Diarmaid MacCulloch vertelt enthousiast over godsdienstoorlogen

Diarmaid MacCulloch: 'A history of Christianity' (4) Reformatie

maandag 16 juli: tekst bewerkt en aangevuld met citaten (10:28)

Diarmaid MacCulloch vertelt enthousiast over de Reformatie (Luther, Zwingli, Calvijn) die zich afzetten tegen de katholieke kerk. Hoewel ze allemaal tot het christelijk geloof behoren en dezelfde Bijbel lezen en in dezelfde God geloven, staan ze elkaar naar het leven, zodra een individu of groep gelovigen anders over kerk of geloof denkt dan de rest. 

De reformatie is ontstaan door misstanden in de katholieke kerk. Er volgde geen hervorming binnen de katholieke kerk, maar afsplitsingen (!). Nieuwe kerken ontstaan en gaan met elkaar concurreren om volgelingen, ledenaantallen en macht (!). MacCulloch vertelt dat toen sommige gelovigen (anabaptisten) andere opvattingen hadden over het ritueel 'dopen' en dat in de praktijk brachten (dopen in een rivier), de plaatselijke gelovige machthebbers zich daar zo kwaad om maakten, dat ze besloten dat er maar één manier was ze te straffen: de doodstraf door verdinking in dezelfde rivier waarin ze hun rituele doop hadden uitgevoerd. Anderen werden levend verbrand (zie wikipedia artikel).

Hij vertelt dat met enthousiasme en vanzelfsprekendheid. Dat verbaast me enorm. MacCulloch staat er geen moment bij stil dat die gelovigen die elkaar naar het leven staan, in dezelfde God geloven en dezelfde bijbel lezen waarin staat Heb Uw naaste lief. Heb uw vijanden lief. Hoe kun je elkaar dan vervolgen? MacCulloch verbaast zich niet. Blindheid? Beroepsdeformatie? Gewenning? MacCulloch:

"De reformatie is een opeenvolging van schisma's en vervolging. Dat begrijpen veel mensen niet. Hoe kun je iemand verbranden, omdat hij vindt dat een stuk brood niet God is? Wij voelen de pijn van die ene mens op de brandstapel."

En dan komt hij met een hoger doel dat de opoffering van een individu rechtvaardigt! [1]. Hij ziet niet de strijdigheid met 'Gij zult niet doden'.

Over de Spaanse kerkelijke inquisitie zegt hij:

"Every 16th century system of justice was cruel and oppressive. Overall the Inquisition executed a lower proportion of suspects than most secular courts."

Dus, ze waren beter omdat ze minder mensen ter dood veroordeelden! Wat is dat voor een criterium? De  gelovigen hadden toen dezelfde bijbel met dezelfde tien geboden als nu. MacCulloch ziet niet dat de doodstraf strijdig is met het Bijbelse gebod 'Gij zult niet doden'. De paradox is dat de bijbel hetzelfde boek is gebleven, terwijl de moraal en samenleving humaner geworden zijn: we verbranden of verdrinken mensen niet meer als straf. De doodstraf is afgeschaft. Slavernij is afgeschaft. Vrouwen mogen nu kerkelijke functies vervullen. Hoe kan dat als de moraal op de bijbel is gebaseerd?

Maar waarom hadden gelovigen dan geen morele voorsprong door hun bezit van de bijbel en geloof? Gelovigen hadden kennelijk géén beter inzicht in goed en kwaad dan mensen die zonder god en bijbel leefden. Ook hun intieme relatie met God hielp niets. En dan zijn er gelovigen die de brutaliteit hebben atheïsten te verwijten dat ze geen basis voor de moraal hebben! of dat de Universele verklaring van de rechten van de mens niet universeel is!
De gelovigen hadden ook niet veel interesse in hoe je met elkaar op een vreedzame manier kunt samenleven. De finesses van rituelen (babydoop versus volwassendoop, wel/niet zingen in de kerk) waren kennelijk veel belangrijker.

Religieuze, rituele details werden een reden voor ruzie, verwijdering, haat, vervolging, doodstraf. Deze praktijk blijkt zich te herhalen in de geschiedenis van het christendom. Een groep bedenkt een nieuw ritueel waarmee ze zich onderscheiden van een andere groep christenen. Dan ontdekt een andere groep gelovigen dat dat ritueel helemaal niet op de bijbel is gebaseerd (kerstfeest bijvoorbeeld). Ze krijgen ruzie en wederzijdse verkettering is het resultaat. De kerkgeschiedenis zit er vol mee. Het is vooral de strijd tussen katholieken en protestanten die hij beschrijft ("catholics were ready to fight back", "catholic Christians had crushed islam"). Eén van de meest destructieve oorlogen in Europa (een kwart tot een derde van de bevolking kwam om), die 30 jaar duurde, was een oorlog tussen katholieken en protestanten.

Als MacCulloch iets veroordeelt, dan is het bijvoorbeeld een kerkgebouw. Eén kerkgebouw in Mexico veroordeelt hij als 'krankzinnig'. Het gedrag van gelovigen wordt niet veroordeeld, met als enige uitzonderingen dat hij het toenmalige katholicisme 'corrupt' noemt en dat hij van de 30-jarige oorlog zegt:

"Wars of religion didn't seem such a good idea afterall".

Nogal een understatement! Het lijkt alsof hij er mee bedoelt: de oorlog heeft niet het beoogde resultaat opgeleverd, in plaats van dat oorlog voeren in strijd is met het bijbelse gebod Gij zult niet moorden. Ook valt het hem niet op dat de strijdende partijen, katholieken en protestanten, zich op dezelfde bijbel baseren. Hij vindt het vanzelfsprekend dat katholieken en protestanten vijanden zijn. Ook een soort beroepsblindheid?

Hoe kan het dat MacCulloch zich niet schaamt voor de christelijke kerkgeschiedenis? Waarom wil hij daar nog steeds bijhoren? MacCulloch:

"I must admit that I still love it despite all its faults"

Zie ook mijn post op evolutie.blog.com (19 april 2010) over een eerdere uitzending van MacCulloch:
Darwin was niet de eerste die de letterlijke waarheid van de Bijbel ondermijnde

De serie is ook bij de nrc webshop op dvd te koop

 

Postscripts

1. MacCulloch is na 500 jaar nog niet in staat om deze daden te veroordelen! Hij kan zich nu toch makkelijk distantiëren van die praktijken? Waarom doet hij dat niet? Dat is het grote 'neveneffect' van het geloof: de neiging om de wandaden van de kerk in het verleden te verdedigen. Het gaat dus niet alleen om een puur (filosofisch) geloof in God. Nee, een heel systeem van praktijk en opvattingen wordt verdedigd. (18 juli)