Paul Cliteur en Will Kymlicka gastsprekers op congres 10 jarig bestaan Partij voor de Dieren

De filosofen Paul Cliteur en Will Kymlicka waren gastsprekers op het congres van de Partij voor de Dieren dat gisteren in Apeldoorn werd gehouden ter gelegenheid van het 10 jarig bestaan van de partij.

Will Kymlicka is een Canadees filosoof bekend van zijn recente boek Zoopolis A Political Theory of Animal Rights (NB: dit boek staat nog niet in Ned en Eng wikipedia) en is nog niet in Ned vertaald.
Kymlicka begon zijn verhaal met de constatering dat 40 jaar geleden de intrinsiek morele waarde van dieren werd vastgesteld door filosofen Peter Singer en Tom Regan, en dat er sindsdien slechts kleine verfijningen aan hun filosofie zijn toegevoegd. Hij wil met zijn Zoopolis daar iets nieuws aan toe voegen. Kymlicka vertrekt vanuit de intrinsiek morele waarde van dieren en daarom heeft de mens niet het recht dieren te schaden. Naast de intrinsiek morele status hebben dieren ook een politieke status: een soort Nederlands staatsburgerschap met bijbehorende rechten. Ik geef dit weer in eigen woorden. Het boek was op het congres te koop maar snel uitverkocht zodat ik het nog niet in mijn bezit heb. Om dit thema uit te werken maakt hij onderscheid tussen 3 groepen dieren: 
1) gedomesticeerde dieren ('landbouwdieren', 'huisdieren') die er 'ten behoeve van de mens zijn' (vergelijk: slaven). Maar als leden van de Nederlandse samenleving hebben ze recht op passende bescherming. Maar iedere burger heeft behalve rechten ook plichten, dus die dieren mogen ook wel een passende bijdrage aan de samenleving leveren, zolang het maar niet tegennatuurlijk is. Schapen scheren mag, maar 'circusdieren' en (waarschijnlijk) 'dierentuindieren' mogen niet.
2) Als tweede categorie heb je de 'wilde dieren' die zelfstandig leven en niet afhankelijk zijn van menselijke verzorging. Deze dieren hebben te lijden van jacht, vangst en degradatie van hun milieu. Zij hebben recht op hun eigen leefwereld.
3) Als derde categorie heb je dieren die zich gevestigd hebben in het menselijk leefgebied: dorpen, steden (urban wildlife): eekhoorns, tuinvogels, muizen en ratten en tegenwoordig ook roofvogels die op tuinvogels jagen. Ze leven te midden van ons, maar hebben niet dezelfde rechten als gedomesticeerde dieren. We hebben niet de morele plicht om mussen en spreeuwen te redden uit de klauwen van de sperwer. 
Als dit vreemd over komt, denk bijvoorbeeld aan de status van politieke vluchtelingen en uitgeprocedeerde asielzoekers: ze hebben wel mensenrechten, maar geen recht om in Nederland te wonen. Er zijn dus verschillende categorieën mensen met verschillende rechten. Zo is het ook met dieren. Antwoord op vraag uit de zaal: there is no possible moral argument for eating animals. Met andere woorden: Will Kymlicka is vegetariër.

Paul Cliteur is in Nederland o.a. bekend door zijn boek Moreel Esperanto. Het boek In gesprek met Paul Cliteur van Dirk Verhofstadt was te koop in de pauze en daar heb ik wel een exemplaar van kunnen bemachtigen. Het is een dikke paperback geworden, maar dat komt mede door de bijna 600 nuttige noten die het boek uittilt boven een standaard interview. Een interview als boek uitgegeven is sowieso een bijzonderheid. Het gaat overigens slechts terzijde over dieren, de hoofdzaak is religie, atheïsme en secularisme.
Paul Cliteur ging kort in op het wetsvoorstel om onverdoofd (onbedwelmd) ritueel slachten te verbieden: 116 tegen 30 stemmen in de Tweede Kamer aangenomen en vervolgens in de Eerste Kamer verworpen. Om redenen die mij niet duidelijk zijn geworden. Cliteur stelde vragen bij de legitimiteit van de Eerste Kamer: hoe kunnen zij een wet tegenhouden die met ruime meerderheid van stemmen, dus democratisch, is aangenomen? De jongere generatie is veel diervriendelijker, dan zijn collega's, en de Eerste Kamer bestaat uit mensen met een nog hogere leeftijd (we moeten wachten tot ze uitgestorven zijn?). Cliteur kan de zaken zo puntig en humoristisch zeggen zonder plat te worden: er zijn dus mensen die niet zeggen: ìk wil lijden voor mijn godsdienst, ìk hak onverdoofd ritueel mijn eigen been af. Nee, ze zeggen: ik laat dieren lijden voor mijn godsdienstige opvatting. Inderdaad, zo beschouwd een niet te vatten opvatting. 
Dit roept de vraag op bij Cliteur: is ritueel slachten wel een godsdienstig ritueel? Daarover zijn de meningen onder de deskundigen verdeeld. Het staat niet in de Torah. En je hoeft ook geen vlees te eten. Wát is eigenlijk godsdienstig? Nou, dat verandert nogal in de loop der eeuwen. Vroeger was heksenverbranding echt onderdeel van religie. Tenslotte nog zo'n puntige eye-opener van Cliteur: het dier is zelf niet religieus, moet het dan lijden onder de religie van zijn baas?

Acht betekenissen van het begrip empathie en twee belangrijke vragen

Zelfs wetenschappers gooien de begrippen empathie en sympathie door elkaar. Verschijnselen die de één 'empathie' noemt, noemt de ander consequent 'sympathie'. Overigens zonder duidelijke reden. Bovendien wordt in de wetenschappelijke literatuur het begrip empathie op 8 verschillende manieren gebruikt. 

Ook lopen twee duidelijk verschillende onderzoeksvragen door elkaar heen:

1. Hoe kan men weten wat een ander persoon denkt en voelt?
2. Waarom reageert iemand met medeleven en zorg op het leed van een ander?

De eerste vraag ligt op het gebied van theory of mind en gaat over een bepaald soort kennis. De tweede vraag gaat over gedrag van mensen: hoe en waarom sommige mensen andere mensen helpen. Waarom bekommeren sommigen zich om anderen? Voor een aantal onderzoekers zijn deze twee vragen nauw verwant. Maar anderen proberen de ene vraag te beantwoorden zonder zich te bekommeren om de andere. Twee psychologen proberen helderheid te brengen in de chaos met dit boek:

The Social Neuroscience of Empathy

Ze bundelen 16 essays waarin empathie vanuit steeds verschillende perspectieven belicht wordt. Hoewel er wel een sectie is over het evolutionair perspectief, gaat het boek voornamelijk over empathie bij de mens. De twee belangrijke vragen over empathie komen uit hoofdstuk 1. Daarin staan ook de 8 betekenissen van empathie:

1. Empathie-1: Knowing another person's internal state, including his/her thoughts and feelings (de interne staat van een andere persoon kennen inclusief de gedachten en gevoelens, of: cognitive empathy, of: empathische nauwkeurigheid)
2. Empathie-2: Adopting the posture or matching the neural responses of an observed other (het aannemen van de houding van iemand die je waarneemt, of: imiteren)
3. Empathie-3: Coming to feel as another feels (gaan voelen zoals iemand anders voelt; emotional contagion, emotionele besmetting)
4. Empathie-4: Intuiting or projecting oneself into another's situation (projecteren van jezelf in iemand anders situatie)
5. Empathie-5: Imagining how another is thinking and feeling (je zelf voorstellen hoe iemand anders denkt en voelt; perspective taking)
6. Empathie-6: Imagining how one would think and feel in the other's place (jezelf voorstellen hoe je zou denken en voelen als je die ander was)
7. Empathie-7: Feeling distress at witnessing another person's suffering (je ongemakkelijk voelen bij de aanblik van iemand die pijn heeft)
8. Empathie-8: Feeling for another person who is suffering (iets voelen voor iemand die pijn lijdt; ook wel: medelijden, compassie, of: sympathie (?).)

In de wetenschappelijke literatuur worden al deze 8 betekenissen voor empathie gebruikt. Auteurs doen vaak alsof hun definitie de enige of juiste is. En soms wordt het sympathie genoemd. Deze lijst maakt je bewust van de verschillen. De verschillen zijn soms erg subtiel. Het verschil tussen 5 en 6 zie ik niet. 
Mijn idee is dat de betekenis van 1 naar 8 opschuift van weten, naar voelen, naar meeleven/medelijden, naar helpen (hoewel strikt genomen helpen niet genoemd wordt in empathie-8). Weten hoe iemand zich voelt is niet hetzelfde als voelen hoe iemand zich voelt. Dat is duidelijk. Empathie-7 is duidelijk iemand anders pijn voelen: I feel your pain. Voelen wat iemand anders voelt betekent nog niet dat je ook iets doet om de pijn van de ander te verlichten.

Het is niet mijn bedoeling dat U het boek gaat kopen. Het is door en voor vakmensen geschreven, akademisch taalgebruik, geen populair-wetenschappelijk boek. En het is bovendien een bundel opstellen van (zeer) verschillende wetenschapppers waardoor het boek geen geïntegreerd geheel is. Bijvoorbeeld: het laatste hoofdstuk begint met het opsommen van verschillende betekenissen van het begrip 'empathie'. Dat hadden we al in hoofdstuk 1 gelezen! (en veel uitgebreider). Maar ik vond hoofdstuk 1 met definities voldoende nuttig om even over te bloggen. Dat het nuttig is blijkt wel uit slecht gedefinieerde en verwarrende begrippen 'hot empathy' en 'cold empathy' in de Scientific American, Oct 2012 (hier). Stop die verwarring!



In mijn post En dan andermaal: is empathie met dieren geen onzinnig idee? (25 sep) maakte ik melding van een definitie van empathie zoals gemeten in de Interpersonal Reactivity Index (IRI) met 4 onderdelen:

1. Perspective Taking
2. Fantasy Scale
3. Empathic Concern
4. Personal Distress

Andere auteurs onderscheiden Three Kinds of Empathy: Cognitive, Emotional, Compassionate.

'Darwin's Darkest Hour' geeft positief beeld van relatie Emma en Charles Darwin

DVD 'Darwin's Darkest Hour'

Darwin Darkest Hour [1] gaat over de periode rond de ontvangst van Wallace's brief, de gebeurtenis waar de titel naar verwijst, en heeft vele flashbacks uit de reis van de Beagle, etc. Darwin bediscussieert zijn evolutietheorie met collega's, zijn vader, maar vooral ook met zijn vrouw Emma, ook inhoudelijk. 

Weliswaar vond Emma het idee dat we van lagere dieren afstammen 'deeply troubling', maar maar ze was en bleef geïnteresseerd in zijn werk, zijn project, zijn boek, zijn prioriteit, zijn reputatie, etc. Een geheel ander beeld dan we gewend waren... [2]. Emma is een knappe, intelligente, sympathieke, meelevende vrouw; niet die dogmatisch streng-gelovige vrouw die Darwin's evolutie theorie afwees.

Emma en Charles Darwin bespreken de
zojuist binnengekomen brief van Wallace

Emma en Charles bespreken zijn theorie
over het ontstaan van soorten

Darwin laat Emma passages uit zijn 'Notebooks' lezen
waarin hij de veranderlijkheid der soorten ('transmutation') oppert.
"It's deeply troubling" zegt Emma als evolutie ook op de mens van toepassing is.

"You must defend yourself!"
Jij was eerder dan Wallace. Je kunt dat aantonen.
Emma kan het niet aanzien dat jaren werk van Charles voor niets waren.
Maar laat de mens aub weg uit je boek!

 

 

De film maakt gebruik van terugblikken in de tijd als een manier om het ontstaan van The Origin of Species te vertellen. Meestal is dat in gesprek met Emma. Het is een keuze, een slimme keuze, van de regisseur om de ideeën van Darwin tot leven te brengen. Alle citaten op zich lijken te kloppen, ze komen uit brieven of boeken. Maar het is de vraag of ze ook door Emma en Charles zijn uitgesproken. Hoe dan ook, deze film geeft een beeld van de relatie tussen Emma en Charles die ik niet eerder had gezien: Emma is zeer geïnteresseerd in zijn werk, en in plaats van hem te weerhouden zijn boek te publiceren, stimuleert ze hem juist om het wel te doen. De film is ook de moeite waard om hem voor een tweede keer te zien. Er vallen je dan meer dingen op.

"Charles and Emma Darwin's marriage survived
the storm of controversy raised by publication"

De laatste zin in de aftiteling:

"For the next 14 years Emma protected Charles' reputation until her own death in 1896."

Een mooi slot! Een duidelijke indicatie dat de regisseur de nadruk wilde leggen op de goede relatie tussen beide. Waarschijnlijk om tegenwicht te bieden tegen het standaard idee dat Emma en Darwin steeds verder van elkaar verwijderd raakten omdat The Orgin of Species en haar geloof onverenigbaar waren. Om maar te zwijgen over het idee dat Darwin een nare man was en hun huwelijk slecht was [2].

De aftiteling vermeldt: "filmed on location in Nova Scotia, Canada". Jammer dat de film niet in en rondom het Down House is opgenomen, waar Darwin zijn hele leven woonde. Geen toestemming gekregen? Te veel geluidsoverlast van verkeer op de achtergrond? Zouden de opnames te veel tijd kosten waarin het museum gesloten zou moeten zijn voor publiek? Wat dan ook, alleen kenners zien het. Er is een landhuis in Canada uitgezocht dat er erg veel op lijkt. Het stoort dus niet echt. Aanbevolen.

22 okt
Tenslotte: niet te vergeten een opmerkelijke scene uit de film waarin kapitein Fitzroy Darwin op dreigende en niet mis te verstane toon waarschuwt niet het gezag en de waarheid van de Bijbel te ondermijnen met zijn ketterse ideeën. De morele orde van de samenleving stond op het spel volgens Fitzroy. Op dat moment had Fitzroy de bevoegdheid om Darwin van de Beagle te verwijderen. Op dat moment stond de vriendschappelijke relatie tussen Darwin en Fitzroy op het spel. Darwin ging er wijselijk niet tegenin. Achteraf gezien kon Fitzroy Darwin alleen het zwijgen opleggen gedurende de reis, maar niet daarna. Ook had hij geen vat op Darwin's gedachten en wat hij op papier wilde zetten.

Verder Lezen

• trailer van de film (3:08)
• Een leesbaar interview met de regisseur waarin hij zegt dat hij alle mogelijke moeite heeft gedaan om de film historisch betrouwbaar te maken.
• Een positief review in de NCSE reports van de film (August 30th, 2012).
• Creation: film over belangrijke episode in Charles Darwin’s leven mijn blog 30 Jan 2009 (een bioscoop film die ook in 2009 uitkwam). Ik lees daar een harde uitspraak over Emma:
  "Emma’s bezwaren zijn eigenlijk helemaal niet cognitief (theologisch of wetenschappelijk), maar emotioneel en egocentrisch (als ik maar niet voor eeuwig gescheiden wordt van mijn man)". Maar nu zie ik ook een andere kant, nl. dat Emma zo veel van haar man hield, dat ze hem niet kwijt wilde...

Noten

1. Darwin Darkest Hour, 2009. Speelduur dvd: 98 min (1:38 min). Ned. ondertiteling die je ook kunt uitzetten. €15,99
2. "In spite of his long debility, his daily throwing up and his frequent nervous interludes, Darwin's sexual ability did not decline. Allowing for the frequent miscarriages so common in those days he kept poor Emma almost permanently pregnant from 1839 to 1856." (hier)

Nature valt Amerikaanse dierenbeschermers ongewoon hard aan

In een editorial Return to sender van 19 September valt Nature ongewoon hard de dierenrechten organisatie PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) aan. De PETA is er in geslaagd om de grote internationale vrachtvervoerders als FedEx en UPS over te halen te stoppen met het vervoeren van levende primaten (apen) naar laboratoria voor dierexperimenten. UPS overweegt om ook amphibiën, vissen, en insecten niet meer te vervoeren. Wetenschappelijke laboratoria zouden in de problemen komen als de aanvoer van proefdieren stopt. Dieren als Xenopus en Drosophila zouden dan niet meer vervoerd worden.

Het meest opvallende is de harde toon van het Nature artikel: PETA is de boosdoener, wetenschap en de wetenschappelijke laboratoria zijn de slachtoffers. PETA wordt weggezet als 'dierenactivisten' die een 'minority' vertegenwoordigen. (De PETA telt twee miljoen leden en is daarmee de grootste dierenrechtenorganisatie ter wereld). Er wordt zelfs niets geruststellends gezegd in de trant van dat er goed gezorgd wordt voor de dieren, dat alle experimenten voldoen aan wettelijke normen, etc. Niets daarover. Er wordt niets gezegd over alternatieven voor dierproeven die er wel degelijk zijn en ontwikkeld worden. Niets over dierenwelzijn. Er wordt geen poging gedaan om dierenwelzijn af te wegen tegen belangen van wetenschappelijk en medisch onderzoek. Niets van dat alles.  

Nature heeft een ongenuanceerd redactioneel commentaar gepubliceerd. Zéér ongebruikelijk voor een wetenschappelijk top-tijdschrift.


Waarom doet Nature dit? (10 oct)
Als je een nummer van Nature doorbladert dan zie je al gauw dat er vrijwel geen enkel biologisch onderzoek zonder proefdieren is (met uitzondering van ecologische en botanische onderwerpen uiteraard). Dus in alle medische, farmacologische, immunologische, genetische, neurologische en oncologische onderzoeken worden proefdieren gebruikt. In hetzelfde nummer van Nature over hersenonderzoek bij apen:

"... imaging resting states in monkeys while recording the animals' electrical brain activity using probes implanted deep in the visual cortex." Neuroscience: Idle minds Nature 10 Sep 12 (Open Access)

En zo staat ieder nummer van Nature vol met onderzoeken waar proefdieren gebruikt worden. Nature is dus duidelijk belanghebbend.

Beroepsblindheid (11 oct)
Onderzoekers hebben een beroepsmatige blindheid voor wat ze proefdieren aan doen:

"In my laboratory, we have stressed mice by repeatedly exposing them to more aggressive mice..."
"We have also found that mice given cocaine the week before being exposed to an aggressive mouse ..."
"Of the hundreds of mice studied in my lab ..."
"Of course, experiments in mammals will be needed to establish ..."
(Nature 11 Oct 12)

Bronnen

Return to sender editorial 19 Sept 2012
Lab-animal flights squeezed 19 Sept 2012
Activists ground primate flights 20 Mrt 2012
(deze artikelen zijn open access)

Binnenkort kom ik hier op terug in de vorm van een boekbespreking. Eerlijk gezegd vind ik de boycot van Drosophila te ver gaan.

Hier is een lijst van zgn 'model organismen' (standaard organismen in biomedische research): rat en muis zijn de enige zoogdieren, maar van de gewervelden staan zebravis, kikker en kip op de lijst. Geen apen.

De Empathie Paradox

Christian Keysers

Wat de Empathie Paradox inhoudt kan ik het best laten zien aan de hand van hoe empathie onderzoekers als Christian Keysers onderzoek doen aan spiegelneuronen. Spiegelneuronen zijn in apen ontdekt zoals ik in mijn vorige blog heb laten zien. Waarom is het zo moeilijk om te bewijzen dat spiegelneuronen ook in menselijke hersenen zitten? 

Bij de mens kunnen we spiegelneuronen maar zelden rechtstreeks meten (Het empathische brein p. 43 ev). "Momenteel is er maar één manier om de activiteit van een enkel neuron te registreren en dat is door dunne kabeltjes in de hersenen aan te brengen, zoals we bij apen hebben gedaan. Maar die procedure is uiteraard niet zonder risico's. Het hersenweefsel kan licht beschadigd raken ... De hersenen zijn minder goed in herstel. ... Verder kunnen via geïmplanteerde elektroden infecties binnendringen, en een infectie in de hersenen is bijzonder moeilijk te bestrijden. Het is dan ook niet te rechtvaardigen dit soort elektroden in menselijke hersenen aan te brengen om op die manier onderzoek te doen. We moesten ons begrip van het menselijk spiegelneuronen systeem dus voornamelijk baseren op een combinatie van wat we al wisten na onderzoek bij apen en het gebruik van niet-invasieve methoden." (p.44).

Rechts: makaak, vastgeklemd tussen
electronica, pakt een pinda aan.
Experiment in het kader van spiegelneuronen onderzoek
(foto uit youtube lezing van Marco Iacoboni )

De empathie paradox

Het paradoxale bestaat hierin dat onderzoekers die empathie bij mens en dier onderzoeken bij apen hersenoperaties doen, die bij mensen om ethische redenen onacceptabel zijn. Dit geeft geen blijk van empathie voor dieren. Hoe is het voor een makaak om een (potentieel schadelijke) hersenoperatie te ondergaan?
Als extra paradoxaal element proberen onderzoekers het bewijs voor het bestaan van empathie bij de mens gedeeltelijk op onethische experimenten met dieren te baseren. Kan het nog paradoxaler? Dieren waarvan ze zelf aangetoond hebben dat die spiegelneuronen en empathie bezitten. Hoe kun je het bewijs voor je eigen empathie baseren op onethische experimenten met dieren? Daarmee bewijs je toch dat je geen empathie hebt?

Wilder Penfield

Volledigheidshalve: het gaat niet alleen om on-ethische experimenten met dieren, maar ook met mensen. Wilder Penfield (1891 – 1976) behandelde epilepsie patiënten door die delen van de hersenen weg te halen die epilepsie leken te veroorzaken. Hij vroeg zich af of bepaalde functies werden verstoord bij verwijdering van hersendelen. Hij merkte op dat jonge kinderen opvallend goed herstelden, ook als Penfield grote hoeveelheden hersenweefsel wegnam [!] ontwikkelden ze relatief normale mentale vermogens. Haalde je vergelijkbare hoeveelheden weg uit het volwassen brein, dan had dat rampzalige gevolgen." [!] (p.166). Een on-ethisch en on-empathisch experiment. Keysers laat dit passeren zonder commentaar. Empathie? Medische ethiek? Moraal?

De duistere kunst van het onderdrukken van empathie

"Het verleden van mensen met psychopathie vertoont volop gedrag dat anderen schade berokkent. ... Vaak zijn ze wreed tegenover dieren, veel wreder dan andere kinderen op die leeftijd." (p.251). Volgens dat criterium zijn empathie-onderzoekers die proefdieren aan wrede experimenten onderwerpen, ook psychopathen. Dit zullen we maar niet letterlijk nemen. Immers, het gaat hier niet om wreedheid als doel op zich, maar om wreedheid als neven-effect van wetenschappelijk onderzoek. Maar, voelt een dier minder pijn en stress als het voor de wetenschap is? In ieder geval weten die onderzoekers hun empathie met hun proefdieren behoorlijk te onderdrukken. Anders kun je die experimenten toch niet doen? Feit is dat nergens in het boek Keysers het betreurt dat hij dieren aan wrede experimenten moet onderwerpen. Ik zie geen schuldgevoel. Een aantal pagina's verder schrijft hij over de psychopaat: "iets in hem maakt dat hij zonder schuldgevoelens anderen kwaad doet" (p.257). Vallen zijn empathische proefdieren niet onder die "anderen"?

Wat ons moreel maakt

Wat alles nog wranger maakt, is dat een onderzoeker als Keysers op het eind van het boek concludeert: "Wat ons moreel maakt is niet alleen ons vermogen tot empathie, maar ons onvermogen om empathie het zwijgen op te leggen." (p.255).

Onderzoekers als Keysers zitten in een lastig parket: ze propageren empathie als oplossing voor een betere samenleving en hebben het beste voor met 80% van de mensheid, maar in hun laboratoria doen ze experimenten met dieren die ze nooit zouden doen met hun eigen trouwe viervoeter.


Zie vorige blog: En dan andermaal: is empathie met dieren geen onzinnig idee?

Er is ook een serie interviews met Christian Keysers op youtube over zijn boek.
Hier is het totale interview: hier zegt hij nog een keer: "obviously we cannot put electrodes into the brains of people" (0:16:06). Impliciet zegt hij dus: wat ethisch niet mag bij mensen mag wel bij dieren (apen). Let op: "obviously": het is vanzelfsprekend. Je hoeft dat niet uit te leggen. Keysers erkent dat ook ratten empathie hebben (0:30:50) en dat empathie niet iets unieks menselijks is maar iets dat we delen met onze naaste verwanten. Keysers maakt vervolgens helaas niet de (voor de hand liggende) stap naar zijn proefdieren!
0:53:00 Keysers geeft voorbeeld van kras op auto: je voelt de pijn (maar het gaat om dode dingen!) dan zou je je toch zeker ongemakkelijk moeten voelen als je invasieve experimenten op dieren ziet? Een worm of een groente verdient onze empathie! (0:53:34).
update: 2 okt

Postscript 17 Oct 12 

Op het blog van Jan Riemersma wordt gelinkt naar deze blogpost:
"Bijzonder goed opstel van Gert Korthof over de inconsistentie van wetenschappelijk onderzoek, zie: empathie "
Aardig, maar het gaat natuurlijk niet om inconsistentie in wetenschappelijk onderzoek in het algemeen! Kankeronderzoekers hebben niet of minder last van die inconsistentie dan empathie onderzoekers.