?, dan is klimaat daar een zeer belangrijk onderdeel van! Klimaatopwarming kan de leefbaarheid van de aarde negatief beïnvloeden, en toekomstige generaties worden daar mee opgezadeld. Daar zou hij ook bezorgd over moeten zijn, zoals hij terecht bezorgd is over vele andere ontwikkelingen. Maar zijn negatieve mening over Al Gore zit hem hier behoorlijk in de weg. Dat is jammer en schadelijk voor zijn verhaal.
ReplyDeleteNand (2) wanneer hij schrijft "Kennelijk is er weinig mis met zo'n levensstijl" dan lijkt hij het echt te menen! hij gelooft het echt. Maar daarmee is hij klimaatscepticus! Maar dat is verbazingwekkend voor iemand met een groot verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van komende generaties.
ReplyDeleteNatuurlijk zou het beter zijn als Al Gore een ideale levenswijze zou hebben, maar je kunt de wetenschappelijke waarde van zijn boodschap onafhankelijk beoordelen van zijn persoon. En dat mislukt hopeloos bij van Rhijn.
@ Gert
ReplyDeleteIemand hoeft geen ideale levenswijze te hebben, want die bestaat niet. Waar het mij om gaat is dat, als iemand een bepaalde boodschap uitdraagt het wel zo prettig is, als je daarvan iets terugziet in zijn/haar dagelijkse praktijk. Een plagerijtje (niet boos worden); logion uit het Thomas-evangelie zegt:Jezus zegt:De splinter, die in het oog van je broeder zit, zie je wel. Maar de balk, die in jouw oog zit, zie je niet. Als je de balk uit jouw oog haalt, dan ook kun je scherp genoeg zien, om de splinter uit het oog van je broeder te halen.
De gewone man/vrouw in de straat is, terecht, erg gevoelig voor dit soort zaken. Priesters die de passie preken en vervolgens pedoseksueel blijken te zijn, is geen prettige constatering. Een klimaat-goeroe die zelf een zeer grote ecologische voetafdruk heeft, is geen prettige constatering. Het komt de zaak zelve (die alleszins belangrijk is) niet ten goede naar mijn mening.
Nand, dat is allemaal waar! Dat heeft allemaal een negatief effect op de massa (vooral politiek rechts), maar een bioloog moet daar toch boven staan! Trouwens, is het verhaal over die SUV niet een broodje-aap-verhaal? Is het waar? Wat is de bron? Van Rhijn geeft in ieder geval geen bron. Een wetenschapper moet makkelijk de persoon en de boodschap kunnen scheiden!? Dat doe jij toch ook?
ReplyDeleteOndanks zijn slechte voorbeeld, heeft Al Gore een enorme invloed gehad op politici wereldwijd. Was hij zelfs niet in China? Het wereldklimaat zou er heel anders uitzien als we Al Gore niet hadden!
@ Gert
ReplyDeleteHet is voor mij geen probleem om wetenschap en persoon te scheiden. En normaliter maakt ook niemand zich druk om de persoon van de wetenschapper. Maar als er grote maatschappelijke consequenties zijn, treedt er een ander mechanisme op. De man/vrouw in de straat gaat er, terecht (uiteindelijk heeft het voor hem/haar grote consequenties), ook naar kijken en dan komen er heel andere dingen in beeld. Politici kijken ook weer goed naar hoe het publiek reageert om er eventueel hun politiek gewin bij te halen (politiek rechts maakt in Nederland handig gebruik van het opkomende klimaatskepticisme) en/of hoe bepaalde maatregelen geïmplementeerd kunnen worden zonder al te veel “reuring” en/of hoe de “reuring”, als die toch groot blijkt te zijn, beheersbaar kan blijven. Ik bestrijd helemaal niet dat Al Gore geen goed werk heeft geleverd. Ik betreur het alleen dat hij zelf op grote ecologische voet leeft. Dat doet de zaak geen goed. Waarom doet hij niet alsnog een paar ecologische voetstappen terug in het kader van de voorbeeldfunctie? Maar goed, dat moet ik niet aan jou vragen natuurlijk.
Nand, in het eeste hoofdstuk beschrijft hij dat het grootste probleem is dat de aardse ecosystemen domweg niet in staat zijn om te voorzien in verdere groei van onze behoeftes aan grondstoffen en voedsel, en dat klimaat een secundair probleem is, een symptoom, niet de kern. Die stelling moet hij onderbouwen. En dat kun je NIET onderbouwen met kritiek op de levenswijze van Al Gore! dat is een onwaardig argument voor een wetenschapper! Zelfs beneden de gordel aanval. Als het klimaat een minder belangrijk probleem is, dan moet hij dat aantonen zonder Al Gore er met de haren bij te slepen. Dat hij dat wel doet zou wel eens kunnen betekenen dat hij zijn wetenschappelijk betoog niet rond krijgt.
ReplyDeleteVanavond op BBC Radio 4:
ReplyDeletehttp://www.bbc.co.uk/programmes/b012fr7p
Bedankt, onbekende. Is dit programma via internet te beluisteren? (ik heb geen ervaring met BBC radio)
ReplyDelete@ Gert
ReplyDeleteIk ben niet anonymous en ik weet ook niet of BBC4 op internet te beluisteren is. Ik weet wel dat BBC4 op het digitale net van kabelaar Ziggo zit (kanaal 818).
BBC 4 kun je hier beluisteren: http://www.england.fm/
ReplyDeleteVerder vind ik het jammer dat een aantal aspecten van de leefwijze van Al Gore de aandacht een beetje afleidt van het eigenlijke onderwerp. Dit hoort niet mee te wegen bij de beoordeling van de zaak zelf.
Bedankt Andantinaa.
ReplyDeleteIk heb nu gezien dat
An Idea Whose Time Has Come (gaat over convergentie in evolutie) 30 min met grote namen
ook terug te luisteren op:
http://www.bbc.co.uk/programmes/b012fr7p
http://www.bbc.co.uk/programmes/b012fr7p
ReplyDeleteIk heb ernaar geluisterd. Het is heel gemengd, ook omdat de samensteller verschillende invalshoeken door elkaar lijkt te halen. De sprekers kunnen allerlei dingen zeggen zonder dat duidelijk is in hoeverre dit standaard is, nieuw, of afwijkend van alles wat bekend is.
Gerdien, ik vond de metafoor van bladmuziek - uitgevoerde muziek een zeer leuke en productieve metafoor voor het genoom - organisme. Er zitten vele aspecten aan die zeer verhelderend kunnen werken. Ook waar de analogie niet opgaat is eht verhelderend.
ReplyDeleteDenis Noble: The Music of Life. (aanbevolen!)
Johan van Rhijn in het interview: "planten zijn eigenlijk heel infficiënte dingen"! legt niet uit wat de maatstaf is! maar het blijkt dat hij bedoelt als producent van biobrandstof! Zegt: "1% van het zonlicht kunnen zij in energie omzetten, zet daar een zonnecollector naast". Dus hij maakt dezelfde kromme vergelijking als Bas Haring! De adequate maatstaf is evolutionair.
ReplyDelete