Peter Singer: The Expanding Circle (2)

Peter Singer (1981, 2011)
The Expanding Circle

'The Expanding Circle' van Peter Singer gaat over morele vooruitgang. Dat er morele vooruitgang is in de loop van de geschiedenis van de soort Homo sapiens besef je pas goed als je oude teksten leest. Bijvoorbeeld deze 2000 jaar oude tekst:

"If your brother becomes poor beside you and sells himself to you, you shall not make him serve as a slave. (...)
As for your male and female slaves whom you may have: you may buy male and female slaves from among the nations that are around you.
Leviticus 25:35-38 (Oude Testament, Bijbel)

Deze tekst wordt door Peter Singer geciteerd in de sectie 'Expanding the circle of ethics' [1]. Terzijde: ik vind het schokkend dat God ten tijde van het Oude Testament slavernij goedkeurt. Bij wijze van spreken: God had in die tijd geen principieel bezwaar tegen slavernij, zolang de slaven (mannen, vrouwen, kinderen) afkomstig waren uit andere volken ('de vijand'). Maar Singer is het niet te doen om religie aan te vallen, maar om te laten zien dat men in die tijd heel anders dacht over slavernij. Je kon toen mannen, vrouwen, kinderen kopen, die werden je eigendom, en je zonen konden de slaven erven. Mensen uit je eigen volk mocht je niet tot slaaf maken. Tegenwoordig vindt ieder beschaafd mens slavernij immoreel ongeacht van welk volk of land of ras de personen afkomstig zijn. Dat is morele vooruitgang. Dat is precies wat Peter Singer bedoelt met de uitbreiding van de kring van mensen: 'expanding the circle of ethics' of: "The sphere of altruism has broadened... [2]. Zie de omslag van het boek! Je hebt de plicht mensen van andere volken te helpen net zo als je je eigen familie of je eigen landgenoten zou helpen als ze in de problemen zitten. Ethisch is het niet relevant of iemand een buitenlander is. Vroeger had men wel het besef dat slavernij onethisch was, maar men paste het niet toe op buitenlanders. Het had geen universele geldigheid.

Het grappige is dat ik door het lezen van Singer besefte dat Jezus ook deed aan expanding the circle of ethics:

"You have heard that it was said, 'You shall love your neighbor and hate your enemy. But I say to you, love your enemies and pray for those who persecute you" (Matthew 5:43-44 Nieuwe Testament, Bijbel)

Dit kun je zien als een tegenstelling tot het Oude Testament, zoals Jezus zelf kennelijk deed, of ... als een uitbreiding van het gebod van naastenliefde. Overigens, bevestigt Jezus hier dat er een gebod bestond om je vijand te haten.

Wat ik zelf interessant vind is de uitbreiding van de circle naar dieren die Singer maakt. Dat wil zeggen: dieren die pijn kunnen voelen en dus streven naar het vermijden van pijn. En dus belangen hebben die meegenomen moeten worden in onze ethische overwegingen [3]. Het zou net zo willekeurig zijn om die dieren uit te sluiten, als mensen van een ander ras uit te sluiten [3]. Met het toevoegen van dieren in de circle is de uitbreiding compleet volgens Singer [3].

Noten

1. 'Expanding the circle of ethics' in hoofdstuk 4: REASON (p. 91). Singer gebruikt een iets andere vertaling, maar deze vertaling vond ik op het internet.
2. "The sphere of altruism has broadened from the family and tribe to the nation, race, and now to all human beings" (p. 131)
3. "The circle of altruim has broadened from the family and tribe to the nation and race, and we are beginning to recognize that our obligations extend to all human beings. The process should not stop there. In my earlier book, Animal Liberation, I showed that it is as arbitrary to restrict the principle of equal consideration of interests to our own species as it would be to restrict it to our own race." (p. 96–99). 

 

Vorig blog over Peter Singer:

Peter Singer: The Expanding Circle (1).

Wat valt er te lachen om een theodicee? God bedenken

De blogs van de Lachende Theoloog gaan meestal niet over koetjes en kalfjes.  De titel van zijn blogspot is niet echt in overeenstemming met de inhoud, want het zijn bijna altijd zeer serieuze onderwerpen. Het blog van donderdag 19 september gaat over een zwaar en belangrijk onderwerp: theodicee. Niet de eerste keer. Vlot, open, eerlijk en begrijpelijk schrijven over een moeilijk onderwerp is zeker een verdienste. Een paar opmerkingen. Hij schrijft:

"De eigenschappen die God heeft, zijn dan ook relatief gemakkelijk te bedenken".

Te Bedenken? Dat is zeer opmerkelijk: bedenken. Niet onderzoeken, maar bedenken. Heeft dat nog iets met de werkelijkheid te maken? Iets verderop wordt het nog duidelijker:

"En dat is niet zo moeilijk: als je in de definitie van God opneemt dat Hij zo verheven is dat Hij onbegrijpelijk is voor ons, dan is dit probleem opgelost."

Definitie? Maar, je hebt alle vrijheid om de definitie te maken zoals je wilt. Geheel naar eigen behoefte. Wat heeft dat nog met de werkelijkheid te maken? Een definitie levert toch geen kennis of inzicht op? Het is een afspraak.

Het doet me ook denken aan een uitspraak die de theoloog Taede Smedes een tijd geleden maakte, dat theologen verhalen vertellen over God. Of: theologen bestuderen de verhalen die mensen vertellen over God. Niet de waarheid, niet de werkelijkheid, niet een theorie over God, maar verhalen. 

Als theologen en filosofen God zelf bedenken en God zelf definiëren, zouden gelovigen van alle tijden hun eigen God gedefinieerd hebben? Wat heeft dat nog met de werkelijkheid te maken?

Mijn bespreking van Richard Swinburne's Is there a God? besloot ik met: God: it's only a theory. Swinburne probeerde met die theorie de wereld te verklaren. Ik denk dat De Lachende Theoloog die pretentie niet eens heeft. Voor hem is het meer een manier om de wereld, zijn wereld, zijn leven, leefbaar, dragelijk te maken.

Overigens lijkt het mij zeer onbevredigend voor een denkend en onderzoekend mens dat de essentie van de theorie die cruciaal voor je leven is, onbegrijpelijk is. Vooral als je een paar dagen later schrijft:

'Onwetendheid' is geen degelijke basis voor een levensbeschouwing. Levensbeschouwingen moeten, als het even kan, gebouwd zijn op duidelijke, uitgesproken opvattingen..." (22 sep)

Peter Singer: The Expanding Circle. Is voortplanting altruistisch of egoistisch?

Peter Singer (1981, 2011)
The Expanding Circle

Ik had op vakantie een eReader met het klassieke werk The Expanding Circle van de filosoof Peter Singer meegenomen. Het thema van het boek is dat de kring van individuen die je bereid bent te helpen zich uitgebreid heeft van je eigen kinderen en familie tot de stam, land, volk, mensheid en tenslotte tot dieren. 

Dit wordt  moral progress (morele vooruitgang) genoemd, zoals de ondertitel Ethics, Evolution, and Moral Progress [1] al aangeeft. Wanneer dat helpen ten koste van je zelf gaat heet dit altruïsme. Als je vreemden helpt ten koste van jezelf is het niet moeilijk vast te stellen dat dat altruïstisch gedrag is. Dat is duidelijk. Maar je eigen kinderen helpen om in leven te blijven: is dat altruïsme? Peter Singer noemt het opvoeden van je eigen kinderen ook altruïsme. We noemen het gewoonlijk niet altruïsme (!), zegt Singer, maar de opofferingen die ouders plegen voor hun kinderen vertegenwoordigen een enorme inspanning die zij plegen ten behoeve van andere individuen dan zijzelf [2]. Kennelijk vanwege die grote inspanning noemt Singer dat altruïstisch [3].

Maar dat is vanuit menselijk perspectief gezien. Vanuit evolutionair perspectief gezien zijn het je eigen genen. Je helpt dus weliswaar andere individuen, maar je helpt in feite je eigen genen. Voor de meeste (zoog)dieren is zorg voor het nageslacht onderdeel van de voortplanting. Net als het zoeken van een partner, het hebben van seks, zwangerschap, baren, zogen, verzorgen. Het vraagt allemaal een behoorlijke inspanning. Evolutionair-genetisch gezien is dat niet altruïstisch, maar egoïstisch. 

Kijk hoe Singer altruïsme definieert:

"If we define altruistic behavior as behavior which benefits others at some cost to oneself" (Singer, p. 18). 

Dit is onnodig vaag. Het vage is: 'enige kosten voor jezelf'. Als je met 'kosten' bedoelt de tijd en energie die je in je kinderen stopt, dan lijkt het inderdaad een 'altruïstische' opoffering. Je doet het immers niet voor jezelf. Voor wie doe je het eigenlijk allemaal? En waarom? Maar als je kijkt hoe E. O. Wilson (1975) het begrip altruïsme definieert –en dat is hier relevant, omdat Singer zich baseert op het boek Sociobiology: The New Synthesis van Wilson– dan ziet die definitie er zo uit:

"When a person (or animal) increases the fitness of another at the expense of his own fitness, he can be said to have performed an act of altruism" (Wilson, p.117. Mijn nadruk [4]).

Deze definitie had Singer gewoon moeten overnemen. Fitness is wat anders dan inspanningen. Fitness staat voor het aantal nakomelingen. Dat is de rekeneenheid in de evolutietheorie. Het woord fitness komt niet voor in Singer's definitie van altruïsme. En dat is een ernstige omissie. Dat geeft verwarring. In de evolutietheorie draait het om het aantal nakomelingen. Inspanning doet er niet toe. Een prettig leven is niet gegarandeerd. Dat telt niet. Als een individu met weinig inspanning meer nakomelingen produceert, heeft het –per definitie– een grotere fitness. Zo werkt dat.

Mogelijk speelt zijn ervaring als vader hier een rol. En misschien het idee dat het een morele plicht is om mensenkinderen een goede opvoeding te geven. Tussen de regels door lezen we dat Singer mensen die geen kinderen willen egoïstisch vindt! (p. 24). Zij besparen zichzelf een hoop moeite en ellende. Maar dat is een al te menselijke, subjectieve en zelfs morele gedachtegang. Het omgekeerde is waar. Vanuit evolutionair-genetisch perspectief kun je mensen met veel kinderen 'egoïstisch' noemen, en mensen zonder kinderen 'altruïstisch' noemen omdat ze zich in evolutionair opzicht opofferen. Je niet voortplanten is evolutionair gezien het grootste offer.

Elders in zijn boek weet Singer dat genen die ouders er toe aanzetten goed voor hun kinderen te zorgen in frequentie zullen toenemen ten opzichte van genen van ouders die hun kinderen in de steek laten (p.23) Zorg voor nageslacht is wat je verwacht. Singer zou dus moeten weten dat de eersten evolutionair 'beloond' worden en de tweede 'gestraft'. Je voortplanten is een voorwaarde voor evolutie. Wat is makkelijker evolutionair te verklaren: je wel of niet voortplanten? Voortplanting is makkelijk te verklaren, altruïsme, zeker ten aanzien van vreemden, is juist het grote raadsel. Singer citeert Wilson: "altruism is the central theoretical problem of sociobiology" (p.18).  

Als filosoof had Singer duidelijk onderscheid moeten maken tussen subjectief-menselijke en evolutionaire gezichtspunten. En dat de woorden 'altruïsme' en 'egoïsme' voor mensen een sterke emotionele lading hebben, die ze niet in de evolutietheorie hebben. Maar aan de andere kant was hij de eerste filosoof die de uitdaging van E. O. Wilson aannam.

Er is veel meer over dit boek te zeggen. De oorspronkelijke reden dat ik het boek ben gaan lezen is dat ik nieuwsgierig was naar wat hij schrijft over de beroemde 'expanding circle' en 'moral progress'. Dat is belangrijk en interessant genoeg om op terug te komen in een apart blog.


Noten

1. De oorspronkelijke titel was: The Expanding Circle: Ethics and Sociobiology (1981)
2. "Yet the sacrifices that humans as well as many non-human animals constantly make for their children respresent a tremendous effort for the benefit of beings other than themselves." (p. 23)  
3. "Thus the first and most obvious way in which evolution can produce altruism is the concern of parents for their children." (p.23). Hier blijkt duidelijk dat Singer de term altruïsme t.a.v. kinderen gebruikt.
4. Ik gebruik hier de herdruk van 2000 (25th anniversary edition). Singer baseert zich op de altruisme definitie in de Glossary, waar Wilson inderdaad een vage definitie geeft voor altruism: "self-destructive behavior performed for the benefit of others" (p.578), maar op p. 171 staat een betere definitie.

Technische details eReader:

eReader: Kobo Aura HD. Deze heb ik gekocht omdat de Consumentenbond opmerkte dat het de beste eReader was die ze tot nu toe onder ogen kregen. Ik ben er zeer tevreden over. Het leest zeer prettig, ook buiten in zonlicht, je bladert (en alle overige bediening) met een touch screen. Ondanks de technische hobbels die je moet nemen als je een ebook via bol.com wilt kopen en toch op je KOBO eReader wilt lezen, geeft dit apparaat een vrijwel dezelfde leeservaring als een papieren boek. Het is zelfs beter omdat je op woorden kunt zoeken door het hele boek heen (een groot voordeel!), en de lettergrootte kunt aanpassen (bij welke papieren boek kan dat?!) Ook belangrijk: het vult je boekenkast niet! (en kost geen bomen!). Eén probleempje: hij weigerde om notities (behorend bij een pagina van het boek) langer dan plm 5 minuten te bewaren, terwijl het apparaat suggereert dat ze wel permanent opgeslagen worden. (?)