Andries en de wetenschappers (1). Nobelprijs winnaar William D. Philips: het probleem van het kwaad is opgelost

William Daniel Phillip

In de eerste aflevering van het nieuwe EO programma 'Andries en de wetenschappers' van zondag 18 november 2018 werd natuurkundige en Nobelprijswinnaar William Daniel Phillips (70) geïnterviewed door de senior EO presentator Andries Knevel. Knevel wil met de serie aantonen dat topwetenschappers, dus bepaald geen 2e-rangs wetenschappers, in God kunnen geloven.

William Phillips is zo'n topwetenschapper (hoger dan de Nobelprijs kun je niet komen) die in God gelooft. De laatste en onvermijdelijke vraag van Knevel was: Hoe kun je in de goedheid van God geloven wanneer er zoveel lijden in de wereld is? Zijn antwoord is de reden waarom ik dit blog schrijf.

Zijn antwoord is kort en krachtig zonder voorbehoud:  

the problem of suffering is solved, theologically.

Dit probleem wordt ook wel genoemd: the problem of evil. Het is het kwaad dat ontstaat door menselijke handelen (moral evil). We krijgen geen verdere toelichting. Het probleem wat over bleef volgens Phillips was het kwaad dat ingebouwd zit in de schepping (natural evil), zoals vernietigende orkanen, overstromingen, vulkaanuitbarstingen, dodelijke ziektes. Dat probleem is niet opgelost. [4],[7]

The problem of suffering is solved.

Wat is de 'oplossing'? God gaf de mens een vrije wil (Free Will). Daardoor kunnen we behalve goede, ook slechte keuzes maken. Zonder vrije wil zouden wij robots zijn. En dat was het hele anwoord. Meer had hij daar niet over te zeggen. En Andries Knevel stelde geen kritische vragen.

Wat kan hier nu 'fout' aan zijn?
Combineer het feit dat de mens een vrije wil gekregen heeft met bijvoorbeeld: "De mens is onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad" en je hebt een perfect scenario voor een hel op aarde. Een Darwiniaanse wereld (ironisch omdat in evangelische kringen Darwin niet echt populair is!) met een strijd om het bestaan waar de sterksten overwinnen. Het probleem is opgelost? [6]

Kosten en baten van de vrije wil

Laten we de kosten en baten van de vrije wil eens op een rijtje zetten. Laten we 'vrije wil' definiëren als de mogelijkheid keuzes te maken uit verschillende handelingen zonder gedwongen, gestuurd of beperkt te worden door externe omstandigheden (Free Will). We zullen het bestaan van de Tien Geboden,etc. niet als belemmering opvatten.

baten:

• zonder vrije wil ben je een robot. Of een dier? of een slaaf? of een gevangene? een zombie?
• zonder vrije wil is het leven niet waard geleefd te worden. Zonder vrije wil ben je niet echt mens.
• zonder vrije wil bestaat er geen persoonlijke schuld en verantwoordelijkheid voor je daden, en zonder vrije wil kun je niet gestraft worden
• in het theïstisch wereldbeeld is het kunnen kiezen tussen goed en kwaad een essentiële menselijke eigenschap

kosten:

• De implicatie van de Free Will Defence is: God vond het belangrijk dat ook mensen als Hitler een vrije wil hebben en ongehinderd 6 miljoen Joden kan vermoorden. Hitler maakte gewoon een foute keuze. Hij is ook maar een mens. Leg dat eens uit aan Anne Frank. Dit soort fouten zijn onherstelbaar, niet 'op te lossen'  met gevangenisstraf of de hel.
  
• Een inherent probleem van de vrije wil van de mens is dat de consequenties van verkeerde keuzes van de één interfereren met de vrije wil van de ander. De moordenaar maakt definitief een einde aan de vrije wil van zijn slachtoffer. Een hardrijder die onherroepelijk een voetganger on-vrij-wil-lig levenslang tot de rolstoel veroordeeld. Een verkrachter maakt zijn slachtoffer on-vrij-wil-lig zwanger.

 

Conclusie

Een zeer vriendelijk uitziende 70-jarige, gelovige, Nobelprijswinnaar, die een zeer succesvolle carrière achter de rug heeft, en een comfortabel leven leidt, vindt het volkomen begrijpelijk dat er een onbeschrijflijke hoeveelheid ellende ontstaat doordat God de 'vrije wil aan mensen heeft gegeven'. God moet alle consequenties voorzien hebben? Dus, het moet goed zijn? [3]. Wie zou Gods oneindige wijsheid durven kritiseren? [5]
Voor het natuurlijk kwaad (dodelijk natuurgeweld, Act of God) heeft Phillips geen verklaring. Maar dat verhindert hem niet om in God te geloven. [4]
Maar waarom zou zo'n beschaafd persoon, die nog geen vlieg kwaad zou doen, dergelijke onkritische en wrede denkbeelden er op nahouden? Voor mij is er maar één antwoord: het onkritisch geloof in een Algoede en Alwetende God.

Voor degenen die wèl kritisch willen nadenken:

• onbijbels: Aangezien de 'Free Will' een theologisch, niet-Bijbels leerstuk is: hoe weet Phillips of God ècht zo denkt? Hoe kun je überhaupt met zekerheid iets weten over God?
• oplossing? Afgezien daarvan, is Free Will wel een èchte oplossing? Want je kunt nog steeds vragen: Why did God allow Free Will to cause so much evil and suffering? Weegt het feit dat we geen 'robots' zijn op tegen zoveel lijden? Als je die vraag kunt stellen is het probleem niet echt opgelost. Alleen maar verplaatst [2]. Bijvoorbeeld:
• slachtoffers: Waar blijft de vrije wil van de slachtoffers? Is het een troost voor de slachtoffers dat mensen geen robots zijn? dat slachtoffers ook een vrije wil hebben? dat daders soms gestraft worden?
• slachtoffers: Hadden kinderen, die door katholieke priesters in dienst van de Heilige Roomse Kerk werden mishandeld, een vrije wil? Wat snappen kinderen nu van concept vrije wil? Hoe leg je uit aan een misbruikt kind dat dit uiteindelijk komt door de vrije wil van de priester, die een foute keuze maakte? En dat die vrije wil een gift van God is aan de mensheid?
• strijdigheden: Theoretisch kan vrije wil heel mooi zijn, maar zijn de praktische gevolgen van de Free Will niet strijdig met het concept dat God Liefde is? Met zijn barmhartigheid? Mededogen? Rechtvaardigheid? 
• wilsonbekwaam: Als de vrije wil je tot mens maakt, hoe zit het dan met wilsonbekwame mensen zoals bejaarden en ernstig verstandelijk gehandicapten? Die hebben per definitie geen vrije wil. En toch heeft God hun bestaan niet verhinderd. Is hun vrije wil niet belangrijk? [1]
• Wetenschappelijk, filosofisch en theologisch is het bestaan van de vrije wil controversieel [8]. Hebben we echt een vrije wil of is het een illusie? Dat probleem zul je éérst moeten oplossen. Nobelprijswinnaar Phillips moet op de hoogte zijn. Hoe kan hij dan zeggen dat het probleem is opgelost? 
• Vrije wil is een abstract begrip: Sorry, Anne Frank, maar jij hebt ook een vrije wil van God gekregen, hoor! conclusie: de 'vrije wil' is een abstract begrip dat weinig met de realiteit te maken heeft. Als je niet regulerend optreedt, en ingrijpt om te waarborgen dat iedereen zijn vrije wil kan uitoefenen, ontstaat er een strijd om het bestaan waarin de brutaalsten, welgestelden, en sterksten winnen. Het 'vrije wil' concept is een concept van (over)winnaars, 'The American dream'. Het is niet vanuit het perspectief van de slachtoffers gedacht. Dat slachtoffers ook een vrije wil hebben is een gotspe. Het is 100% het tegenovergestelde van 'christelijke naastenliefde'.

Noten

1. Andere lichamelijke beperkingen: wat betekent het om te zeggen dat personen met een dwarslaesie, spierdystrofie, Amyotrofe Laterale Sclerose (ALS) of Locked-in patiënten een vrije wil hebben? Zou het kunnen dat hier 'vrije wil' in plaats van een zegen juist een vloek is, omdat je heel veel dingen wilt die je niet kunt doen? Een intact lichaam is een voorwaarde voor het kunnen 'genieten'  van een vrije wil. [27 Nov 2018 ]
2. Het grootste probleem is misschien wel die afweging dat de nadelen opwegen tegen de voordelen van de vrije wil. Ten eerste: dat er überhaupt een afwegiong bestaat wordt genegeerd. Ten tweede: het is een morele afweging. Is die afweging moreel aanvaardbaar? Uitgerekend christenen hebben een hoogstaande moraal als het gaat om abortus, embryo research, euthanasie, homohuwelijk, etc. maar een vrije wil mag een onbeperkte hoeveelheid schade aanbrengen. Daar wringt duidelijk iets. De morele rechtvaardiging van die afweging onbreekt. [27 Nov 2018 ]
3. Dit zou een slimme debatingtruc kunnen zijn. Eerst de Free Wil defence uitvinden, en dan zeggen: God heeft de afweging gemaakt. En vervolgens niet thuis geven als het om de morele afweging gaat! [27 Nov 2018 ] Alternatieve interpretatie: God kan per definitie geen immorele beslissingen maken want Hij is moreel perfect. Per definitie. [ 28 nov 2018 ]
4. Als het niet nodig is voor je geloof in God om een antwoord te hebben op dat probleem, waarom zou het wel nodig zijn om zoiets als een Free Will Defence te bedenken? Dat is dan ook overbodig voor je geloof! Dan kan je nog beter zeggen: ik weet niet waarom God zoveel leed toelaat. [ 28 Nov 2018 ]
5. Er is nog iets bijzonders aan de hand: we hebben het hier niet over een theologische theorie, maar over de machtigste persoon in het heelal. Je gelooft dat die bestaat. Dan laat je het wel uit je hoofd om die te kritiseren. Ik ken geen gelovigen die God kritiseren (is godslastering). Dus: weg alle kritiek. Dus: onvermijdelijk onkritisch geloof. [ 28 Nov 2018 ]
6. Opgelost: er is nog een ander aspect aan de uitspraak 'het probleem van het kwaad is opgelost': je hoeft er niet meer aan te denken, je hoeft je geen zorgen te maken. Het is immers opgelost. Ik weet niet of hij zo denkt. Misschien doet hij aan liefdadigheid. Maar dat lost het probleem van het kwaad in de wereld helaas niet op. Wiens probleem heeft hij nu eigenlijk opgelost? [ 29 nov 2018 ]
7. Er is niet altijd een strikte scheiding tussen natuurlijk kwaad en morele kwaad. Bijvoorbeeld: Slangenbeten leiden volgens de WHO jaarlijks tot 100.000 sterfgevallen en 400.000 amputaties (een 'natuurlijk kwaad'). Farmaceut Sanofi Pasteur is gestopt met antiegif productie omdat er te weinig aan te verdienen viel. ('een moreel kwaad'). Verklaring: mensen (vaak kinderen), die door slangen gebeten worden zijn arm en wonen op het platteland en kunnen de medicijnen niet betalen. Rijke mensen wonen in de stad en daar zijn weinig slangen. Natuurlijk en moreel kwaad lopen door elkaar heen. bron [ 29 nov 2018 ]
8. Nota bene: in de geschiedenis van de theologie is de vrije wil een onderwerp geweest van hevige strijd. De Gereformeerden verwierpen de vrije wil van de mens (bron). [29 dec 2018]

Meiose: even een misverstandje uit de weg ruimen

Figuur 1: dia van de docent. 2n, 4n, n is mijn interpretatie

 

Dit is de dia van de docent in een HOVO college over de evolutie van planten. Het laat meiose zien: het proces waarbij geslachtscellen worden gemaakt. Ik heb er met 2n, 4n, n mijn interpretatie ingezet van het aantal chromosomen in iedere stap. Voor de rest is het de dia van de docent.

Een mitose is een gewone celdeling die twee normale cellen oplevert. Een meiose produceert geslachtscellen. Geslachtscellen zijn sperma cellen en eicellen. In de dia zien we: Meiose I en Meiose II. Dat zijn twee cel delingen achter elkaar met het eindresultaat 4 geslachtscellen.  Haploid (n) is de standaard hoeveelheid chromosomen in een geslachtscel. Daar over geen discussie. Een geslachtscel heeft noodzakelijk de helft van een normale cel want geslachtscellen moeten fuseren tot een normale lichaamscel met 2n chromosomen. Een normale cel heeft 2n chromosomen, daar over ook geen discussie.

Tot mijn verbazing was de docent het niet eens met mijn interpretatie n, 2n, 4n. Hij wees naar figuur 2 en zei zoiets als 2 chromosomen [1]. "Mijn dia's kunnen theoretisch fout zijn, maar deze dia is toch echt goed". Zei hij nog. En dat was het. Case closed [2]. Geen discussie. Geen uitleg.

Figuur 2: hoeveel chromosomen zien we?
Mijn antwoord: 4 blauwe en 4 rode chromosomen!
(4n is mijn toevoeging)

Ik probeerde nog: maar er zijn twee delingen! Meiose I en II. Hoe kan dat als je begint met 2n en uitkomt op n? Als je met 2n begint en je doet twee delingen dan kom je op 4 cellen met een 1/2 n! En dat kan niet! Minder dan n kan niet. n is de minimum hoeveelheid. [1]. In zijn dia ontbreekt de verdubbelingsfase. Het staat er niet bij. Er wordt alleen maar gedeeld.  

Spoiler: Waarom zou je eigenlijk verdubbeling bij meiose moeten hebben als je het aantal chromosomen wilt halveren?

Vraag: wat zien we eigenlijk in figuur 2: twee of vier blauwe chromosomen? De docent: 2. Ik: 4. Stel dat de docent gelijk heeft, wat zien we dan in figuur 3 gebeuren?

Figuur 3 (detail uit figuur 1)
2n is mijn toevoeging

Kennelijk worden hier chromosomen doormidden gescheurd!? Dat kan natuurlijk niet. In de eerste cel in figuur 3 zien we verdubbelde (=gerepliceerde) chromosomen aan elkaar vast zitten bij het centromeer; in tweede cel zien we enkele chromosomen (rood en blauw). Dat zijn natuurlijk geen halve chromosomen! Dat zou dodelijk zijn. Terug redenerend van de rechter naar de linker cel in figuur 3 kom je tot de noodzakelijke conclusie dat de chromosomen in de linker cel verdubbeld zijn. Logica.

Die verdubbelde chromosomen is wat we doorgaans zien in microscopische opnames van delende cellen (zgn. metafase chromosomen). Logisch. Ze zijn dan maximaal gecondenseerd. In een niet delende cel zijn er geen chromosomen te herkennen. Ze zijn dan maximaal gedécondenseerd. Logisch dat we chromosomen op foto's en daarvan afgeleide plaatjes per definitie als dubbel zien:

 

Figuur 4: verdubbelde chromosomen.
In totaal zien we hier 4 chromosomen.

Een chromosoom is 1 enkele zeer lange DNA streng die sterk gecondenseerd is. Er zijn géén vertakkingen. Dat is onmogelijk. Ik heb hiervan geleerd dat je kritisch moet kijken naar plaatjes/foto's van chromosomen en je moet afvragen: zie ik dubbele of enkele? Vergeet niet: we zitten middenin een delingsproces.

Logica

Logischerwijs moet er een 4n fase in het meiose proces zijn om tot 4 cellen met n uit te komen: 4n = 4 x n. Er moet dus een verdubbeling hebben plaatsgevonden tussen de eerste cel (2n) in figuur 1 en de tweede cel (4n). Je kunt geen chromosomen uit de hoge hoed toveren! Die verdubbeling ontbreekt in de dia. Er wordt alleen maar gedeeld.

Vraag: ga eens googelen naar plaatjes van meiose op het internet. Altijd eindigt het meiose proces met vier cellen! Ook in alle genetica leerboeken eindigt meiose altijd met 4 cellen. Waarom niet met twee? Juist! Precies! Dat is geen toeval!

Ten overvloede: mijn interpretatie vond ik terug in een plaatje op het internet:

Figuur 5 (bron)

Hieronder zijn de eerste stadia van meiose afgebeeld in Barton et al (2007) Evolution (een bekend evolutie leerboek):

Barton et al (2007) fig 12.24 (pag. 350) eerste stadia van meiose (gedeeltelijk).
4n fase is duidelijk gelabeld. Complete figuur beslaat hele pagina.

Ook laten de auteurs het verband van de 4n fase in meiose met recombinatie zien. Sex, meiose, 4n fase, recombinatie: ze zijn allemaal met elkaar verbonden.
Helaas wordt niet in ieder evolutie leerboek n, 2n, 4n aangegeven [4]. 

In het overigens visueel zeer aantrekkelijk vormgegeven boek 'The Tangled Bank' van Carl Zimmer (2010, p.94 en 2013, p.139) zien we een pagina-grote meiose illustratie, maar helaas zonder 4n, 2n, n indicatie. Jammer!

In het boek The Evolution of Plants komt meiosis zijdelings aan bod (pag. 255), er staat een zeer schematische tekening van meiose waaruit de oplettende lezer kan concluderen dat er een tetraploïde (4n) fase is. Als je heel goed kijkt! [3]

Wat is eigenlijk het probleem?

Dit: waarom zou evolutie bij de productie van geslachtscellen eerst verdubbelen en daarna 2x delen, terwijl het veel 'logischer' en eenvoudiger zou zijn om gewoon 1x te delen: van 2n naar n. Dan heb je toch haploïde geslachtscellen? Dat is toch wat je wil?

Evolutiebioloog Mark Ridley (2000) heeft hier al over geschreven:

Mark Ridley (2000) Mendels Demon, pagina 184.

 

Het voert te ver om zijn theorie hier uit te leggen. Zie mijn review en zijn boek. Het punt is dat Ridley de 4n fase in meiose als een feit hanteert dat om een evolutionaire verklaring vraagt. 

In feite hebben we Ridley etc. helemaal niet nodig. Alleen elementaire rekenkunde, vermenigvuldigen en delen, is al voldoende om in te zien dat we een 4n fase nodig hebben.

2x 2n= 4n

4n/2 = 2n

2n/2 = n

Het zou kunnen zijn dat we Ridley's verklaring voor de 4n-meiose niet nodig hebben omdat recombinatie zo belangrijk is in evolutie dat dat al een voldoende verklaring is voor 4n-meiose. Maar dat weet ik niet zeker.

Maar er is meer aan de hand

Meiosis, Genetic Recombination, and Sexual Reproduction, Nature, Scitable.
(een hoogst betrouwbare bron) We zien 4 chromosomen in de 2e cel wat gelijk staat aan 4n. In de 4 eindproducten zien we 2 haploïde cellen met gerecombineerde en 2 haploïde cellen met niet gerecombineerde chromosomen.

 

meiosis volgens wikipedia (14 aug 2024)
start met diploïde cel met 2n=4
rood: vader, wit: moeder
na verdubbeling 4n = 8 chromosomen,
en eindigt met 4 haploïde cellen met ieder n=2.

In bovenstaand plaatje van meiose volgens wikipedia zie je behalve de gerecombineerde chromosomen ook de chromosomen in niet-gerecombineerde, dus oorspronkelijke vorm aanwezig in de 4 eindproducten. Dat laatste kan niet als je de verdubbelingsfase zou overslaan. In dat geval zou je alleen gerecombineerde chromsomen hebben in de 2 haploïde eindproducten.

Recombinatie creëert genetische variatie, nieuwe combinaties van allelen en dat is een essentiële grondstof voor evolutie. De vraag is of dat alleen maar evolutionair voordeel heeft of ook nadelig kan zijn. Misschien zou een meiose proces dat ook intacte chromosomen produceert van belang kunnen zijn voor evolutie [5].

De wetten van Mendel

De wetten van Mendel vloeien voort uit details van de meiose:

Stearns, Hoekstra (2005) pag. 512. Mendel's 1e wet.
(1) Heterozygote diploïde cel Aa
na replicatie: 4 chromatiden (4n)
(4) 4 haploïde gameten

Mendel's 2e wet: independent assortment of two genes A and B

Conclusie

1. Ik had de docent ge-emailed wat mijn bezwaar was tegen zijn dia (fig.1). Ik heb hem dus niet tijdens het college overrompeld. Hij heeft dus enige dagen de tijd gehad om de kwestie uit te zoeken. 
2. Noch de logica, noch alle mogelijke bronnen hebben hem kunnen overtuigen. Verbazingwekkend! Hij is een bioloog. 
3. Daarna heb ik dit blog gemaakt. Ik heb hem per email op de hoogte gesteld. Hij reageerde per email, maar niet inhoudelijk. Ik weet dus niet of hij het met me eens is. Hij verzocht me om zijn dia (en dus de context van het college) uit het blog weghaalde. Of zoiets.
   
4. Inhoudelijk: seks en dus meiose is belangrijk in evolutie. Het lijkt er op dat de curieuze en complexe 4n fase in meiose noodzakelijk is voor recombinatie en misschien andere zaken.
5. Inhoudelijk: dit alles roept vragen op: hoe is meiose ontstaan in evolutie? Gaat meiose altijd met recombinatie gepaard of kan het zonder? Zijn er varianten van meiose bijvoorbeeld in het plantenrijk? bij insecten? Worden er seks cellen geproduceerd door mitose? 
6. Inhoudelijk: Hoe dan ook: dieren en planten kunnen niet toveren. Er bestaat geen wonderbaarlijke vermenigvuldiging van chromosomen. 

 

Samenvatting van de logica

1. Als je alleen maar weet dat lichaamscellen 2n zijn en geslachtscellen n, dan kun je concluderen dat geslachtscellen ontstaan door 1x te delen. Dat is  een halvering.
2. Maar de dia toont twee delingen.
3. conclusie: ergens in het proces moet er een 4n stadium zijn.

Ook planten doen het

In het gele gedeelte: 4 pijltjes met 4 spores'!
Ook planten doen meiose en produceren 4 haploïde cellen.
figuur uit blog Gerdien de Jong

Geraadpleegde bronnen

• Barton et al (2007)  Evolution.
• Stearns, Hoekstra (2005) Evolution. Second Edition
• Mark Ridley (2000) Mendel's Demon. Gene Justice and the complexity of life.
• Carl Zimmer, The Tangled Bank, 2010, 2013
• Nature, Scitable. 
• K.J. Willis, J.C. McElwain (2002) The Evolution of Plants.

Noten

1. In feite heb ik het niet goed verstaan wat hij zei. Het was sowieso niet meer dan een halve zin. Hij gaf in feite geen uitleg. Hij verdedigde zijn standpunt niet. Hij kan moeilijk bezwaren hebben met 4 n cellen op het eind, en 2n als begin toestand. Dus: hij viel over 4n. Maar dat heb ik hem niet horen zeggen. Hij was ook niet ingegaan op mijn opmerking 'er zijn 2 delingen'. Hij vroeg ook niet om een toelichting. Wat ik in dit blog schrijf zijn mijn redeneringen om het voor de lezer duidelijk te maken. Maar die hele discussie heeft zich niet ter plekke afgespeeld. [23 nov 2018]
2. Op 22 nov mailde de docent: " ... dat een delende cel nooit 4n genoemd wordt omdat er gelijktijdig verdubbeling van de chromosomen én uit elkaar trekken van de dochterparen plaats vindt. 4n is als term een tetraploïde, zelfstandig functionerende cel". Maar dat zei hij toen niet. En hoe je het noemt is niet relevant, het gaat er om dat er 4x het haploïde aantal chromosomen aanwezig is en dat is een hoogst opmerkelijk feit dat om een verklaring schreeuwt! Dat moet je niet willen wegmoffelen! [23 nov 2018, 12 feb 2020]
3. toegevoegd 23 nov 2018 
4. Zo heeft Colin Patterson (1999) Evolution op pagina 15 een prachtige pagina-grote illustratie van meiose, maar er staan helaas geen n, 2n, 4n bij! De figuur eindigt met: "four daughter cells formed, each with half the number of chromosomes of the parent cell". [21 juni 2022]
5. Het wikipedia plaatje en mijn tekst daaronder is toegevoegd op 14 aug 2024.
   

Het pillenprobleem van Dick Bijl en Ontpillen van David van Bodegom.

David van Bodegom
(2018) Ontpillen

Dick Bijl (2018)
Het pillenprobleem

Dit jaar zijn er twee boeken verschenen over geneesmiddelen: David van Bodegom(2018) Ontpillen, en Dick Bijl (2018) Het pillenprobleem.
Er is een behoorlijke overlap: we slikken te veel pillen. Pillen zijn een probleem. 

Bij Dick Bijl is het hoofdthema: het bewijs van de  werkzaamheid van de pillen die in de handel zijn is wetenschappelijk slecht onderbouwd. Met als tweede thema: Minder medicijnen is vaak beter. Bij van Bodegom is het hoofdthema dat het beter voor de gezondheid is om minder pillen te slikken en gezonder te leven.

Arts-verouderingswetenschapper Van Bodegom (werkzaam bij de Leyden Academy) schreef een boek met veel praktische adviezen over hoe gezond te leven. Hij is samen met Rudi Westendorp auteur van het eerder verschenen Oud worden in de praktijk [1].

Van Bodegom wil de lezer helpen minder pillen te slikken. Hij baseert zich vooral op aanbevelingen van het Nederlands Huisartsen Genootschap, de Gezondheidsraad, het Farmacotherapeutisch Kompas en websites als thuisarts.nl.
Van Bodegom is 'gestopt met het voorschrijven van pillen', maar wijst niet principieel het gebruik van geneesmiddelen af. Hij erkent dat geneesmiddelen kunnen werken. Hij behandelt per hoofdstuk: hoge bloeddruk, slapeloosheid, botontkalking, depressie, dementie, maagzuurklachten, diabetes, cholesterol, incontinentie, prostaatklachten, obstipatie, luchtwegklachten, erectiestoornissen, bloedarmoede en vitaminen. Hij geeft op het eind van ieder hoofdstuk een lijstje van de meest voorgeschreven geneesmiddelen.
De meeste aandoeningen die Bodegom bespreekt zijn door lifestyle te beïnvloeden, kanker heeft geen apart hoofdstuk [2]. Hij helpt je controle te nemen over je eigen gezondheid door bijvoorbeeld zelf bloeddruk en bloedsuiker te meten en geeft tips voor een gezondere levenswijze. Het boek staat boordevol met informatie, tips aangevuld met anekdotes. Bodegom legt waar relevant de fysiologie van het lichaam uit, en de achtergronden van de werking van medicijnen. Evolutionaire inzichten ontbreken niet.

Dick Bijl

In het deel Algemene informatie over medicijnen onderzoekt Bijl het hele proces van geneesmiddelenonderzoek, onwikkeling, productie, testen, publiceren, toelaten, bijwerkingen. Voldoet het gepubliceerd onderzoek aan wetenschappelijke normen? Wordt alles gepubliceerd? Of worden er negatieve resultaten achter gehouden? Is er belangenverstrengeling (farmaceutische industrie) bij auteurs van de publicatie? Doen de Nederlandse en Europese toelatingsautoriteiten naar behoren hun werk? Zijn ze onafhankelijk? Kunnen huisarts en patiënt er op vertrouwen dat de geneesmiddelen die toegelaten zijn op de markt echt helpen? Hebben 'nieuwe' geneesmiddelen toegevoegde waarde ten opzichte van hun voorgangers? Worden alle bijwerkingen openbaar gemaakt of worden ze als bedrijfsgeheim behandeld?
In het deel Specifieke medicijnen en medicijngroepen zien we hoofdstukken met veelzeggende en intrigerende titels als: 'Slechts weinigen hebben er een klein beetje baat bij'; en: 'Medicijnen die wel werken maar niet helpen'; 'Medicijnen die je beter niet kunt gebruiken'.
Het centrale thema van Bijl is: betrouwbare informatievoorziening over medicijnen. Bijl legt de schuld van slechte geneesmiddelen bij overheid, industrie, politiek.
Bodegom houdt zich verre van politiek en concentreert zich op het bevorderen van de gezondheid door een gezondere levenswijze en door minder pillen te slikken.

Dit blog is een korte intro voor beide boeken. Ik kom in een volgend blog nog terug op Het pillenprobleem van Dick Bijl. En ik sluit niet uit dat ik nog een aanvullend blogje schrijf over leuke details in Ontpillen van Bodegom.

Noten

1. zie mijn blog Veroudering is niet goed te begrijpen zonder evolutie 15 feb 2014
2. In het hoofdstuk over Luchtwegklachten worden astma en COPD behandeld, niet longkanker. Verschillende vormen van kanker zijn grotendeels geen lIfestyle ziektes en niet door een gezondere levenswijze te voorkomen (behalve longkanker door roken, maar dat wordt niet behandeld).

Toch maar griepprik ondanks tegenstrijdige informatie

Ik heb besloten toch maar de griepprik winter 2018 te halen ondanks tegenstrijdige informatie over de voor- en nadelen. Voor mij was de doorslaggevende reden: Griep is echt een rotziekte, zoals ik 12 februari blogde. Je bent gewoon twee weken uitgeschakeld en je voelt je diepgaand beroerd. De jaren daarvoor had ik nooit griep en heb ik nooit de griepprik gehaald. Maar nu. Ook al zou het vaccin de griep niet voorkomen, en ook al zou de ernst en duur van de griep maar enigszins ingeperkt kunnen worden, dan vind ik dat toch de moeite waard. 

De gang naar de huisarts had als bijkomend voordeel dat gratis bloedsuiker en hartritme stoornissen gemeten worden. Bij elkaar 5 minuten.

Cruciale voorwaarde: als de vaccinatie helpt. Mijn twijfel werd aangewakkerd door het recente boek Het pillenprobleem van oud-hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin Dick Bijl. Hij is uiterst kritisch over het nut van de griepprik. In paragraaf 10.3 Griepvaccinatie zegt Bijl:

"Bij mensen ouder dan 65 jaar konden geen conclusies worden getrokken over de werkzaamheid van influenzavaccinatie op het voorkomen van symptomen, ziekenhuisopnamen, complicaties en overlijden." 

Dus: het nut van vaccinatie is niet aangetoond! Een ander onderzoek concludeerde dat bij personen van 60 - 70 jaar de symptomen van influenza verminderden. Maar volgens Bijl was dit géén gerandomiseerd onderzoek. Dus voldeed niet aan wetenschappelijke eisen.

"Geconcludeerd kan worden dat er geen bewijs is uit gerandomiseerd onderzoek dat de jaarlijkse griepvaccinatie bij ouderen en risicopatiënten werkzaam en effectief is." (Dick Bijl)

Vervelend als je zekerheid wilt.

Het Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm) is verantwoordelijk voor de vaccinatie. Het rivm maakt o.a. de volgende claims op haar website:

1. Jaarlijks overlijden 2700 mensen aan de gevolgen van griep.
2. Longontsteking of hartproblemen
3. Een ziekte (bv. diabetes) kan erger worden

1-3 legt uit hoe erg griep kan zijn. Laten we even aannemen dat het betrouwbare informatie is. Maar: dat zegt dat nog niets over de vraag of vaccinatie die symptomen vermindert. Helpt vaccinatie?

RIVM: de griepprik beschermt

 

Dit claimt het rivm over de vraag in hoeverre griepvaccinatie helpt:

1. 40% minder kans op griep
2. Toch griep? Vaak minder ernstig ziek.
3. "Voor individuen is dit effect nog niet goed vast te stellen. Hier wordt nog meer onderzoek naar gedaan".
4. "Met de griepprik is de kans groter dat u gezond blijft of als u toch ziek wordt, sneller en beter herstelt."

Die 40% is een harde claim. Zonder bronvermelding. Dat is lijnrecht in strijd met wat Dick Bijl zegt. Het vervelende van de rivm website is dat er voor die 40% geen directe bronvermelding bij staat. Wel staat er onder aan de pagina een literatuurlijstje. Maar dat is omslachtig en onduidelijk of die literatuur wel hun claim ondersteunt.

Welk vaccin heb ik gekregen: Influvac of Vaxigrip? [1]. Die merknamen staan niet eens op de rivm voorlichtings pagina [4]. Als ik dat niet weet, kan ik ook niet vaststellen welke bijwerkingen ik mag verwachten, wat er precies in zit, etc.
Voor beide vaccins kun je wel een volledige lijst met bestanddelen vinden. Het is dus een fabeltje dat dat geheim zou zijn.

Nadelen? risico's?

Zijn er nadelen? Hier laat de overheidsvoorlichting volgens mij wel een grote steek vallen. Bijl noemt dat er een klein risico is op het Syndroom van Guillain-Barré [2], een aandoening waarbij zenuwen geheel of gedeeltelijk zijn uitgevallen. Een ernstige zaak. Deze info vind ik niet op de rivm pagina over de griepprik. Als je ver genoeg doorklikt zie je ergens in de Bijsluiters Nationaal Programma Grieppreventie van Vaxigrip en Influvac: 'Syndroom van Guillain-Barr'  met onbekend frequentie optredend. Niet geruststellend...

Slaapziekte?
"Er zijn tot nu toe geen aanwijzingen dat je van de jaarlijkse seizoensgriepprik slaapziekte (narcolepsie) kunt krijgen." Geruststellend?

Samenvattend: 

de claims over de gezondheidswinst van vaccinatie zijn nogal vaag en het is onduidelijk hoe goed ze wetenschappelijk onderbouwd zijn. Volgens Dick Bijl (2018) zijn ze niet (goed) onderbouwd [3].
Zelf heb ik de griepprik wel gehaald. Niet vanwege de bewijzen op de rivm website, maar omdat ik weinig zin had in een herhaling van de griep ellende van winter 2017/2018. Een persoonlijke beslissing die niet op wetenschappelijk bewijs gebaseerd is. Maar dat is ook moeilijk als er tegenstrijdige informatie is. Ik heb in ieder geval géén bewijs gevonden van grote risico's van de vaccinatie. Ook Dick Bijl geeft die niet. Het blijft een zeer persoonlijke afweging van de voor- en nadelen.

Noten

1. Influvac (Abbott Biologicals B.V.) en Vaxigrip (Sanofi Pasteur) worden door verschillende fabrikanten geproduceerd. Kennelijk niet door het rivm of een nauw verwant instituut aan het rivm. Dat zou moeten betekenen dat het rivm niet direct financieel belanghebbend is. Maar er zijn natuurlijk wel banen betrokken bij het rijksvaccinatieprogramma bij het rivm ... Disclosure: ik heb op het rivm gewerkt, maar dat was als ICT-er, niet als farmacoloog-geneesmiddelenbeoordelaar.
2. Op de rivm pagina Griepprik 2018 staat niets over Guillain-Barré. Wel komt Guillain-Barré in algemene zoekresultaten van de rivm website voor. Je komt de titel van een publicatie uit 2014 tegen zonder samenvatting. Als je de samenvatting opzoekt in PubMed dan vind je dat er minder dan 3 Guillain-Barré gevallen per miljoen gevaccineerden optraden. Het is niet duidelijk of dat ook voor het huidige vaccin geldt. 
3. Nog afgezien van de vraag of er wel de juiste stammen in het huidige vaccin zitten. Dat moet pas achteraf blijken.
4. De rivm website zou moeten vermelden: U wordt ingespoten met vaccin X, geproduceerd door Y, goedgekeurd door Z en bevat ABC." Dat is helder en transparant.

Postscript

Op het terrein van het RIVM Bilthoven zijn twee andere firma's gevestigd: Bilthoven Biologicals en Intravacc. Beide zijn betrokken bij vaccin ontwikkeling en productie, maar zo te zien niet betrokken bij het griepvaccin.

Postscript 

7 nov 18

Opvallend: David van Bodegom schrijft in zijn boek Ontpillen: "Laat je vaccineren tegen griep en zorg voor een goede nachtrust."  Geen discussie over effectiviteit van de griepvaccinatie of enige toelichting.