Drie eeuwen Darwinistische propaganda: Roman Krznaric te gast bij Wim Brands

"This piece of ridiculous propaganda we have had for three
centuries that human beings are essentially self-interested."
VPRO boekenprogramma zondag 2 Nov 2014

Naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek Empathy was de auteur Roman Krznaric afgelopen zondag 2 Nov te gast in het boekenprogramma van Wim Brands. Krznaric deed een verbazingwekkende uitspraak die je eigenlijk alleen van creationisten verwacht. Brands was zichtbaar verrast. 

Krznaric (23e min): "Kropotkin bekritiseerde ideeën die voortkwamen uit het Darwinisme (survival of the fittest, etc), die belachelijke propaganda drie eeuwen lang dat mensen in wezen egoistisch zijn:

"that is a ridiculous piece of propaganda we have had for three centuries that humans beings are essentially self-interested."

vpro boekenprogramma NPO 23:23

 

Brands (zichtbaar verrast): U noemt dat propaganda?
Krznaric: Absolutely!
Brands: (probeert het nog een keer): Het is een geweldig idee!
Krznaric: Het is absoluut fout (...) we zijn egoïstisch, maar we zijn ook empathische wezens, ... dat zit in ons DNA. (...) We zijn niet alleen concurrenten ('competetive creatures').

Brands valt terecht over het woord propaganda. Maar, de grote vraag is: WIE heeft er drie eeuwen WELKE propaganda gemaakt? [1]. En als Brands zegt 'Het' is een geweldig idee, bedoelt hij dan: survival of the fittest? of egoïsme? of Darwins evolutietheorie als geheel? En hoe interpreteert Krznaric Brands woorden? Dat wordt niet duidelijk in die korte woordenwisseling. 

Aangezien Krznaric het werk van Frans de Waal kent, neem ik aan dat hij voortborduurt op de terechte claim van de Waal dat de mens van nature niet (uitsluitend) egoïstisch is. En misschien doelt hij op het effect dat The Selfish Gene (Dawkins, 1976) op het grote publiek heeft gehad. Maar dat boek is veel later en is hoogstens een zeer recent stukje 'propaganda'. Hij heeft het toch op Darwinism voorzien, want:  "Kropotkin argued against ideas that came out of Darwinism" (23:23).

Mogelijk doelt Krznaric ook op de overbekende uitspraak van Thomas Hobbes (1588-1679): "een toestand van oorlog van allen tegen allen" (dat is ruim drie eeuwen geleden). En dat vergelijkt hij met Darwin's strijd om het bestaan, survival of the fittest? Ook volgens Spinoza (1632-1677) is de mens een egoïstisch wezen [5].

Het is waar dat Darwin in zijn theorie in The Origin of Species (1859) geen (grote) plaats had voor samenwerking tussen individuen [4]. (Let wel: zijn theorie gaat over alle levende wezens, planten en dieren, niet alleen over mensen!).
Darwin's theorie zou niet van de grond gekomen zijn als hij in plaats van strijd om het bestaan, samenwerking tussen individuen als basis had genomen. Vergelijk dat hiermee: Mendel had nooit zijn erfelijkheidswetten op kunnen stellen als hij tegelijk niet-Mendelse overerving moest verklaren [2]. Zo ook is samenwerking een latere toevoeging aan competitie tussen individuen (Trivers, Hamilton).

Had Darwin het fout? Wat betreft de theorie: als natuurlijke selectie niet de best aangepaste individuen met de meeste nakomelingen selecteert, dan werkt zijn theorie niet. In een later boek Descent of Man (1871) bespreekt Darwin uitgebreid samenwerking bij sociale dieren. Dat noemt hij sympathy omdat het woord empathy nog niet was uitgevonden. Het punt is: Darwin gebruikt competitie in zijn theorie maar heeft nooit propaganda gemaakt voor egoïsme [3]. Darwin is geen politiek activist. Darwin probeert te beschrijven en te verklaren, er staat echt géén propaganda voor egoïsme in The Origin. Krznaric deed een onprofessionele en op emotie gebaseerde uitspraak.

Bottom-line: als leeuwen opeens empathie zouden gaan voelen voor zebra's, en zebra's voor gras, dan zouden ze heel snel uitsterven.

Hopelijk is hij in zijn boek Empathy duidelijker en genuanceerder. Dat hoop ik echt. Wim Brands was terecht verbaasd. Hij begreep niet wat er gebeurde.

Noten

1. The Origin of Species (1859) is 155 jaar geleden gepubliceerd: dat is geen drie eeuwen!
2. In praktische zin: als iemand het bewijs is van samenwerking dan is het wel Darwin: hij had een zeer groot sociaal netwerk van mensen waarmee hij correspondeerde.
3. Wie heeft er propaganda gemaakt voor egoïsme? De Amerikaanse filosofe Ayn Rand die zeer populair was en is in Amerika. (Hans Achterhuis heeft er uitgebreid over geschreven).
4. Er circuleert een citaat op het internet en in boeken dat aan Darwin toegeschreven wordt: "In the long history of mankind those who learned to collaborate and improvise most effectively have prevailed", maar zelfs het  woord 'collaborate' komt in geen enkele publicatie, brief of document van Darwin voor!. Geraadpleegd: http://darwin-online.org.uk (de meest complete online source over Darwin). Als je de quote in google gooit kom je een heleboel onwetenschappelijke bronnen tegen, maar geen enkele wetenschappelijke. toegevoegd: 7 nov 2014. Blog van 10 Nov gaat over dit onderwerp.
5. "Hence, the Conatus principle, when applied in the context of human beings, appears to describe human beings as egoistic beings." (IEP)