|
Abraham Kuyper (1899) Evolutie
|
Een verrassend helder en leesbaar geschreven anti-evolutie geschrift van
125 jaar geleden getiteld: 'Evolutie', geschreven door de oprichter van de
Anti-(R)evolutionaire Partij (ARP), stichter van de Vrije Universiteit
(VU) [9], en de minister-president van Nederland van 1901 tot 1905:
Abraham Kuyper (1837 – 1920).
Het belangrijkste wat mij opviel is dat Kuyper, ondanks de bedreiging die
hij ziet in het 'Evolutie-dogma' voor de christelijke cultuur, een
feitelijk correcte weergave geeft van de kern van Darwins evolutietheorie.
Dit is opmerkelijk voor een criticus. Ook valt hij de persoon van Darwin
niet aan.
Ook dit is opmerkelijk voor een Darwin-criticus.
Kuyper erkent dat Darwin in zijn Origin of Species meer hechtte
aan empirie dan aan speculatie (p19). Geweldig. Kuyper vermeldt dat Darwin
kunstmatige selectie van duivenrassen gebruikte als voorbeeld van de
effecten van selectie. Hij begreep Darwins argument. Hij begreep ook dat
je extra argumenten en feiten nodig hebt om aan te tonen dat dit soort
selectie ook in de natuur plaats vindt. Bovendien begreep hij dat er op
die manier nieuwe soorten kunnen ontstaan (p.20). Ook begreep hij dat
Darwin geen doelmatigheid of 'sturing van hoger hand' kon binnen
smokkelen. De theorie zou louter mechanistisch moeten zijn. Klopt ook.
Want anders zou alles voor niets zijn geweest. Kuyper schrijft respectvol:
"En hierin nu bestaat de grootste vondst van Darwin, dat hij metterdaad
zulk een puur mechanistisch agens aanwees...". En hij noemt het principe van Malthus dat er meer individuen
geboren worden dan er voedsel beschikbaar is met als gevolg: 'struggle for life' [3]. Als de gunstige eigenschappen van de 'survivors' erfelijk zijn,
dan bestaat de volgende generatie voor een groter deel uit erfelijk
aangepaste individuen (simpel gezegd) en kunnen zij in principe die
eigenschappen ook weer doorgeven aan de volgende generatie. Kuyper noemt
als tweede mechanisme de erfelijkheid van verworven eigenschappen die
bijdraagt aan aanpassing [1]. Als er voldoende tijd voorhanden is [2]
ontstaan er steeds beter aangepaste individuen. Er ontstaan nuttige,
functionele aanpassingen. En die accumuleren in de loop der generaties. En
dit alles zonder God. Het Eureka moment voor Darwin. Het gaf een
impuls aan empirisch onderzoek. Steeds valt op hoe nauwkeurig Kuyper de
sterke kanten van de theorie van zijn tegenstander beschrijft. Geen
karikatuur. Dat is zeldzaam voor een tegenstander. En een bewijs van zijn
integriteit en intelligentie.
Hij leerde me zelfs nog een nieuwe term: chorologie [4]: over het belang
van de ruimtelijke verspreiding van soorten over de aardbol. Een begrip
dat bijna alle Darwin- en evolutie-critici vergeten. Dus: complimenten
voor Abraham Kuyper! Hij constateert dat de evolutietheorie een nieuwe
impuls gaf aan wetenschappen als Physiologie, Paleontologie en meer. Hij
erkent dat als feit. De evolutie gedachte werd door anderen verder
uitgebouwd tot een alomvattende theorie. Geen wetenschappelijk gebied
bleef onaangeroerd: psychologie, esthetiek, ethiek, sociologie, economie,
en zelfs religie [5]. Dat is zeer verontrustend voor calvinisten
(christenen).
Kritiek met korte houdbaarheidsdatum
Kuyper accepteert de logica van Darwins theorie op voorwaarde dat
erfelijkheid mechanistisch verklaard kan worden. Dat lijkt een
redelijke eis. Kuyper wist dat Darwin een foute theorie van
het mechanisme van erfelijkheid had [6]. Hij laat vervolgens
uitputtend zien dat in de laatste decennia van de 19e eeuw verschillende
alternatieve erfelijkheidstheorieën gepubliceerd werden. De ene nog vager
en speculatiever dan de andere. Opvallend: hij meent dat de aanname van
'Vererbungssubstanz' (erfelijkheids-substantie!) [7] niets oplost:
"Een hypothese waarbij het terstond in het oog springt, dat de
onderstelling van een "Vererbungssubstanz" niets is, dan een anderen
mystieken naam stellen voor het te ontsluieren mysterie". (pag 31)
Zijn kritiek is in feite terecht. Het waren geen empirisch toetsbare
theorieën. Het waren zeer speculatieve theorieën.
Waarom is dit zo belangrijk voor Kuyper? Die theorieën:
"ze hebben het volstrekte onvermogen, om het feit der overerving
mechanisch te verklaren, in zoo helder licht geplaatst, dat het niet te
sterk gesproken is zoo ik zeg, dat het monistisch mechanisme der gehele
Evolutie-leer in haar Achilleshiel er doodelijk door is getroffen." (pag. 32).
Met 'monistisch mechanisme' bedoelt Kuyper het streven om alle
natuurverschijnselen materialistisch te verklaren. Hij interpreteert het
falen van een materialistische verklaring van erfelijkheid, als bewijs dat
het materialisme gefaald heeft. Immers het materialisme claimt dat in de
wetenschap alles mechanistisch verklaard moet worden [9]. En aangezien het
Darwinisme op een ondeugdelijke theorie van erfelijkheid is gebouwd, stort
het hele Darwinistische bouwwerk in volgens Kuyper. Maar, wat is eigenlijk
het alternatief? Dacht Kuyper zelf dat erfelijkheid werkt via
niet-materialistische of bovennatuurlijke krachten? Hij moet toch geweten
hebben dat zonder fysiek contact tussen man en vrouw, een vrouw niet
zwanger wordt? En dat er dus overdracht moet zijn van een materiële
substantie van de vader naar de moeder om een kind te maken? Een
bevruchting is toch geen bovennatuurlijk wonder? Ook al hadden de
Darwinisten geen goede erfelijkheidstheorie, dat ondermijnt toch niet het
feit van erfelijkheid? (zie
dit blog).
Alsof één doodsteek nog niet genoeg is, komt Kuyper nog met een tweede.
Natuurlijke selectie veronderstelt dat er steeds nieuwe variatie optreedt.
Anders valt er op den duur niets meer te selecteren. Terechte opmerking.
Heel scherpzinnig merkt Kuyper op: waar komt die variatie vandaan? Die
variatie mag niet van te voren 'klaarliggen'. Het mag ook niet wetmatig
zijn, het moet volledig onbepaald zijn. Er mag geen ontwerp en geen doel
zijn. Dat eist het mechanistisch verklaringsmodel. Klopt allemaal. Kuyper
meent dat ook hier het mechanistisch model gefaald heeft. En ongetwijfeld
stort het Darwinistisch bouwwerk voor de tweede keer in.
Het ironische van de hele zaak is dat Kuyper zijn betoog hield in
1899. Dat is precies één jaar vóór de drievoudige
herontdekking van de erfelijkheidswetten van Mendel! De experimenten van
Mendel wezen op het bestaan van concrete erfelijke factoren. Het was de
geboorte van de Mendelse genetica. 53 jaar later werd ontdekt dat de lang
gezochte erfelijke substantie uit DNA bestaat. En zijn vraag waar die
ongerichte variatie vandaan kwam, werd in 1910 beantwoord toen
Thomas Hunt Morgan
een white-eye fruitvliegje in zijn kweekflessen vond (normaal
hebben ze rode ogen). Mutatie noemen we dat tegenwoordig. We
weten dat mutatie ongericht, toevallig is. Kuyper had natuurlijk niet in
de toekomst kunnen kijken, maar hij hield er kennelijk geen rekening mee
dat wetenschappers ook niet stilzitten. Hij nam dus in feite een stevig
risico door er op te gokken dat wetenschappers het raadsel van de
erfelijkheid nooit zouden kunnen oplossen. In feite was dit een
god of the gaps
argument omdat hij zich baseerde op een onopgelost probleem in de
wetenschap van zijn tijd.
Zou het kunnen zijn dat Kuyper het zich kon permitteren om de sterke
kanten van het Darwinisme te behandelen, omdat hij een aantal 'fatale
wetenschappelijke zwakheden' in petto had? Hoe dan ook, hij heeft
literatuuronderzoek gedaan. En hij begreep het.
Hij besluit zijn rede met het eerste van de geloofsartikelen van de
Christelijke kerk:
IK GELOOF IN GOD ALMACHTIG, SCHEPPER DES HEMELS EN DER AARDE.
Het stond dus van te voren vast dat Kuyper het Darwinistisch-evolutionair
wereldbeeld om religieuze redenen moest verwerpen:
"Over
de klove, die tusschen het dogma der Triniteit en het pseudo-dogma der
Evolutie gaapt, valt geen brug te slaan. Christelijke religie en
Evolutieleer zijn twee over en weer elkaar uitsluitende systemata."
(p.12) [12]
Behalve de evolutietheorie zelf waren sommige evolutionisten zelf de oorzaak. Abraham Kuyper citeert de beroemde Duitse bioloog, zoöloog, Darwinist,
filosoof Ernst Haeckel: Gott ist ein "gasförmiges Wirbelthier". Het
citaat komt uit de rede 'Der Monismus als Band zwischen Religion und
Wissenschaft. Glaubensbekenntniss eines Naturforschers' (1892). Kuyper
was hierover zeer verontwaardigt. Een paar jaar later publiceerde
Haeckel in 1899 het beroemd geworden boek 'Die Welträtsel' waarin hij de
hoofdstellingen van het christelijk geloof met de grond gelijkmaakte.
Haeckel was dus te vergelijken met de hedendaagse evolutionist en
atheist Richard Dawkins. Het atheïsme van Haeckel en Dawkins heeft de
acceptatie van het darwinisme onder gelovigen sterk belemmerd. Het was
olie op het vuur. Het is begrijpelijk dat ook Kuyper buitengewoon
geïrriteerd was. Hier zit het probleem: de associatie van darwinisme en
atheïsme, of zelfs de gelijkstelling van die twee. Vandaar het belang
van een boedelscheiding: wetenschap en religie zijn twee gescheiden
domeinen (NOMA). [13]
Hij verwierp Evolutie ook omdat er 'een doodelijk gevaar in de Evolutie schuilt'
(pag.51). Het gevaar van een
doelloos mechanisch opgebouwde kosmos.
Die leer mag door geen enkele onderwijzer aan onze kinderen onderwezen
worden [11].
Hij moest Darwinisme ook om politieke redenen afwijzen. Hij meende ten
onrechte dat het 'recht van de sterkste' onvermijdelijk uit Darwinisme volgt
[10] en dat was voor hem ook een reden om Darwinisme te verwerpen. Ook een achterhaald idee.
Desondanks leek Kuyper de
verdienste van het Darwinisme als wetenschappelijke theorie goed in te
schatten. Dat is zijn verdienste.
Postscript
Bedenk dat Abraham Kuyper de oprichter van de Vrije Universiteit was [9].
Vanaf de oprichting was de VU een anti-evolutie universiteit. Niet als
bijkomstigheid, maar als grondbeginsel. Het Christelijk onderwijs stond op
het spel. Ik heb dit persoonlijk aan de lijve ondervonden [9]. De ontwikkeling van de houding van de VU ten aanzien van evolutie sinds
die tijd is een apart onderwerp.
Noten
-
is nog steeds controversieel
-
hij geeft hier geen maat: nergens in zijn rede noemt hij miljoenen
jaren.
-
"Een feit evenzeer de wan-evenredigheid tusschen de schier grenzenlooze
vermenigvuldiging van de eters, en de schraalheid van de voorhanden
spijze." (pag 21).
-
Chorologische geografie: de wetenschap die zich bezighoudt met de ruimtelijke verspreiding van
organismen over het aardoppervlak. Engels:
Chorology: the study of the spatial distribution of organisms (biogeography). Het begrip
biogeografie
is tegenwoordig het gangbare begrip daarvoor.
-
Daniel Dennett sprak veel later over 'universal acid' (bron) maar Kuyper was hem voor!
-
Pangenesis theorie
(wikipedia). Dramatisch gegeven: Kuyper schreef deze passage 1 jaar voor
de herontdekking van Mendel in 1900
-
We weten nu dat die 'Vererbungssubstanz' DNA is: de materiële basis van
erfelijkheid. Maar DNA werd pas in 1953 ontdekt. Daarvoor was er al de
chromosoom theorie van erfelijkheid en was bekend dat nucleïnezuur in de
celkern aanwezig was.
-
Wikipedia artikel
19e eeuw: "De negentiende eeuw kenmerkt zich door weergaloze vorderingen der
wetenschappen. De eeuw der techniek roept een materialistische
levensbeschouwing op. ... Sommigen zien ook verwantschap met het
darwinisme en het daaruit voortvloeiende evolutionisme."
-
Kuyper was oprichter van de VU. Zijn strijd tegen evolutie was binnen
de VU nog steeds levend eind jaren 90 van de vorige eeuw.
Zie:
BRIEFWISSELING tussen Redactie WCS en G.Korthof 14-6-96 t/m
1-12-96
. Anno 2024 wordt er een
cursus evolutiebiologie
aan de VU gegeven. Abraham Kuyper zou zich omdraaien in zijn graf.
NB:
Gerdien de Jong wees mij er op dat de link niet werkte. U kunt nu zoeken
op evolution courses:
https://research.vu.nl/en/courses/?search=evolution+course en krijgt dan
88 hits waarvan plm 15 niet over evolutie gaan. De meest algemene is:
Evolutie
door Mirte Bosse: "Na afloop van de cursus is de student in staat: de belangrijkste bewijzen voor evolutie te omschrijven;... ". De enige cursus die nog herinnert aan de oprichter van de VU, Abraham Kuyper
is:
Creation and Redemption: Reformed and Evangelical Theology and
Evolution
door Gijsbert van den Brink. Maar die gaat over klimaat verandering. [toegevoegd:
17 Sep 2024]
-
Darwinisme is geen politiek systeem, maar een wetenschappelijke theorie
over de levende natuur: planten en dieren. Dat anderen (soms zelfs wetenschappers) ethische en
politieke consequenties trekken is niet de schuld van de
evolutietheorie.
- In amazon.com staat het boek aldus omschreven: "In this historic speech delivered at the Vrije Universiteit in
Amsterdam, Abraham Kuyper, a Dutch statesman and theologian, lays out
his views on the relationship between science and religion, arguing for a
Christian worldview that embraces evolution as a natural process." Dat is 100% het tegenovergestelde van hetgeen Kuyper beweerde! [17 Sep 2024]
- citaat toegevoegd [4 Okt 24]
- paragraaf over Haeckel toegevoegd 14 okt 2024. Het tragische is dat sommigen het bestrijden van het theïsme als hoogste prioriteit hebben en daarmee de suggestie wekken dat Darwinisme een atheïstische theorie is. Maar je moet Darwinisme uitsluitend op zijn wetenschappelijke merites beoordelen want het is een wetenschappelijke theorie. (Tevens toegevoegd als laatste comment.)
Bronnen
De rede is opnieuw uitgegeven door de ULAN Press. Het is een
fotografische reproductie van het origineel uit 1899. Het is verkrijgbaar
bij
amazon.fr. Het staat eveneens in amazon.com, maar is niet leverbaar aan personen
woonachtig in Nederland. En het staat in amazon.nl maar is 'momenteel niet verkrijgbaar'. Voor de digitale versie neem contact op met
Rolie Barth. Tevens is het boek online te lezen als digitale scan van het origineel op Delpher. De tekst is te downloaden als doorzoekbare pdf (KB). (toegevoegd 1 Okt 2024)
Postscript 17 Sep 2024:
Het boek blijkt nu verkrijgbaar in amazon.com als hardback ($29,95) en paperback ($15,95).
Met dank aan Leonardo die mij op het spoor van Abraham Kuyper zette, en
Rolie voor de digitale versie van het document, en Susan die het boek vond in de Franse Amazon.
