Is Nature vegetarisch geworden? De link tussen voedsel, gezondheid en milieu op globale schaal

Even een kort bericht over een opmerkelijk artikel in de Nature van 27 Nov: Global diets link environmental sustainability and human health van 2 Amerikaanse (evolutie)biologen/ecologen. Het onderwerp: er is een relatie gevonden tussen moderne voedingspatronen, de 'gezondheidstoestand van de aarde' (milieu, klimaat) en de gezondheid van de mens. 

Door stijgende inkomens en urbanisatie is het menselijk voedselpatroon verschoven van traditioneel naar ongezond voedsel. Als deze trend zich doorzet zal tegen het jaar 2050 de CO2 uitstoot door de landbouw en ontbossing ten behoeve van onze voedselproductie met maar liefst 80% toegenomen zijn. Maar desondanks worden we er niet gezonder op: diabetes type 2, coronary heart disease en meer zullen toenemen waardoor we korter zullen leven. (De paradox: we worden rijker maar eten slechter!). Wanneer we anders gaan eten zullen deze effecten omgebogen kunnen worden en bovendien het verlies aan biodiversiteit tegengegaan worden.

In het artikel worden drie alternatieven voedselpatronen vergeleken met het moderne omnivore menu: het Mediterrane, het pescetarian ('visrijk menu') en het vegetarisch menu. Het effect op de gezondheid is het grootst voor type 2 diabetes: ten opzichte van het standaard omnivore menu is er een 16% reductie voor het Mediterrane, 25% reductie voor het 'visrijk menu' en maar liefst 41% reductie voor het vegetarische menu. Voor kanker zijn relatief kleine effecten en voor sterfte aan coronary heart disease zijn reducties van 22% - 26% gevonden.

Onze eigen Nederlandse Elke Stehfest van het Plan Bureau voor de Leefomgeving mocht een begeleidend commentaar voor het Nature artikel schrijven. Een hele eer om daar voor uitgenodigd te worden. 

Ik kan op dit moment geen gedetailleerde samenvatting schrijven (er staat nog veel meer in uiteraard), maar vind het belangrijk genoeg om alvast even kort over te berichten. Ga beide artikelen lezen! Begin met het begeleidend artikel en daarna het research artikel. 

(Laat even een berichtje achter als U meer details wilt, of het artikel van Elke Stehfest).

PS: Natuurlijk is Nature niet vegetarisch geworden! Ze rapporteren gewoon onderzoek!

• David Tilman, Michael Clark (2014) Global diets link environmental sustainability and human health, Nature 27 Nov 2014 (dit is het originele artikel)
• Elke Stehfest (2014) Diet: Food choices for health and planet,  Nature 27 Nov 2014 (dit is het begeleidend commentaar).

Aanbevolen: 

zondag 30 nov: NPO 2, 18:50 Focus: Vlees, wat kost het ons? Michael Mosley stelt zich drie vragen: 1. Hoe kun je vlees produceren zonder de aarde uit te putten? 2. Hoeveel vlees? 3. Welk vlees? Mosley is een sympathieke presentator, en zeker niet dom, maar is en blijft een vleeseter: Meat: We love the stuff is zijn openingszin. Hij vraagt zich wel af of vlees eten zoals we het nu doen in de toekomst houdbaar is (CO2 voetafdruk), maar stelt zich niet de vraag of vleesproductie ethisch verantwoord is (dierenwelzijn) en of vegetarisme een optie is. Hij komt zelfs tot de conclusie dat de intensieve veehouderij de meest efficiente manier van vleesproductie is met de kleinste CO2 voetafdruk. Hij heeft een Amerikaanse 'intensieve veehouderij' bezocht (duizenden runderen op 1 plek, open lucht; zag er vredig uit), maar géén slachterij waar duizenden dieren aan de lopende band op industriële wijze geslacht worden, en ook niet de plaatsen waar de massale hoeveelheden voer geproduceerd worden. Het wordt niet duidelijk waar hij zijn conclusies op baseert, welke uitspraken van hem zelf zijn en welke van wetenschappelijke bronnen. Je hoeft het niet met zijn conclusies eens te zijn, de uitzending geeft voldoende stof tot discussie en de beelden blijven hangen. (toegevoegd: maandag 1 december 2014)

Vorige aflevering: Focus 23 Nov: Is vlees eten echt ongezond? Allebeide zeer informatief, vlot gebracht en actueel gezien de bovenstaande Nature publicatie! 

BBC: Can eating meat be eco-friendly? is zijn verhaal op de BBC website.

Wat heeft Darwin werkelijk gezegd over samenwerking in de evolutie?

The Origin of Species

Volgens een fake Darwin citaat zou samenwerking een belangrijke, zo niet cruciale rol spelen in Darwin's evolutie theorie (zie dit blog). Zit er toch iets van waarheid in ondanks dat het een fake citaat is? Om daar achter te komen, zul je toch echt The Origin of Species moeten lezen! Gelukkig wordt het ons makkelijk gemaakt doordat alles van Darwin online beschikbaar en goed doorzoekbaar is.

Ik beperk mij in dit blog tot Darwin's hoofdwerk The Origin of Species. Immers, daar heeft hij voor het eerst zijn theorie uiteen gezet. Dat is het meest bekende werk. Het is in feite synoniem met zijn evolutietheorie. Als je dat werk overslaat, en bijvoorbeeld uitsluitend een bekend citaat uit de Descent of Man aanhaalt, kun je geen goed beeld vormen van zijn theorie. Dan ben je aan het citaat-shoppen. En dat is bijna net zo erg als fake citaten opvoeren om iets te bewijzen wat je graag wilt bewijzen. In dit geval zijn die 'citaten' positief over Darwin, dus niet afkomstig uit creationistische bronnen. Ze zijn kennelijk bedoeld om de scherpe kantjes van Darwin af te halen. Maar een wetenschapper moet willen weten wat Darwin werkelijk gezegd heeft. Een wetenschapper moet streven naar een wetenschappelijk correct beeld van Darwin's theorie en niet naar een 'sociaal gewenst beeld'.

Niet voor iedereen ligt het zo voor de hand dat je begint met de Origin of Species te onderzoeken. Bijvoorbeeld Martin Nowak: Supercooperators [1]; Elliott Sober, D. S. Wilson: Unto Others [2] en de wetenschapshistoricus Bradford Harris [9] nemen niet de moeite om te controleren wat Darwin in The Origin gezegd heeft! En dat zijn publicatie's die altruïsme [8] en samenwerking als hoofdonderwerp hebben. 

Voor Darwin was de struggle for existence heel belangrijk. De volledige titel van de Origin luidt niet voor niets: "On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life". Het derde hoofdstuk is geheel gewijd aan de Struggle for Existence. Het hoofdstuk heeft ook die naam. En in het hele boek komt die uitdrukking 30x voor. En competition komt zelfs 36x voor. Dit soort zaken zijn tegenwoordig eenvoudig en snel op te sporen in de voortreffelijke website Darwin Online. Competition was de hoeksteen van Darwin's theorie. In het slothoofdstuk 'Recapitulation and Conclusion' schrijft Darwin:

"As natural selection acts by competition, it adapts the inhabitants of each country only in relation to the degree of perfection of their associates ". (p.472 Recapitulation)

Hier wordt dus een direct verband gelegd tussen natuurlijke selectie en competitie. Het is vrijwel synoniem. En verder [4] voegt hij er aan toe dat het om individuen gaat. Deze uitspraak vinden we in verschillende varianten door het hele werk (de hele lijst zal ik geven op mijn WDW website). In combinatie daarmee zien we de begrippen "the battle for life" / "the battle of life" (6x) en "the war of nature" (5x). En deze begrippen zijn niet verdwenen uit latere werken [5,6]. Je kunt dit dus niet zomaar uitvlakken. Begrippen als oorlog en strijd zijn natuurlijk niet fraai in moderne ogen. We zouden dat als tijdgebonden aspect van Darwin's theorie kunnen bestempelen. Inderdaad, die begrippen komen niet meer voor in de huidige evolutiebiologie. Maar we mogen natuurlijk nooit deze moderne visie met terugwerkende kracht op Darwin projecteren. Dat is geschiedvervalsing, of in modern jargon: het fotoshoppen van Darwin. Maar zelfs als je de tijdsgebonden wereldbeschouwing er van aftrekt, blijft competitie tussen individuen als essentie van natuurlijke selectie staan.

Wat heeft Darwin nu gezegd over samenwerking in The Origin?

• "useful to the community" (3x)
• "profitable to the community" (1x)
• "advantageous to the community" (1x)
• "benefit of the community" (1x)
• "for the good of the community" (1x)

Met 'community' bedoelt Darwin de groep of familie. Het gaat over sociaal levende bijen en mieren met o.a. individuen die zich niet voortplanten. Darwin was daarvan goed op de hoogte. Maar differentiële voortplanting is de essentie van natuurlijke selectie en als een individu afziet van voortplanting heb je iets uit te leggen. Darwin verklaarde dat met selectie op familie niveau: "selection may be applied to the family, as well as to the individual." [7]. Maar volgens mij krijg je dan de hoogst ongewenste situatie dat natuurlijke selectie op het individu werkt, tenzij het niet op het individu werkt. De vraag blijft volgens mij: werkt selectie op familie niveau omdat het sociaal levende dieren zijn, of zijn het sociaal levende dieren omdat selectie op familie niveau werkt? Of: hoe ontstaan groepen waarin sommige individuen hun voortplanting opgeven? Waarom alleen bijen en mieren? Waarom leven niet alle dieren in groepen als het zo voordelig is? Wanneer werkt selectie op het individu en wanneer op de familie? Of beide? Zet het niet zijn hele theorie van selectie op individuen op losse schroeven? Hoewel Darwin in latere werken (Descent) nog eens terugkomt op het probleem, zijn de meeste evolutiebiologen het er over eens dat een begin van de echte oplossing pas 100 jaar later door Axelrod, Hamilton, en Trivers is gegeven.

Tenslotte vraag ik me af waarom het voorbeeld van de samenwerking bij bijen en mieren geen invloed had op het taalgebruik van Darwin. Waarom blijft hij spreken van the battle for life, the war of nature en struggle for existence?

Een uitgebreidere versie van dit blog zal als review verschijnen op mijn WDW website.

29 nov: inleiding iets aangepast (naar aanleiding van een opmerking van Gerdien de Jong).

Noten

1. Martin Nowak (2011) 'Supercooperators. Evolution, Altruism and Human Behaviour'.
2. Elliott Sober, D. S. Wilson (1999) 'Unto Others. The Evolution and Psychology of Unselfish Behavior'.
3. De entry 'Altruism' (p.407) in Michael Ruse 'Evolution, The First Four Billion Years' verwijst zelfs helemaal niet naar de Origin.
4. "As natural selection acts only by the accumulation of slight modifications of structure or instinct, each profitable to the individual under its conditions of life" komt voor in alle 8 edities van de Origin in exacte dezelfde woorden!
5. In: The Variation of Animals and Plants under Domestication (1868) lezen we: "The inevitable result is an ever-recurrent Struggle for Existence. It has truly been said that all nature is at war; the strongest ultimately prevail, the weakest fail; " p.5 in beide edities 1868 en 1875. (F877; F880)
6. The Descent of Man: "struggle for existence": 14X
7. Edward O. Wilson schreef daarover: "in retrospect, his logic seems impeccable." Sociobiology, 25th Anniversary Edition, p. 117. Dat is een interessante opmerking! Hij bedoelt: achteraf gezien, met de kennis van nu, had Darwin gelijk! Maar Darwin kon het dus niet weten!?
8. De woorden 'altruism' en 'symbiosis' komen in geen van de werken van Darwin voor. Volgens Google Ngram Viewer komt 'symbiosis' pas na 1880 in boeken voor. En 'altruism' begint pas na 1860 in boeken te verschijnen om daarna steeds te stijgen. 'Altuistic' komt in zeer lage frequentie voor tussen 1850 en 1860.
9. Bradford Harris (2013) 'Evolution's Other Narrative. Why science would benefit from a symbiosis-driven history of speciation', American Scientist, Nov-Dec 2013. Dit artikel is nu extra relevant geworden, gezien bovenstaande. Harris vertelt dat de evolutietheorie een stuk makkelijker geaccepteerd zou worden door allerlei creationisten als er in plaats van die verdomde competitie wat meer samenwerking in zou zitten! Opvallend is dat hij als wetenschapshistoricus nalaat de Origin of Species te checken op mogelijke voorbeelden van samenwerking! Hij heeft gelijk dat Freeman, Herron in Evolutionary Analysis (4th Ed.) nauwelijks aandacht besteden aan (endo)symbiosis en dat is inderdaad een tekortkoming [toegevoegd: ma 1 dec 2014]

Fake Darwin citaten circuleren op internet, in boeken en in lezingen

Charles Darwin

In de De Vrijdenker, nr 9., Nov 2014 schreef Dik Kruithof een verslag van de Anton Constandse-lezing door Jan van Hooff. Daarin komt het volgende 'Darwin-citaat' voor:

"In the long history of mankind those who learned to collaborate and improvise most effectively have prevailed".

Dit zogenaamde Darwin citaat is in geen enkel boek, tijdschriftartikel, manuscript, logboek, reisverslag, aantekenigenschrift, biografie, autobiografie of brief van Darwin terug te vinden volgens de site Darwin Online [1], [2]. Zelfs het woord 'collaborate' [2] geeft nul hits. Dat laatste is lichtelijk verbijsterend, je gaat bijna twijfelen aan de zoekmachine van Darwin Online. Maar woorden als 'collaboration' komen wel voor (in een niet relevante context). Er is een heel kleine kans dat het citaat in een brief voorkomt die nog niet ingescand is [2],[3]. Maar dat het citaat in The Origin of Species (alle editie's) ontbreekt, is op zich al behoorlijk significant, want dat is Darwin's hoofdwerk, waarin hij zijn evolutietheorie uiteenzet. Daarom mag met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid geconcludeerd worden dat dit citaat niet van Darwin is. 

Desondanks vindt men het op talloze plaatsen op het internet en zelfs in boeken [4]. Van Hooff had de authenticiteit van het citaat moeten controleren, vooral omdat er geen exacte bronvermelding van het citaat bestaat. (Ik ga er vanuit dat Kruithof van Hooff correct geciteerd heeft; ik was er zelf niet bij). 

Mocht U dit nog niet overtuigen: er is een website met fake Darwin-quotes genaamd Six things Darwin never said – and one he did. Makkelijker kan het niet. Er circuleert ook nog een variant:

"In the long history of humankind (and animal kind, too) those who learned to collaborate and improvise most effectively have prevailed."

en die is net zo min van Darwin. Hoe het citaat ontstaan is niet duidelijk en dat hoef ik ook niet aan te tonen om het citaat te ontmaskeren. Ook ben ik niet verplicht om synoniemen van het woord 'collaborate' te controleren [5]. Het citaat blijft immers fout. Hoewel het interessant is, hoef ik ook niet na te gaan of de intentie van het citaat terug te vinden is in Darwin's werk. Ik ben van plan dat wel te doen, want ik ben nieuwsgierig geworden wat Darwin nu werkelijk over samenwerking gezegd heeft.

Als het citaat bedoeld is om aan te tonen dat samenwerking in Darwin's evolutietheorie een belangrijke rol speelt, dan is dat mislukt. En dat zou wel eens boomerang effect kunnen hebben. Daarentegen komen de begrippen 'competition' en 'struggle' veelvuldig voor in Darwin's boeken. Het zijn essentiële onderdelen van zijn theorie. Voor Darwin's theorie van natuurlijke selectie was altruisme [6] een groot probleem. Hij kon alleen speculeren over een mogelijke oplossing. Een formele oplossing van het probleem altruisme en samenwerking is pas honderd jaar later door Axelrod, Hamilton, Trivers gepubliceerd. Een leesbare uiteenzetting vindt men in [7].

Postscript

Vrijdenker Dec 2014

Ik heb een verkorte versie van dit verhaal aangeboden aan 'De Vrijdenker'. Het is verschenen in het december nummer, pag. 30 in het kleinste lettertype onder de nietszeggende kop 'INGEZONDEN' (alsof het niet mocht opvallen!). Op dezelfde pagina was plaats voor een foto van ... SinterKlaas! Het ironische is dat de inzet het onderwerp 'samenwerking' was! Maar als een buitenstaander (buiten het bestuur en redactie) een ingezonden (maar kritische) brief stuurt dan wordt het zo onopvallend mogelijk ergens in een hoekje op pagina 30 weggestopt. (15 dec 2014).




Postscript 14 Nov

Debunking Fake Albert Einstein Quotes: ook aan Einstein worden fraaie fake quotes toegeschreven. Het mechanisme daarachter is waarschijnlijk ook: als Einstein het heeft gezegd, moet het wel een heel diepe wijsheid zijn.

14 nov: kleine toevoeging in de tekst.

Noten

1. Darwin Online (John van Wyhe) is de grootste en meest complete gedigitaliseerde full-text doorzoekbare online bron voor alle teksten van Darwin en een aantal over Darwin. Men kan per document of in 1 keer alle documenten doorzoeken. Ik gebruik de 'Advanced Search'. De site vermeldt "Does not contain the (complete) correspondence of Darwin." De site is populair: "400 million hits since 2006". Zonder deze site zouden we nooit zo'n citaat kunnen controleren en ontmaskeren, want het is ondoenlijk alles zelf te lezen. Dat zou vele jaren kosten. Maar nu kan iedereen een 'Darwin expert' zijn!
2. Alternatieve site die Darwin's correspondentie bevat: Darwin Correspondence Project maar die heeft ook nog niet alle brieven gedigitaliseerd. Het woord 'collaborate' wordt 8x gevonden in brieven aan Darwin, dus niet relevant.
3. Maar degene die dat moet aantonen is degene die de claim van het Darwincitaat heeft gedaan. Als goede wetenschapper moet je altijd de bron van een citaat (met paginanummer) geven, en dat is hier niet gedaan.
4. Google books vindt 2 boeken met het letterlijke citaat (management boeken!). Het variant citaat wordt zelfs in 87 boeken gevonden, waaronder van beroemdheden als J. Craig Venter! (gecontroleerd). Maar google books geeft veel false positive hits (dat verwacht je niet!).
5. 'collaboration' en 'cooperation' komen wel voor, maar niet in een relevante context.
6. Darwin gebruikt het woord 'altruism' niet. Zoek op: 'social animals', 'social insects', 'sympathy', etc.
7. Lee Lan Dugatkin (2006) The Altruism Equation. Seven Scientists Search for the Origins of Goodness. In het eerste hoofdstuk wordt beschreven hoe Darwin worstelde met het altruisme probleem en wat zijn oplossing is.

Drie eeuwen Darwinistische propaganda: Roman Krznaric te gast bij Wim Brands

"This piece of ridiculous propaganda we have had for three
centuries that human beings are essentially self-interested."
VPRO boekenprogramma zondag 2 Nov 2014

Naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek Empathy was de auteur Roman Krznaric afgelopen zondag 2 Nov te gast in het boekenprogramma van Wim Brands. Krznaric deed een verbazingwekkende uitspraak die je eigenlijk alleen van creationisten verwacht. Brands was zichtbaar verrast. 

Krznaric (23e min): "Kropotkin bekritiseerde ideeën die voortkwamen uit het Darwinisme (survival of the fittest, etc), die belachelijke propaganda drie eeuwen lang dat mensen in wezen egoistisch zijn:

"that is a ridiculous piece of propaganda we have had for three centuries that humans beings are essentially self-interested."

vpro boekenprogramma NPO 23:23

 

Brands (zichtbaar verrast): U noemt dat propaganda?
Krznaric: Absolutely!
Brands: (probeert het nog een keer): Het is een geweldig idee!
Krznaric: Het is absoluut fout (...) we zijn egoïstisch, maar we zijn ook empathische wezens, ... dat zit in ons DNA. (...) We zijn niet alleen concurrenten ('competetive creatures').

Brands valt terecht over het woord propaganda. Maar, de grote vraag is: WIE heeft er drie eeuwen WELKE propaganda gemaakt? [1]. En als Brands zegt 'Het' is een geweldig idee, bedoelt hij dan: survival of the fittest? of egoïsme? of Darwins evolutietheorie als geheel? En hoe interpreteert Krznaric Brands woorden? Dat wordt niet duidelijk in die korte woordenwisseling. 

Aangezien Krznaric het werk van Frans de Waal kent, neem ik aan dat hij voortborduurt op de terechte claim van de Waal dat de mens van nature niet (uitsluitend) egoïstisch is. En misschien doelt hij op het effect dat The Selfish Gene (Dawkins, 1976) op het grote publiek heeft gehad. Maar dat boek is veel later en is hoogstens een zeer recent stukje 'propaganda'. Hij heeft het toch op Darwinism voorzien, want:  "Kropotkin argued against ideas that came out of Darwinism" (23:23).

Mogelijk doelt Krznaric ook op de overbekende uitspraak van Thomas Hobbes (1588-1679): "een toestand van oorlog van allen tegen allen" (dat is ruim drie eeuwen geleden). En dat vergelijkt hij met Darwin's strijd om het bestaan, survival of the fittest? Ook volgens Spinoza (1632-1677) is de mens een egoïstisch wezen [5].

Het is waar dat Darwin in zijn theorie in The Origin of Species (1859) geen (grote) plaats had voor samenwerking tussen individuen [4]. (Let wel: zijn theorie gaat over alle levende wezens, planten en dieren, niet alleen over mensen!).
Darwin's theorie zou niet van de grond gekomen zijn als hij in plaats van strijd om het bestaan, samenwerking tussen individuen als basis had genomen. Vergelijk dat hiermee: Mendel had nooit zijn erfelijkheidswetten op kunnen stellen als hij tegelijk niet-Mendelse overerving moest verklaren [2]. Zo ook is samenwerking een latere toevoeging aan competitie tussen individuen (Trivers, Hamilton).

Had Darwin het fout? Wat betreft de theorie: als natuurlijke selectie niet de best aangepaste individuen met de meeste nakomelingen selecteert, dan werkt zijn theorie niet. In een later boek Descent of Man (1871) bespreekt Darwin uitgebreid samenwerking bij sociale dieren. Dat noemt hij sympathy omdat het woord empathy nog niet was uitgevonden. Het punt is: Darwin gebruikt competitie in zijn theorie maar heeft nooit propaganda gemaakt voor egoïsme [3]. Darwin is geen politiek activist. Darwin probeert te beschrijven en te verklaren, er staat echt géén propaganda voor egoïsme in The Origin. Krznaric deed een onprofessionele en op emotie gebaseerde uitspraak.

Bottom-line: als leeuwen opeens empathie zouden gaan voelen voor zebra's, en zebra's voor gras, dan zouden ze heel snel uitsterven.

Hopelijk is hij in zijn boek Empathy duidelijker en genuanceerder. Dat hoop ik echt. Wim Brands was terecht verbaasd. Hij begreep niet wat er gebeurde.

Noten

1. The Origin of Species (1859) is 155 jaar geleden gepubliceerd: dat is geen drie eeuwen!
2. In praktische zin: als iemand het bewijs is van samenwerking dan is het wel Darwin: hij had een zeer groot sociaal netwerk van mensen waarmee hij correspondeerde.
3. Wie heeft er propaganda gemaakt voor egoïsme? De Amerikaanse filosofe Ayn Rand die zeer populair was en is in Amerika. (Hans Achterhuis heeft er uitgebreid over geschreven).
4. Er circuleert een citaat op het internet en in boeken dat aan Darwin toegeschreven wordt: "In the long history of mankind those who learned to collaborate and improvise most effectively have prevailed", maar zelfs het  woord 'collaborate' komt in geen enkele publicatie, brief of document van Darwin voor!. Geraadpleegd: http://darwin-online.org.uk (de meest complete online source over Darwin). Als je de quote in google gooit kom je een heleboel onwetenschappelijke bronnen tegen, maar geen enkele wetenschappelijke. toegevoegd: 7 nov 2014. Blog van 10 Nov gaat over dit onderwerp.
5. "Hence, the Conatus principle, when applied in the context of human beings, appears to describe human beings as egoistic beings." (IEP) 

 

De muziek van vogels en walvissen is toch iets anders dan Bach

J.S. Bach

In het stuk 'Biologie botst nog vaak met levensbeschouwing' in de BioNieuws 15 (27 Sept 2014) geeft René Fransen het standpunt van Simon Conway Morris weer:

"Ons vermogen met getallen om te gaan en wiskunde te bedrijven is iets unieks, en nog steeds niet goed evolutionair verklaard. Hetzelfde geldt voor muziek, de muziek van vogels en walvissen is toch iets anders dan Bach".  

Een bizarre claim voor een bioloog. Een korte reactie van mij verscheen in BioNieuws 25 okt 2014. Hier een uitgewerkte versie. Ik ga niet in op wiskunde talent.

Er is veel onbegrijpelijks aan die claim. Is Bach werkelijk een willekeurig voorbeeld? Wat blijft er over als je 'Bach' vervangt door een andere componist?

"De muziek van vogels en walvissen is toch iets anders dan John Cage" 

Kun je je voorstellen dat  Simon Conway Morris deze uitspraak deed? en dat de betekenis hetzelfde blijft? Nota Bene: John Cage behoorde tot de na-oorlogse avant-garde, hij componeerde o.a. de 'geruchtmakende' compositie 4'33'', die bestaat uit 4 minuten en 33 seconden stilte. Verder speelde het toeval een grote rol in zijn composities en gebruikte hij keukenapparatuur als muziekinstrument. Kan John Cage model staan voor de muzikale prestaties van de mens? Die uitspraak heeft niet meer dezelfde lading. 

Simon Conway Morris heeft Bach genoemd omdat het voor hem het hoogtepunt is van menselijke prestatie op muzikaal gebied. En het zal geen toeval zijn dat Bach een diepgelovig Christen was. Daniel Reuss [7] noemt Bach een in en in Lutheraan, hij geloofde in de theologie van die tijd, en vanuit die theologie schreef hij zijn werken. Hoewel Bach ook wereldlijke werken heeft gecomponeerd ('Kaffee Kantate'), bleef zijn bedoeling altijd: God, Christus [9]. De Matthäus-Passion is één van Bachs bekendste composities die het lijdens- en sterfverhaal van Jezus vertelt. Rond Goede Vrijdag loopt de teller makkelijk op tot 150 uitvoeringen van Bachs Matthäus-Passion [8]. 
Statistisch gezien: als Bach uniek is, dan is dat 1 individu op een wereldbevolking van 7 miljard mensen [11].

Er is nog een aspect aan de definitie van Bach als hoogtepunt van menselijk muzikaal vermogen: pas na driekwart eeuw na zijn dood kwam de erkenning van de enorme waarde van Bachs muziek op gang (inclusief de Matthäus-Passion) [10]. De waardering voor Bach heeft niet altijd bestaan. De waardering voor Bach is tijd- en cultuurgebonden. Moet de evolutietheorie dat verklaren?

Maar zelfs Handel, Beethoven, Mozart, en Vivaldi kunnen het voorbeeld niet redden. Het is immers typisch Westerse klassieke muziek. Moet de evolutietheorie typisch Westerse klassieke muziek verklaren?

Er is nog iets onzinnigs aan de vergelijking walvis-Bach. Als Bach bijvoorbeeld ten tijde van Jezus geleefd had, was er van zijn talent niet veel terecht gekomen [1]. Zeer belangrijke conclusie: Bach had nooit in zijn eentje zijn presatatie neer kunnen zetten, als er niet een eeuwenlange culturele ontwikkeling van instrumentenbouw, muzieknotatie en muziektheorie aan vooraf was gegaan. Plus goede leermeesters en rijke opdrachtgevers. Zonder dat was Bach niets. Je kunt niet van de biologische evolutietheorie vragen om een culturele niet-genetische ontwikkeling te verklaren. Dat is misplaatst.

Als je wilt ontsnappen aan een klassieke muziek bias, kun je dit proberen: "De muziek van vogels en walvissen is toch iets anders dan Marco Borsato". Maar dat heeft een onbedoeld komisch effect. Hoe zit het met jazz? rock? punk? hip-hop? disco? house? niet-Westerse muziek? Misschien is de claim dat ieder mens wel ergens van houdt? Maar zelfs dan blijven er nog vele problemen over. 

Morris zoekt een hoogtepunt van menselijke kunnen en neemt daarom een componist als voorbeeld en geen muziekbeoefenaar.  Componisten presteren méér dan muziekbeoefenaren, maar zijn zeldzamer en daarom niet representatief voor de menselijke soort. Idem: professionele musici en amateur muziekliefhebbers.


Wat wil je eigenlijk vergelijken? Een nachtegaal met Bach vergelijken? Het is onzinnig de zang van een nachtegaal te vergelijken met de uitvoering van de Matthäus-Passion van Bach, omdat die laatste een combinatie is van muziekinstrumenten en hun bespelers, de menselijke stem en de compositie van Bach. Muziekinstrumenten zijn géén onderdeel van de menselijke anatomie! Als je een eerlijke vergelijking wilt, moet je misschien de zang van een walvis of nachtegaal vergelijken met de menselijke stem. Hebben alle mensen een aangeboren zangtalent? [2]. Hoe test je dat?

Wat er verder nog fout is aan de vergelijking: een muziekinstrument kunnen bespelen is niet aangeboren, maar kost vele jaren studie (conservatorium, muziekschool). Een muziekinstrument bespelen is dus géén aangeboren vaardigheid maar het resultaat van vele jaren studie is zeer verschillend. Hoe meet je dat?

Het bovenstaande kan samengevat worden als: alle oordelen over Bach, klassieke en alle andere muziek zijn subjectief. Over smaak valt niet te twisten. Als je niet wilt blijven steken in: Die muziek vind ik mooier / beter, dan moet je je afvragen: hoe kun je het verschillende componisten, uitvoerenden, of het verschil mensen-dieren objectief meten? [3], [4]. Hoe meet je zoiets als 'muzikaal gevoel' of de kwaliteit of de complexiteit van een compositie op een objectieve manier? In ieder geval moet je vergelijkbare zaken vergelijken: de compositie van een nachtegaal met die van Bach, en envenzo de uitvoering. Als er dergelijke testen bestaan (zie: Postscript!), moet er vervolgens een groot aantal mensen van zeer diverse culturen getest worden. En diersoorten natuurlijk. Mogelijke elementen van zo'n objectieve test zijn: absoluut muziekaal gehoor, geheugen voor melodiëen of stembereik, complexiteit van de compositie.

Maar is het evolutionair relevant wat die test meet? De evolutietheorie verklaart adaptaties. Is muziek een evolutionaire adaptatie? Prof Steven Mithen betoogt in The Singing Neanderthals [5] dat muziekproductie géén functieloos bijproduct is, zoals Steven Pinker claimt. Het grappige is dat Mithen toegeeft: 

"I can neither sing in tune nor clap in rhythm. I am unable to play any musical instrument"!

Misschien heeft Mithen een lichte vorm van amusia waar 4% van de bevolking last van heeft. Ik neem aan dat aangeboren doofheid niet is meegeteld.

 

Conclusie

Als je menselijk muzikaal talent wilt vergelijken met dieren, moet je eerst definiëren wát je eigenlijk wilt vergelijken, wat een eerlijke vergelijking is en hoe je dat alles objectief meet. Gaat het om het waarnemen en waarderen, of het produceren van zang en muziek? Of om het componeren? Je kunt bijvoorbeeld elementaire zaken testen als perceptie van toonhoogte, ritme, bij voorkeur bij baby's of kleuters [4] omdat die nog niet beïnvloed zijn door omgevingsfactoren. 
Een zinnige vergelijking maakt onderscheid tussen wat een individu zonder en met training kan. Bach moet je leren spelen, maar ook leren waarderen.

Laat Morris eerst maar eens met goede testen en data komen, voordat hij weer iets van de evolutietheorie gaat eisen. En als je mensen en dieren wilt vergelijken, moet je ook dieren testen! Dat de evolutietheorie weer eens iets niet kan verklaren (een zgn. 'gap') is een stokpaardje van de Intelligent Design beweging [6]. En –toevallig– gaat het om de 'hogere vermogens' van de mens, die niet bij dieren zouden voorkomen. Nota bene: Morris is zelf wetenschapper! Hij moet weten dat een leemte in onze kennis de motor van wetenschappelijk onderzoek is! De reden van haar bestaan! Als hij een belangrijk probleem in de evolutietheorie signaleert, waarom gaat hij er zelf geen onderzoek aan doen? Of heeft hij al een antwoord?

Nota bene: Morris moet als bioloog weten dat mensen van dieren afstammen en als de mens een eigenschap lijkt te hebben die niet in zijn voorouders voorkomt, dan moet het een modificatie zijn van iets anders dat al langer bestaan heeft. Mensen kunnen zingen omdat het strottenhoofd, stembanden, mond, lippen geschikt zijn om te praten, dus het vermogen om te zingen zou wel eens een bijproduct kunnen zijn van het vermogen te praten. Ook zou het vermogen om viool te kunnen spelen wel eens een bijproduct kunnen zijn van de anatomie van de hand die een belangrijke rol speelt bij onze survival [12]. Dat beroepsmusici iets kunnen na jarenlange training is niet iets wat de evolutietheorie hoeft te verklaren.

Tenslotte: ik heb niets tegen Bach. Ik heb ook niets tegen wetenschappers die zeggen dat de evolutietheorie incompleet is en wetenschappelijke aanvullingen voorstellen. Ik heb wél iets tegen wetenschappers die zeggen dat de evolutietheorie incompleet is en met onzinnige mens-dier vergelijkingen aankomen, flirten met ID en 'fine-tuning' en na kritiek op verontwaardigde toon beweren dat ze gewoon met wetenschap bezig zijn.

Postscript

"Onze belangrijkste conclusie is dat het welhaast onmogelijk is evolutie van muzikaliteit te onderzoeken alsof het een opzichzelfstaande eigenschap is. Om verder te komen is het nodig muzikaliteit op te splitsen in componenten, zoals gevoeligheden voor ritme, klankkleur en toonhoogte. Als we de vermogens van dieren op dit gebied systematisch in kaart brengen, kunnen we wellicht achterhalen wat de evolutionaire wortels zijn van onze geavanceerde menselijke muzikaliteit." meent Carel ten Cate (Leiden) BioNieuws 14 feb 2015. en: Henkjan Honing , Carel ten Cate (2015) Without it no music: cognition, biology and evolution of musicality.

Noten

1. Met een beetje geluk had Bach hoogstens een verdienstelijk harp of trompet speler kunnen worden (dat waren de weinige instrumenten in Jezus' tijd). Zonder de mogelijkheid zijn composities op te schrijven en te vermenigvuldigen en zonder meerdere instrumenten die samen een orkest zouden kunnen vormen, zou hij nooit een wereldberoemd componist geworden zijn.
2. Kon Jezus goed zingen? De Bijbel vertelt ons niet of Jezus überhaupt gezongen heeft. Gezien het feit dat Psalmen en Gezangen zingen voor de protestanten niet weg te denken is uit hun kerkdiensten (EO: Nederland zingt!) is het vreemd dat Jezus daar helemaal niets aan deed: zingend het evangelie verkondigen.
3. Lily N. C. Law, Marcel Zentner (2012) Assessing Musical Abilities Objectively: Construction and Validation of the Profile of Music Perception Skills, PLOS One.
4. Henkjan Honing (2011) Amuzikaal zijn is de grote uitzondering: "praktisch alle mensen hebben een biologische aanleg voor het waarnemen en waarderen van muziek", maar hij zegt er niet bij hoeveel mensen zijn getest met welke test. Hebben mensen met aangeboren erfelijke doofheid muzikaal gevoel, dus zonder dat ze aan enig geluid zijn blootgesteld?
5. Steven Mithen (2006) 'The Singing Neanderthals: The Origins of Music, Language, Mind and Body'.
6. Simon Conway Morris is de motor achter Map of Life dat door de Templeton Foundation gefinancierd wordt. Zijn bekende boek Life's Solution had als laatste hoofdstuk 'Towards a theology of evolution'. Ook was hij editor van ID-achtige boeken als: Fitness of the Cosmos for Life. Biochemistry and Fine-Tuning; en: The Deep Structure of Biology: Is Convergence Sufficiently Ubiquitous to Give a Directional Signal; en de Test of Faith DVD! (met o.a. William Dembski), en in ID literatuur zoals Darwin's Doubt: The Explosive Origin of Animal Life and the Case for Intelligent Design wordt hij uitgebreid geciteerd. Steeds zie je hem opduiken in gezelschap van ID-ers zoals bij de merkwaardige Trotter Prize. En Jerry Coyne schreef: "Simon Conway Morris becomes a creationist".
7. Koor- en operadirigent Daniel Reuss in NTR Academie zondag 21 dec 2014 met Mike Bodé.  [toegevoegd 10 Jan 2015]
8. Volgens het Parool. [toegevoegd 10 Jan 2015]
9. Volgens wiki: "Bachs muziek geldt als hoogtepunt van Lutheraanse kerkmuziek en als “muzikale uitdrukking van de Reformatie. Naar Bachs mening had muziek twee wezenlijke doelen: muziek behoort “tot Gods eer ”. [toegevoegd 27 Jan 2015]
10. Volgens wiki: Bachs reputatie ging in zijn latere jaren als componist en na zijn dood achteruit. Zijn stijl werd als ouderwets beschouwd. Na zijn dood raakten Bach en zijn werken in vergetelheid. [toegevoegd 27 Jan 2015]
11. Statistisch gezien: vergelijk één nachtegaal met het hoogtepunt van een bovengemiddelde componist (Bach) uitgevoerd door een bovengemiddeld orkest dat speelt op bovengemiddelde kwaliteit instrumenten en met een bovengemiddeld koor en wereldberoemde bovengemiddelde topsolisten, gedirigeerd door een bovengemiddelde dirigent: is dat representatief voor de menselijke soort??? [toegevoegd: 17 feb 15]
12. De hand beschikt over fijne motoriek omdat de hand niet meer gebruikt wordt om op te lopen sinds we in de evolutie rechtop zijn gaan lopen. [toegevoegd: 18 feb 15]