 |
| 1. moeder (?) ooievaar pakt zwakste jong ... |
 |
| 2. ... hardhandig bij de nek ... |
 |
| 3. ... en werkt het arme diertje het nest uit |
In het VARA Vroege Vogels programma waren beelden te zien van een ooievaar (vader of moeder, want je ziet het verschil niet aan het verenkleed [1]) die het kleinste en zwakste van de drie kuikens hardhandig het nest uitwerkt ("de volgende beelden zijn niet prettig om naar te kijken"). Half dood valt het kuiken neer beneden. En zo'n nest staat op een hoge paal. Het jong is ten dode opgeschreven. 'De natuur is wreed'. Daarna gaat vader of moeder ooievaar weer liefdevol op de resterende twee jongen zitten.
Dit zijn unieke opnames die mogelijk waren doordat er continu een webcam op het nest gericht stond. Zo'n voorval is niet te voorspellen. Je kunt er niet op gaan zitten wachten. Een toevalstreffer.
De verklaring die het programma er bij geeft is: het was de koudste meimaand van de eeuw. Te weinig voedsel en zo hebben de overgebleven kuikens meer kans om te overleven. Klinkt aannemelijk, zou waar kunnen zijn.
Maar het betekent wel dat vader of moeder ooievaar zijn/haar empathie voor het jong ('eigen vlees-en-bloed'), eventjes moet onderdrukken! Dat is nogal wat. Het lijkt allemaal zo routinematig te gaan. Alsof het een vast onderdeel is van het gedragsrepertoire van de soort. Dus niet iets pathologisch. Het leek ook wel dat de ouder het jong wurgde met zijn snavel.
Tot zover ouder-kind empathie. Empathie is geen automatische reflex. Empathie is conditioneel. Empathie wordt kennelijk versterkt of verzwakt door de omstandigheden.
Dit geval van infanticide door een ouder maakt de stelling dat empathie gebaseerd is op de moeder-kind relatie op zijn minst een stuk complexer. Infanticide komt niet voor in de index van het boek The Bonobo and the Atheist van Frans de Waal.
David Attenborough had ook een geval infanticide bij een zeldzame (moeras)vogel op film vastgelegd. Ook van een zwakker jong? (moet ik opzoeken).
Rob Bijlsma vertelde in VPRO boekenprogramma een geval van 'broedermoord' bij roofvogeljongen in het nest. Als iemand de passage in zijn boek Mijn Roofvogels weet, dan hoor ik het graag.
Noten
- Later heb ik gezien dat de vogel met de zwarte ring om de poot volgens de vogelbescherming de moeder is. Dus het is de moeder die het kind doodt. Heftig hoor!
Bronnen
Beleef de lente Ooievaar. 22 mei 2013 Nare beelden: kuiken het nest uit.
infanticide (wikipedia)
Zoek ook op: avian siblicide
Sarah Blaffer Hrdy (1999) Mother Nature . (magistraal boek. Infanticide kan onderdeel zijn van een maternale voortplantings strategie)
Goudvink laat zich vrij makkelijk fotograferen. Seksuele dimorfie. 15 maart 2013 (ooievaar is een voorbeeld van een soort waarvan beide geslachten een identiek verenkleed hebben)
'Monster' bird reveals dark side 9 January 2013 BBC serie Arika waarin een schoenbekooievaarjong en jonger jong het nest uit jaagt en daarmee de dood in jaagt. (toevallig ook een soort ooievaar!)
Postscript
13 juni
Zie ook: Levensbeëindiging bij pasgeborenen Nieuwsuur 12 juni:
Artsenfederatie KNMG heeft een standpunt naar buiten gebracht over wanneer een arts het leven van een pasgeborene mag beëindigen.
Reigers, boobíes, adelaars, uilen,..
ReplyDeleteBij vogels met onvoorspelbare voorraad voer, die hun eieren direct na het leggen gaan bebroeden, zodat het laatste ei een veel jonger kuiken geeft. Zie ook: "The Evolution of Sibling Rivalry", van Mock & Parker.
Gerdien, bedankt voor de nuttige tips! Reigers, boobíes, adelaars, uilen, ... wat me opvalt: het zijn allemaal grote vogels en carnivoren... Toeval?
ReplyDeleteBoobies: ik heb in mijn blogverleden ooit eens geblogd over boobies waarbij een ouder jong een jonger jong het nest uitwerkte, weet je nog? toen had ik ook al een discussie met jou over het waarom. Ik kan het nog niet terugvinden. Het ontbreekt me aan de juiste keywords om het te vinden...
De vogel die Attenborough filmde (die ik nog steeds zoek) was ook groot + een reiger achtige vogel + carnivoor. Tips zijn welkom. (in Africa?)
'onvoorspelbare voorraad voer': moet kwantificeerbaar zijn en onafhankelijk van het voorkomen van infanticide vast te stellen.
Zaadeters hebben ook een onvoorspelbaar menu: zaad opbrengst hangt van het weer af en dus onvoorspelbaar. Welke vogel heeft eigenlijk een voorspelbare hoeveelheid voedsel? Verdere info nodig.
Bedankt voor de tip Mock & Parker. Daar zal het allemaal wel in staan...
Zaadeters voeren hun jongen insecten. Bij koolmezen (een beest waarover echt veel informatie is) stemden de vogels de legdatum af op de rupsenpiek op nieuw leef. Bij de reeks vroege voorjaren gaf dat moeilijkheden. Zie onderzoek NIOO aan koolmezen: zoeken onder Marcel Visser.
ReplyDeleteAllemaal grote vogels en vleeseters, ja. Geen toeval: muizen wisselen nogal in aantallen.
ReplyDeleteDat beest van Attenborough: was dat niet in de serie 'Afrika', en de schoenbekooievaar (shoebill)?
Gerdien, bedankt, ik heb het nu gevonden. Het filmpje is hier beschikbaar: 'Monster' bird reveals dark side: Shoebill chick is filmed attacking its younger sibling: Wildlife filmmakers were surprised to witness an older chick attacking its younger sibling while their mother was foraging away from the nest.
ReplyDeleteSiblicide, the phenomenon of offspring killing their siblings, is common among many larger birds.
The shoebill female always lays two eggs but only one ever survives.
plus nog aardige toelichting achtergronden.
Mogelijk speelt de gezamelijke voorouder hierin een rol. Vogels stammen toch af van de dinosaurussen?
ReplyDeleteCor Haagsma
Dag Cor, snap niet helemaal precies waar je op doelt. eventueel mag je het toelichten.
ReplyDeleteGert, om je vertrouwen in vogelmoeders wat op te krikken, hierbij het volgende filmpje.
ReplyDeletehttp://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=3CqZ21_rgz4
"Tot zover ouder-kind empathie. Empathie is geen automatische reflex. Empathie is conditioneel. Empathie wordt kennelijk versterkt of verzwakt door de omstandigheden.
"
Begrijp deze zin niet helemaal omdat de band met de andere kuikens kennelijk onveranderd blijft.
Overigens is er geen bewijs dat ze geen empathie met het gedode kuiken heeft.
Volgens mij moet het zijn, de reactie op empathie is conditioneel.
ReplyDeleteEmpathie is er of niet.
Merk nog op dat als er voedseltekort is, dat er geen sprake is van kanibalisme.
ReplyDeleteVorig jaar was er op Beleef de Lente (of de BBC?) een video van uilen (weet niet welke uil) waarin het grootste jong van het nest het kleinste jong opat. De ouders waren niet aanwezig.
ReplyDeleteAnton, dank voor het amusante filmpje. het lijkt alsof moeder eend hulp zoekt bij mensen!
ReplyDeleteZe zeggen ook wel dat empathy gemoduleerd wordt door omstandigheden met name of een persoon vrined of vijand is, als je je vijand ziet lijden geeft dat voldoening en bij een vriend geeft dat verdriet. Ik heb zoiets gelezen bij Steven Pinker The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined. In dit geval wordt empathie (en moederzorg) voor het kleinste jong onderdrukt, maar niet voor de andere twee.
Kannibalisme: ja, ze zou het jong ook nog kunnen opeten of aan haar jongen voeren. dat is niet gebeurt maar zou kunnen...
Gerdien, OK. Dit vond ik over de Bald Eagle (zeearend):
ReplyDeleteTwo eggs are usually laid, and three more often than one. Siblicide is well known among bald eagles with the smaller eaglet disappearing between the third and eighth week. Survival of both young at a nest appears to depend on the ability of the parents to provide food.
Allereerst Gert, excuses voor mijn cryptische opmerking. Je schrijft deze ooievaar empathie toe voor haar jong, die ze “eventjes moet onderdrukken”. Volgens mij ben je hiermee behoorlijk aan het antropomorfiseren: hoe weet je dat het beest empathie voelt? Natuurlijk is er broedzorg, anders zou er van de volgende generatie niets terechtkomen. De evolutie is nu eenmaal gericht op het produceren van zoveel mogelijk nakomelingen, en blijkbaar is het in dit geval gunstiger om maar twee jongen groot te brengen en de derde en zwakste te doden. Wat ik bedoelde te zeggen is dat ergens tijdens de evolutie dit gedrag ontstaan moet zijn, mogelijk al bij de dinosaurussen.
ReplyDeleteCor Haagsma
Beste Cor, dank voor de toelichting.
ReplyDeleteTip: probeer de optie 'anoniem' te vermijden (anoniem staat niet zo vriendelijk) ook al onderteken je met je naam.
antropomorfiseren: inderdaad: dieren zijn geen mensen, maar mensen zijn wel dieren. Het zou vreemd zijn dat empathie uitsluitend bij één zoogdier zou voorkomen, dan zou het evolutionair uit de lucht zijn komen vallen!
Zoals je zelf al stelt heeft empathie evolutionaire voorlopers in het dierenrijk en misschien zelfs wel in dinosauriers hoewel dat moeilijk is vast te stellen.
Voglens mij is Empathie gebaseerd op broedzorg en zorg voor de jongen.
Je schrijft " evolutie is nu eenmaal gericht op het produceren van zoveel mogelijk nakomelingen, en blijkbaar is het in dit geval gunstiger om maar twee jongen groot te brengen en de derde en zwakste te doden"
letterlijk genomen is evolutie dus niet 'gericht op' zoveel mogelijk nakomelingen maar een optimaal aantal.
Ik had enige problemen om niet als “anoniem” te reageren, daar om de URL wordt gevraagd, die ik niet heb. Daarom heb ik mijn naam er maar onder gezet.
ReplyDeleteWat betreft het onderwerp Empathie: dit zal zeker zijn voortgekomen uit broedzorg, dit is ook de mening van Patricia Churchland. Alleen geloof ik niet, dat je dat al empathie mag noemen, dit heeft zich m.i. pas later ontwikkeld bij de “hogere” zoogdieren, zoals apen, olifanten, dolfijnen.
Met je laatste zin ben ik het volkomen eens, het gaat bij de evolutie om het optimale aantal nakomelingen.
Cor, [Ik had enige problemen om niet als “anoniem” te reageren, daar om de URL wordt gevraagd]
ReplyDeleteje kunt een willekeurig adres invullen: www.google.com
"Alleen geloof ik niet, dat je dat al empathie mag noemen, dit heeft zich m.i. pas later ontwikkeld bij de “hogere” zoogdieren, zoals apen, olifanten, dolfijnen."
dan kunnen vogels volgens jou geen empathie hebben...
Precies, zo is het. Want empathie hebben betekent je te kunnen inleven in de gedachtewereld van een ander: de moedervogel zou dus moeten denken: "Hoe zou ik het vinden als mijn moeder mij zou willen doden?" en er dan van afzien. En zoiets kan ik mij niet voorstellen.
ReplyDeleteCor, over empathie bij vogels: ik zag vanochtend hoe een merelman een rozijn vliegensvlug wegpikte voor de snavel van zijn eigen vrouwtje, hoe egoïstisch! terwijl hetzelfde mannetje in de tijd dat het vrouwtje zit te broeden haar wel eens een hapje eten brengt of als er jongen zijn hij fanatiek de jongen voert. let op: dit zijn anecdotische waarnemingen! die kunnen we niet generaliseren naar alle vogels! Maar het laat wel zien dat empathie, saamhorigheid, samenwerking, elkaar iets gunnen, bij vogels toch wel wat anders ligt dan bij (de meeste!) mensen...
ReplyDelete