Peter Singer: The Expanding Circle. Is voortplanting altruistisch of egoistisch?

Peter Singer (1981, 2011)
The Expanding Circle

Ik had op vakantie een eReader met het klassieke werk The Expanding Circle van de filosoof Peter Singer meegenomen. Het thema van het boek is dat de kring van individuen die je bereid bent te helpen zich uitgebreid heeft van je eigen kinderen en familie tot de stam, land, volk, mensheid en tenslotte tot dieren. 

Dit wordt  moral progress (morele vooruitgang) genoemd, zoals de ondertitel Ethics, Evolution, and Moral Progress [1] al aangeeft. Wanneer dat helpen ten koste van je zelf gaat heet dit altruïsme. Als je vreemden helpt ten koste van jezelf is het niet moeilijk vast te stellen dat dat altruïstisch gedrag is. Dat is duidelijk. Maar je eigen kinderen helpen om in leven te blijven: is dat altruïsme? Peter Singer noemt het opvoeden van je eigen kinderen ook altruïsme. We noemen het gewoonlijk niet altruïsme (!), zegt Singer, maar de opofferingen die ouders plegen voor hun kinderen vertegenwoordigen een enorme inspanning die zij plegen ten behoeve van andere individuen dan zijzelf [2]. Kennelijk vanwege die grote inspanning noemt Singer dat altruïstisch [3].

Maar dat is vanuit menselijk perspectief gezien. Vanuit evolutionair perspectief gezien zijn het je eigen genen. Je helpt dus weliswaar andere individuen, maar je helpt in feite je eigen genen. Voor de meeste (zoog)dieren is zorg voor het nageslacht onderdeel van de voortplanting. Net als het zoeken van een partner, het hebben van seks, zwangerschap, baren, zogen, verzorgen. Het vraagt allemaal een behoorlijke inspanning. Evolutionair-genetisch gezien is dat niet altruïstisch, maar egoïstisch. 

Kijk hoe Singer altruïsme definieert:

"If we define altruistic behavior as behavior which benefits others at some cost to oneself" (Singer, p. 18). 

Dit is onnodig vaag. Het vage is: 'enige kosten voor jezelf'. Als je met 'kosten' bedoelt de tijd en energie die je in je kinderen stopt, dan lijkt het inderdaad een 'altruïstische' opoffering. Je doet het immers niet voor jezelf. Voor wie doe je het eigenlijk allemaal? En waarom? Maar als je kijkt hoe E. O. Wilson (1975) het begrip altruïsme definieert –en dat is hier relevant, omdat Singer zich baseert op het boek Sociobiology: The New Synthesis van Wilson– dan ziet die definitie er zo uit:

"When a person (or animal) increases the fitness of another at the expense of his own fitness, he can be said to have performed an act of altruism" (Wilson, p.117. Mijn nadruk [4]).

Deze definitie had Singer gewoon moeten overnemen. Fitness is wat anders dan inspanningen. Fitness staat voor het aantal nakomelingen. Dat is de rekeneenheid in de evolutietheorie. Het woord fitness komt niet voor in Singer's definitie van altruïsme. En dat is een ernstige omissie. Dat geeft verwarring. In de evolutietheorie draait het om het aantal nakomelingen. Inspanning doet er niet toe. Een prettig leven is niet gegarandeerd. Dat telt niet. Als een individu met weinig inspanning meer nakomelingen produceert, heeft het –per definitie– een grotere fitness. Zo werkt dat.

Mogelijk speelt zijn ervaring als vader hier een rol. En misschien het idee dat het een morele plicht is om mensenkinderen een goede opvoeding te geven. Tussen de regels door lezen we dat Singer mensen die geen kinderen willen egoïstisch vindt! (p. 24). Zij besparen zichzelf een hoop moeite en ellende. Maar dat is een al te menselijke, subjectieve en zelfs morele gedachtegang. Het omgekeerde is waar. Vanuit evolutionair-genetisch perspectief kun je mensen met veel kinderen 'egoïstisch' noemen, en mensen zonder kinderen 'altruïstisch' noemen omdat ze zich in evolutionair opzicht opofferen. Je niet voortplanten is evolutionair gezien het grootste offer.

Elders in zijn boek weet Singer dat genen die ouders er toe aanzetten goed voor hun kinderen te zorgen in frequentie zullen toenemen ten opzichte van genen van ouders die hun kinderen in de steek laten (p.23) Zorg voor nageslacht is wat je verwacht. Singer zou dus moeten weten dat de eersten evolutionair 'beloond' worden en de tweede 'gestraft'. Je voortplanten is een voorwaarde voor evolutie. Wat is makkelijker evolutionair te verklaren: je wel of niet voortplanten? Voortplanting is makkelijk te verklaren, altruïsme, zeker ten aanzien van vreemden, is juist het grote raadsel. Singer citeert Wilson: "altruism is the central theoretical problem of sociobiology" (p.18).  

Als filosoof had Singer duidelijk onderscheid moeten maken tussen subjectief-menselijke en evolutionaire gezichtspunten. En dat de woorden 'altruïsme' en 'egoïsme' voor mensen een sterke emotionele lading hebben, die ze niet in de evolutietheorie hebben. Maar aan de andere kant was hij de eerste filosoof die de uitdaging van E. O. Wilson aannam.

Er is veel meer over dit boek te zeggen. De oorspronkelijke reden dat ik het boek ben gaan lezen is dat ik nieuwsgierig was naar wat hij schrijft over de beroemde 'expanding circle' en 'moral progress'. Dat is belangrijk en interessant genoeg om op terug te komen in een apart blog.


Noten

1. De oorspronkelijke titel was: The Expanding Circle: Ethics and Sociobiology (1981)
2. "Yet the sacrifices that humans as well as many non-human animals constantly make for their children respresent a tremendous effort for the benefit of beings other than themselves." (p. 23)  
3. "Thus the first and most obvious way in which evolution can produce altruism is the concern of parents for their children." (p.23). Hier blijkt duidelijk dat Singer de term altruïsme t.a.v. kinderen gebruikt.
4. Ik gebruik hier de herdruk van 2000 (25th anniversary edition). Singer baseert zich op de altruisme definitie in de Glossary, waar Wilson inderdaad een vage definitie geeft voor altruism: "self-destructive behavior performed for the benefit of others" (p.578), maar op p. 171 staat een betere definitie.

Technische details eReader:

eReader: Kobo Aura HD. Deze heb ik gekocht omdat de Consumentenbond opmerkte dat het de beste eReader was die ze tot nu toe onder ogen kregen. Ik ben er zeer tevreden over. Het leest zeer prettig, ook buiten in zonlicht, je bladert (en alle overige bediening) met een touch screen. Ondanks de technische hobbels die je moet nemen als je een ebook via bol.com wilt kopen en toch op je KOBO eReader wilt lezen, geeft dit apparaat een vrijwel dezelfde leeservaring als een papieren boek. Het is zelfs beter omdat je op woorden kunt zoeken door het hele boek heen (een groot voordeel!), en de lettergrootte kunt aanpassen (bij welke papieren boek kan dat?!) Ook belangrijk: het vult je boekenkast niet! (en kost geen bomen!). Eén probleempje: hij weigerde om notities (behorend bij een pagina van het boek) langer dan plm 5 minuten te bewaren, terwijl het apparaat suggereert dat ze wel permanent opgeslagen worden. (?)