Evolutionair psycholoog Mark van Vugt: Met wapens werd de democratie gevestigd.

Mark van Vugt

Een kort blogje over een column getiteld 'Met wapens werd de democratie gevestigd' [1] van evolutionair psycholoog Mark van Vugt (VU).

"De VS is wereld recordhouder met een gemiddelde van 100 vuurwapens per 100 inwoners. Ter vergelijking bezitten ongeveer 4 op de 100 Nederlanders een vuurwapen. De kans om het slachtoffer te worden van vuurwapengeweld ligt in de VS ongeveer 20 keer zo hoog als in Europa."

Tot zover niets nieuws. Nu begint het interessant te worden: "Zo is ook het wapenbezit voor veel Amerikanen een heilige waarde waar geen rationele argumenten tegen opgewassen zijn.".

Nu wordt evolutie geïntroduceerd in het verhaal:

"Misschien hebben ze [mijn collega's in Oxford] wel gelijk. Evolutionaire wetenschappers betoogden onlangs in het tijdschrift Current Anthropology dat er een historische relatie tussen wapens en democratie. Dat zit zo. De meeste apensoorten leven in dominantie-hierarchieën, waar de fysiek sterkte de baas is over de rest. De mens is een uitzondering, want wij kiezen onze leiders. Vanwaar dit verschil?
De theorie is dat de mens om te overleven op de savanne moest gaan jagen op voedsel. Daarvoor waren wapens nodig zoals speren en steenslingers. Toen bedacht de oermens dat deze wapens niet alleen op dieren, maar ook op elkaar  gebruikt konden worden. Het werd riskant om dominant te zijn, omdat de bewapende groep zich tegen je kon keren. Als je de baas wilde spelen, dan moest je de groep zien te overtuigen met woorden en daden. Zo veranderde dominantie in leiderschp en despotisme in democratie. Democratie werd niet geboren in Athene of Rome, maar op de Afrikaanse savanne en werd mogelijk gemaakt door wapens."

Sommigen zullen onmiddellijk tegensputteren bij het onfalsifieerbare savanne verhaal. Ik hoop dat er goede data zijn om dit savanne verhaal te ondersteunen! Wapens kun je nog aantreffen in opgravingen, maar hoe stelt een evolutionair psycholoog democratie op de savanne vast? Afgezien daarvan vraag ik me af hoe dat enorme 20-voudige (!) verschil om slachtoffer te worden van vuurwapengeweld tussen Amerika en Europa verklaard kan worden door het savanne verhaal. De VS en Europa hebben beide een democratie, beiden hebben de beschikking over wapens, en beide stammen af van die savanne bewoners. Waarom heeft VS dan vele malen meer wapens dan Europa? Amerikanen stammen grotendeels af van Europese migranten. Hoe gaat de evolutionaire psychologie dat verschil verklaren? Als dat verschil zit in de geschiedenis van de afgelopen eeuwen, hoe relevant is dat savanne verhaal?

En als het riskant is voor een leider om dominant te zijn vanwege wapens, waarom bestaan er dan succesvolle dictators? Dictators gebruiken toch juist wapens om hun positie veilig te stellen? Het is maar net wie de wapens ter hand neemt.

Een verontrustend aspect van het verhaal van Mark van Vugt is dat het verhaal het recht op wapens lijkt te legitimeren. Het is wetenschappelijk vastgesteld dat met wapens de democratie gevestigd werd, dus wapens zijn en blijven nodig de democratie te handhaven. Zo lijkt het. Maar, als wapens niet meer nodig zijn nadat democratie gevestigd is, waarom heeft Amerika ze nog steeds?  

Hoe dan ook, wapenfabrikanten zullen erg blij zijn met dit verhaal. Als voor Amerikanen wapenbezit ook nog een heilige waarde is, dan kunnen weldenkende mensen de hoop opgeven dat dat het aantal van meer dan 8000 doden per jaar door wapens ooit zal verminderen. Is dat de prijs die Amerikanen moeten betalen voor democratie? Een zeer pessimistische kijk op de toekomst die kennelijk gelegitimeerd wordt door de evolutionaire psychologie.

Ik vrees dat de toch al niet zo goede reputatie van evolutionaire psychologie al weer een deuk heeft gekregen door deze column.

Postscript woensdag 22 november 2017

Mark van Vugt geeft blijk van grote naïviteit met zijn "Met wapens werd de democratie gevestigd". De NRA (National Rifle Association) in Amerika heeft de absolute macht in politiek, publieke meningsvorming en wetgeving. Ze is in staat om iedere wetgeving die de dodelijke impact van wapens in handen van burgers moet inperken te frustreren. Zelfs wetenschappelijk onderzoek (!) door overheids instanties (!) naar preventie van dodelijke ongelukken, en zelfs het bijhouden van statistieken van dodelijke ongelukken door wapens wordt door de wapen lobby (NRA) gefrustreerd. (zie: The power of the NRA — in two charts, The Washington Post). Geen enkele Amerikaanse president of politicus kan de NRA negeren. Over democratie gesproken! 
In Nederland bestaat zoiets niet, maar het is enigszins vergelijkbaar als bijvoorbeeld de ANWB succesvol zou frustreren dat er statistieken worden bijgehouden van dodelijke verkeersongelukken, of het verhinderen dat er in grote steden milieuzones worden ingesteld of dat er ook maar iets ten nadele van de heilige koe (de auto) werd ondernemen. Dat Mark van Vugt uitgerekend Amerika ten tonele voert en zelfs lijkt te verdedigen is wel zijn grootste blunder.

Noten

1. Mark van Vugt: 'Met wapens werd de democratie gevestigd', Trouw za 18 nov 17 
2. het woord 'heilig' doet me aan religie denken. Amerika kun je nog gerust een christelijk land noemen.