De Anatomische Les 2010 door Rino Rappuoli

De Anatomische les van Rembrandt

De 17e Anatomische Les werd gisteren (18 november) gehouden door de Italiaanse vaccin-onderzoeker Rino Rappuoli in het Concertgebouw te Amsterdam. De Anatomische Lessen gaan steeds over medische onderwerpen. Zo was er vorig jaar de beroemde genoom onderzoeker Svante Pääbo. De lezingen en de koffie zijn gratis (net als de Tinbergenlezingen) en de bezoeker kreeg na afloop het waardevolle en leesbare boekje Rino Rappuoli. Vaccins als levenswerk  (ISBN 9789461060471) met achtergrondinfo van de Volkskrant mee naar huis.  De AL trekken altijd een volle zalen. Ook worden er altijd schol(ier)en uitgenodigd. De AL worden altijd ingebed in een complete culturele middag met muziek, literatuur en kunst. (Let op: de trams in Amsterdam zijn alleen toegankelijk met OV-chip! Gelukkig is er ook een 1-uurs-wegwerpchipkaart). Niemand kan zeggen dat er in Nederland niets aan gratis wetenschapsvoorlichting gedaan word! Dat geeft de burger nog een beetje vreugde en hoop in donkere rechtse tijden.

Rino Rappuoli

De hoofdspreker Rappuoli heeft een aantal succesvolle vaccins op zijn naam staan, maar is vooral bekend geworden door het gebruik van genomics (de complete DNA volgorde) van pathogenen voor het ontwikkelen van nieuwe vaccins. Dit heeft de mogelijkheden voor het ontwerpen van vaccins met sprongen vooruit geholpen. Men kan op basis van het genoom van een pathogeen voorspellen welke eitwitten op de celmembraam gedisplayed worden en op basis daarvan een vaccin ontwikkelen.

Ik stip in het kort nog een paar thema's aan: de opkomende angst en weerstand tegen vaccins (vergelijk het ongeloof en weerstand tegen global warming); succesverhalen van vaccinatieprogramma's (sommige besmettelijke ziektes zijn uitgeroeid) en mislukkingen (voor sommige pathogene bacterieën zijn bijzonder lastig vaccins te ontwikkelen), de Westerse pharmaceutische industrie verwaarloosd ziektes van arme landen (Rappuoli heeft veel het voor elkaar gekregen vaccins voor arme landen te ontwikkelen: Vaccines Institute for Global Health, VIGH), de vicieuze cirkel van besmettelijke ziektes en armoede (in Arika zijn zieke kinderen en volwassenen een zware economische last, het gaat daardoor ook niet goed met de economie, waardoor er weer meer armoede ontstaat en er geen geld is voor vaccinatie). Het meest bewonderenswaardige is dat Rappuoli er in geslaagd is een instituut op te richten (VIGH) dat vaccins voor armen produceert en dat dus nooit grote winsten kan maken. En dat is heel bijzonder in een economisch klimaat waarin bedrijven per definitie winst moeten maken.

Niet behandeld zijn in zijn lezing de evolutionaire aspecten: in feite doen alle vaccin niets anders dan gebruikmaken van het menselijk immuunsysteem, dat a.h.w. een handje geholpen wordt. Het immuunsysteem is een adaptatie aan pathogene bacteriën en virussen. In het verleden hebben besmettelijke ziektes enorm huisgehouden onder menselijke populatie's (= natuurlijke selectie). Met vaccins proberen we natuurlijke selectie te slim af te zijn (we willen liefst geen doden). (zie verder: Medicine & Evolution op mijn website).

Hier is een gratis toegankelijk Profile van Rappuoli  in PNAS. 
Het genoemde Volkskrant boekje is zeer informatief, maar ik zie het nog niet bij bol.com en zelfs (nog) niet bij de webwinkel van de Volkskrant...