Paradiso-lezing 2015 Hans Clevers: kanker is een Darwinistisch proces

Prof. Hans Clevers (©nrc)

Charles Darwin

 

In de Paradiso-lezing zondag 15 maart 2015 betoogde prof Hans Clevers dat kanker een Darwinistisch proces is.

Wat is kanker? 

Kanker is de ongeremde deling van in beginsel normale lichaamscellen. Bijvoorbeeld: darmcellen ontwikkelen zich tot darmkanker.

Waarom doen ze dat? 

 
Normale cellen verzamelen in de loop van het menselijk leven een aantal cruciale mutaties waardoor ze veranderen in continu delende cellen. Die cellen zijn kankercellen.

Waarom is dat een Darwinistisch proces? 

 
De mutaties die ten grondslag liggen aan het ontstaan van kankercellen zijn random veranderingen van het DNA van een cel. Cellen met schadelijke mutaties sterven, en een cel met mutaties waardoor deze ongeremd gaat delen, produceert meer dochtercellen. Die dochtercellen erven de mutaties en kunnen nog meer mutaties verzamelen. Enzovoort. Voor de cel zijn dat positieve mutaties omdat ze zich kunnen vermenigvuldigen. Voor het lichaam als geheel zijn ze negatief, omdat ze zich onttrekken aan de normale controles. 
Het snelst groeiende gemuteerde celtype staat in competitie met normale cellen. Oftewel: concurrentiestrijd. Oftewel: natuurlijke selectie. 
Bij Darwin gaat het om voortplantingsverschillen van individuen binnen een soort. In het lichaam gaat het om verschillen in celdelingsnelheid. Aan de basis van beide processen ligt een random mutatie. Natuurlijke selectie in het lichaam betekent de snelst delende cel wint. Natuurlijke selectie in de natuur betekent dat het organisme met de meeste nakomelingen wint. Daarom is kanker een Darwinistisch proces. Anders gezegd: normaal hebben alle lichaamscellen vanaf de geboorte hetzelfde DNA. En cellen met hetzelfde DNA concurreren niet. Wanneer een groep cellen gaat verschillen in DNA, dan kan er competitie ontstaan.

Waarom zijn tumoren bijna altijd afkomstig uit stamcellen? 

 
Stamcellen gaan een leven lang mee en moeten daarom heel vaak kunnen delen. Stamcellen in de darm produceren darmcellen. Darmcellen leven maar kort: 4 dagen. Daarna sterven ze en worden weer vervangen door nieuwe. We kunnen niet leven zonder stamcellen. Zonder stamcellen gaan we dood. Stamcellen horen bij het leven. Maar omdat stamcellen het risico lopen mutaties op te lopen, kunnen ze zich ontwikkelen tot kanker. Dus: zowel stamcellen als kanker horen bij het leven.

Waarom heeft de evolutie kanker niet weggeselecteerd? 

 
Kanker is een ziekte die later in het leven optreedt nadat je je al hebt voortgeplant. Natuurlijke selectie werkt via het aantal nakomelingen en niet door middel van een lang en gezond leven. Op die manier kan een kankerpatient vele kinderen en kleinkinderen hebben. Kanker en ouderdomsziektes treden vooral op na de voortplantingsperiode. Daarom heeft natuurlijke selectie weinig vat op kanker en ouderdomsverschijnselen. Als je het geluk hebt om lang te leven, kun je de pech hebben om kanker en andere ouderdomsverschijnselen te krijgen.

Welke mutaties zijn verantwoordelijk voor darmkanker? 

 
Wanneer er mutaties optreden in het APC-gen is de eerste stap gezet naar het ontstaan van darmkanker. De kans dat er een mutatie optreedt in het APC-gen is klein, maar er zijn miljarden stamcellen in het lichaam die zich het hele leven door vermenigvuldigen. Daardoor is de kans groot genoeg om een keer op te treden. In de nakomelingen van deze cellen moeten nog andere mutaties optreden om kanker te laten ontstaan.

Vorige blogs over dit onderwerp

25 Mrt 2013 Frans de Waal houdt lezing in een uitverkocht Paradiso
27 Mei 2013 Paradiso lezing Marianne Rots over epigenetica
15 Feb 2014 Veroudering is niet goed te begrijpen zonder evolutie