 |
| Sarah Blaffer Hrdy |
Gisteravond, vrijdag 12 november 2010, hield de evolutiebiologe, diergedragonderzoekster en antropologe Sarah Blaffer Hrdy de Tinbergenlezing 2010 in het Gorlaeus laboratorium van de Leidse Universiteit. Zij is vooral bekend van haar boeken Mother Nature (welke op mij een grote indruk heeft gemaakt) en haar recente Mothers and Others (welke ik gisteravond ter plekke heb gekocht).
Een ingekorte versie van de Tinbergenlezing staat in het wetenschapskatern van de nrc (2 pagina's). (de lezingen worden i.s.m. de nrc georganiseerd).
De video opname van de lezing zal verschijnen op de website van de Leidse Universiteit. De Tinbergenlezingen zijn gratis en trekken altijd grote aantallen bezoekers (gisteren: plm 600 aanwezigen). Helaas kreeg het publiek na afloop van de lezing geen gelegenheid tot het stellen van vragen, wat Sarah zelf kennelijk ook jammer vond. De bezoeker wordt verwend met gratis afhalen van het station met een pendelbusje, gratis koffie met iets erbij, zijn er boekentafels, na afloop nog een gratis borrel. Alles is dus goed verzorgd, alleen is het tijdstip wat merkwaardig: koffie vanaf 18:00 en zaal open om 18:45.
Alloparents
Het begrip alloparents speelt een belangrijke rol: iedereen die naast de ouders ook voor het kind zorgt. Omdat vaderschap vaak niet met zekerheid is vast te stellen, schrijft Hrdy, gebruikt ze liever het begrip allomother. Het komische gevolg van dit begrip is dat de vader ook een allomother kan zijn! Uit lezing van het eerste hoofdstuk van Mothers and Others lijkt het dat Hrdy's centrale stelling is dat het kind de aandacht moet weten te trekken van een aantal verschillende verzorgers en dat het daarvoor empathie en mindreading nodig heeft. Dit moet o.a. verklaren waarom de menselijke soort over een unieke empathie beschikt (The evolutionary origins of mutual understanding is de ondertitel van het boek). Toevallig is empathie ook hét onderwerp van Frans de Waal. Hij wordt -verwarrend genoeg- onder de D (De Waal) in de index en literatuurlijst vermeld. Het meest recente werk van Frans de Waal The Age of Empathy is van 2009, en verscheen dus in hetzelfde jaar als Hrdy's boek Mothers and Others, waardoor ze dat boek niet kon vermelden. (dit gedeelte wordt mogelijk nog aangevuld)
Boeken
Mother Nature 1999 (vertaling: 'Moederschap. Een natuurlijke geschiedenis'.) Dit is eigenlijk een correctie op het toenmalige neo-Darwinistische paradigma dat vooral het aantal copulaties een goede maatstaf is voor voortplantingssucces. Wat telt volgens Hrdy is het aantal nakomelingen dat de geslachtsrijpe leeftijd bereikt. En daarvoor zijn grote investeringen nodig in de kinderen door moeders, grootmoeders (misschien toch ook vaders?).
Mothers and Others. The evolutionary origins of mutual understanding, hardback 2009 (vertaling: 'Een kind heeft vele moeders': leuke vertaling!). Het boek heeft 294 pagina's tekst (valt mee) en maar liefst 123 pagina's noten + literatuurlijst + index, en een aantal goed gekozen zwart-wit foto's. Marc Hauser (!) komt in het dankwoord voor! In de literatuurlijst komt hij verschillende malen voor, maar -gelukkig- niet de publicatie die hij heeft moeten terugtrekken ('retraction').
Vorige Tinbergenlezingen
2009: Tinbergen lezing 2009: Marc Hauser (zie mijn blog van 22 sept 2010 Bioloog Marc Hauser heeft gefraudeeerd) en Tinbergenlezing 2009 20 sept 2009). Toen Marc Hauser zijn lezing hield, liep er een onderzoek naar wetenschappelijke fraude tegen hem. Hij had daar niets over gezegd.
2008: Tinbergenlezing 2008 door Neil Shubin
Ik heb alleen het uittreksel van de Tinbergenlezing van Sarah Hrdy in de NRC gelezen onder de onheilspellende kop “Opvoeding tot onverschilligheid”.
ReplyDeleteIn het begin werd ik even op het verkeerde spoor gezet bij “… hoe wij verzuimen aan de psychologische behoeften van kinderen tegemoet te komen en hoe dat de menselijke soort schade kan berokkenen”. Hiermee wordt dus niet bedoeld dat wij aan de psychologische behoefte van het kind moeten toegeven als hij een ander kind de hersens wil inslaan of iedere dag patat met mayonnaise wil, maar meer dat wij er een goede toekomstige zorgmoeder (of zorgvader) van moeten maken, of meer in het algemeen dat wij ervoor moeten zorgen dat het een empathisch mens wordt.
Het zwakke punt van dit overigens interessante betoog vind ik dat het nogal zwaar leunt op Freud (?) en in ieder geval op Bowlby’s attachmenttheory, die in onze samenleving tot een ware mythe is uitgegroeid : alles wordt in de eerste levensjaren bepaald. Ik was redelijk verbijsterd toen ik begin jaren 80, na een jarenlang verblijf in het buitenland, hoorde dat artsen op het consultatiebureau bestudeerden of het kind wel op de goede manier reageerde als de moeder het vertrek verliet, want a) wie laat nu in vredesnaam een kind bij wildvreemden achter als dat niet absoluut noodzakelijk is, en b) wat kan men in vredesnaam voorspellen over de rest van de levensloop aan de hand van één rare situatie ?
Recent heb ik dus gelezen “Opvoeden in geborgenheid” van Van IJzendoorn, Tavecchio, Goossens en Vergeer. Hun relativeringen (uit 1982 reeds) mis ik in het betoog van mevrouw Hrdy. Aan het eind staat het nog eens heel duidelijk : “… moet het kind ook leren de wereld door de ogen van de ander te bekijken, en dat doet het via de relaties die het in zijn eerste levensjaren heeft. En dat is het zorgelijke deel.” M.a.w., als het niet in de kinderjaren gebeurt, dan wordt het nooit meer wat.
Nu kan er uiteraard veel misgaan in de kinderjaren, en het is evident dat dat grote gevolgen kan hebben voor de rest van het leven. Dat wil echter niet zeggen dat bijvoorbeeld een on-empathische opvoeding door de ouders in een één-op-één-relatie tot een on-empathische volwassene leidt. Daar wil ik toch meer onderzoeksresultaten van zien dan die ene studie die mevrouw Hrdy noemt waaruit blijkt dat Amerikaanse studenten nu minder empathisch en inlevend zijn dan 30 jaar terug.
Overigens, veel moeders met kinderen werken tegenwoordig, dus het risico op een on-empathische opvoeding wordt so wie so minder, want verspreid over meerdere opvoeders. Bijkomend voordeel is ook dat het risico op een al te symbiotische moeder-kind-relatie minder wordt. Ik ben dus minder bezorgd over het voortbestaan van de soort dan mevrouw Hrdy.
Overigens had ik ook graag wetenschappelijk onderbouwd willen zien dat de opvoeding bij de !Kung en de Efé met allomoeders inderdaad tot meer empathische en meer inlevende volwassenen leidt. Dat lijkt mij iets gemakkelijker na te zoeken dan de resultaten van de allomoedersopvoeding in het Pleistoceen. Mogelijk staat hierover iets in een van de boeken van mevrouw Hrdy of in andere publicaties.
"veel moeders met kinderen werken tegenwoordig, dus het risico op een on-empathische opvoeding wordt so wie so minder, want verspreid over meerdere opvoeders."
ReplyDeleteMaar meerdere opvoeders betekent toch niet automatisch empathische opvoeders? Dat kan toch empathisch of weinig-empathisch gedaan worden?
Het probleem met bewijzen in de sfeer van de gevolgen van empathie is dat je niet mag experimenteren met kinderen (dubbelblind onderzoek: wel/geen empathie geven) om ethische redenen. Belangrijk zijn vergelijkingen tussen volken, diersoorten. Een studie over een tijdspanne van 30-jaar is een grote prestatie, dat herhaal je niet in een paar jaar in een andere cultuur!
Er zijn 2 aspecten: het kind moet beschikken over mind-reading, maar de verzorgers ook.
Bedankt voor de verwijzing naar “Opvoeden in geborgenheid”
Overigens ben ik pas begonnen in Mothers and Others en kan ik er dus nog niet veel over zeggen.