Filosoof Erno Eskens maakt ten onrechte van Darwin een eugenetica aanhanger.

In zijn fraaie boek 'Een beestachtige geschiedenis van de filosofie' (zie vorig blog) citeert filosoof Erno Eskens een passage uit The Descent of Man van Charles Darwin om aan te tonen dat Darwin een eugeneticus was. Echter, direct na de passage die Eskens citeert, maakt Darwin duidelijk dat hij uit morele overwegingen eugenetica niet op de mens wil toepassen. Dat laat Eskens weg. 

Eskens geeft zodoende in zijn boek een misleidend beeld van de opvattingen van Darwin. Ik heb hem hierover gemaild en heb een reactie gekregen. Maar eerst de passage in het boek. Eskens opent hoofdstuk 23 'Intellect als dienstmaagd van de natuur' met het Darwin citaat (p.317). Nota bene, het staat –zeer suggestief– direct onder een foto van Hitler die een ree voert!

Direct onder een foto van Hitler
staat een Darwin citaat

"Wij beschaafden doen ons uiterste best om eliminatie tegen te gaan; wij bouwen gestichten voor krankzinnigen, idioten, verminkten en zieken; wij maken armenwetten en onze geneeskundigen doen hun uiterste best om ieders leven zo lang mogelijk te rekken. Op die wijze worden de zwakke leden der beschaafde maatschappijen in staat gesteld hun soort voort te planten. Niemand die acht heeft geslagen op de voortteling onzer huisdieren zal betwijfelen, dat zulks hoogst nadelig op het mensenras moet inwerken." [1]

Maar Darwin gaat daarna door met:

"It is surprising how soon a want of care, or care wrongly directed, leads to the degeneration of a domestic race; but excepting in the case of man himself, hardly any one is so ignorant as to allow his worst animals to breed.

The aid which we feel impelled to give to the helpless is mainly an incidental result of the instinct of sympathy, which was originally acquired as part of the social instincts, but subsequently rendered, in the manner previously indicated, more tender and more widely diffused. Nor could we check our sympathy, even at the urging of hard reason, without deterioration in the noblest part of our nature. The surgeon may harden himself whilst performing an operation, for he knows that he is acting for the good of his patient; but if we were intentionally to neglect the weak and helpless, it could only be for a contingent benefit, with an overwhelming present evil. We must therefore bear the undoubtedly bad effects of the weak surviving and propagating their kind; but there appears to be at least one check in steady action, namely that the weaker and inferior members of society do not marry so freely as the sound; and this check might be indefinitely increased by the weak in body or mind refraining from marriage, though this is more to be hoped for than expected." (bron)

Hierin zegt Darwin duidelijk dat ook al kunnen we met het verstand de nadelige effecten van zorg voor de armen, zieken, etc zien, het zou erg onsympathiek zijn om niet voor de armen, zieken te zorgen. Want sympathie is het "noblest part of our nature". Darwin ziet de potentiële evolutionaire gevolgen van zorg voor de zwakkeren, maar wil niet de zwakkeren elimineren zoals je bij huisdieren zou doen. Het is dus misleidend om juist dat gedeelte weg te laten.
Ook stelt Darwin helemaal geen eugenetische maatregelen voor, maar hoopt dat het probleem zichzelf oplost doordat die zieken zich niet zullen voortplanten. Dus je kunt hieruit niet concluderen dat Darwin een voorstander is van eugenetica. Integendeel: hij is een tegenstander. (Eskens weet dat de term ' eugenetics'  niet door Darwin maar door Francis Galton, een neef van Darwin, is bedacht. (p.319)

Ik heb Eskens per email op de hoogte gebracht. Met zijn toestemming citeer ik zijn antwoord:

Beste Gert Korthof,

Dank voor je commentaar op mijn Beestachtige geschiedenis van de filosofie. Ik ben het met je eens dat ik maar een deel van Darwins argumentatie heb laten zien. Misschien had ik de rest erbij moeten vermelden, maar eerlijk gezegd denk ik niet dat ik daarmee een ander beeld van Darwin had geschetst. Het door jou aangehaalde slotbetoog van Darwin - gelukkig zijn we aardig voor de zwakken - bevat eigenlijk geen enkel wetenschappelijk argument. Weliswaar vindt hij eugenetica 'evil', maar dit lijkt bij hem een morele intuïtie te zijn die nauwelijks past in zijn evolutietheorie. De theorie zegt dat het fokken met zwakke dieren tot degeneratie leidt en dat dit bij mensen niet anders is. Dit argument raakt het hart van Darwins werk. Mensen die dit ontkennen zijn volgens Darwin niet voor niets 'ignorant'.
Darwin beschrijft de zorg voor de zwakken in de passage die ik heb weggelaten als een 'incidental result of the instinct of sympathy, which was originally acquired as part of the social instincts'. Het is een toevallige mutatie, zo lijkt het, en deze mutatie is evolutionair gezien niet essentieel voor het voortbestaan van de soort. Voor de soort blijft het beter om de zwakken niet te laten voortplanten. Dat Darwin op het eind de hoop uitspreekt dat de zwakken zich uit vrije wil niet voortplanten, heeft iets weg van een wanhopige poging om dat 'incidental result' te corrigeren.
Hij voegt er bovendien aan toe dat het goed is dat de zwakken zich niet zo 'freely' mogen voortplanten, waarmee we in mijn optiek weer terug zijn bij het project van de eugenetica dat hij eerder als evil heeft omschreven. Het kwaad blijkt onvermijdelijk.

Ik denk dus dat Darwin toch wel een bom legt onder het democratische project. Voor Darwin lijken de burgers niet gelijk te kunnen zijn, omdat de voortplanting van de zwakken de veerkracht van de soort ondermijnt. Ik denk dan ook dat het logisch is dat de latere eugenetici, waaronder veel antidemocraten, wel degelijk een punt hadden toen ze zich op Darwin beriepen. Eugenetica volgt logischerwijs uit Darwins werk. Het is een feit waar we het liever niet over willen hebben, omdat de evolutietheorie wetenschappelijk gezien zeer sterk is. Daarom benadrukken de meeste auteurs dat de evolutietheorie prachtig is, en poetsen ze het ongemakkelijke eugenetica snel onder het vloerkleed. Ik had daar geen zin in, omdat het ongemak bij de theorie hoort en vooral omdat het de geschiedenis vertekent. Hitler had zijn boek nooit kunnen schrijven zonder het voorwerk van Darwin. Natuurlijk zou Darwin zich omdraaien in zijn graf als hij het boek van Hitler had gelezen. Darwin wilde de eugenetica, die volgde uit zijn eigen wetenschappelijke theorie, om morele redenen niet accepteren. Dat pleit wellicht voor Darwin, maar het neemt het feit niet weg dat eugenetica een onvermijdelijk onderdeel is van zijn evolutietheorie.

Hartelijke groet, Erno Eskens"    (bold van mij)

In het eerste gedeelte van zijn antwoord lijkt Eskens te verdedigen dat Darwin een eugeneticus was. Maar in de één na laatste zin (door mij in bold weergegeven) erkent Eskens dat Darwin om morele redenen eugenetica niet op de mens wilde toepassen. Dat eugenetica logisch dwingend zou volgen uit zijn theorie, is –volgens mijn bescheiden mening– een elementaire argumentatiefout. Nooit volgt een ethiek of politiek uit een wetenschappelijke theorie. Altijd heb je een ethische premisse nodig om een normatieve conclusie te trekken. Zelfs als zo'n ethische conclusie is getrokken, kan eugenethiek democratisch (vrijwillig) of niet-democratisch (dwingend) uitgewerkt worden.
Darwin betoogt dat de effecten van natuurlijke selectie en het ontbreken ervan, niet alleen voor planten en dieren opgaan, maar ook voor de mens zelf.
Darwin was een van de eersten die zag dat het terugdringen van natuurlijke selectie bij de mens nadelige effecten had op de kwaliteit van ons erfgoed (het genoom zouden we nu zeggen). Dat is een nieuw inzicht. Het voert te ver om hier de huidige wetenschappelijke stand van zaken over dit thema uit de doeken te doen. William Hamilton is één van de evolutiebiologen die het onderwerp bestudeerd heeft (hier heb ik een bespreking geschreven). De laatste paar jaren is het onderzoeksgebied van human genome editing in een stroomversnelling geraakt [3].

In de noten geef ik redenen waarom Eskens' verdediging in de rest van zijn antwoord zwak is [2].

Conclusie

De manier waarop Eskens in zijn proefschrift omgaat met de tekst van Darwin is onprofessioneel. Je hoeft geen bioloog of expert in de geschiedenis van de wetenschap te zijn om dit soort fouten te vermijden. Gewoon de originele passage opzoeken en kijken wat er voor en na de passage staat. Zo voorkom je dat je een passage out-of-context citeert en de verkeerde conclusies trekt. Zijn promotor prof. Cliteur had de eindverantwoordelijkheid voor het proefschrift, hij had borg moeten staan voor de kwaliteit van dit proefschrift. Onder dit voorbehoud wil ik niemand het leesplezier onthouden die Een beestachtige geschiedenis van de filosofie mij gegeven heeft.

Noten

1. Er zijn een aantal vreemde zaken rondom het Darwin-citaat dat Eskens op pagina 317-318 geeft:
• Ten eerste is het citaat is in het Nederlands en Eskens verwijst via noot 574 naar de Engelse uitgave van 1871 pag. 168. Toch is het  waarschijnlijk niet zijn eigen vertaling, want het bevat uitdrukkingen als 'leden der beschaafde' en 'voortteling onzer huisdieren', verouderd Nederlands dus.
• Eskens heeft dit citaat eerder gebruikt op donderdag 11 november 1999 op de website filosofie.nl onder de titel Darwins tijdbom: debat over humane selectie laait op. (Taede Smedes zou zeggen: " een schoolvoorbeeld van zelfplagiaat" :-).
• Gek genoeg is exact hetzelfde citaat te vinden bij Chris Rutenfrans 23 okt 1999 in de Trouw! en in:
• Werkplaats Biopolitiek. Darwins racisme. 22 april 2003.
• Wat alles pas echt opvallend maakt is dat in alle vier bovengenoemde citaten de tweede zin ontbreekt: "There is reason to believe that vaccination has preserved thousands, who from a weak constitution would formerly have succumbed to small-pox.". De enige die het ontbreken aangeeft met (...) is ' Werkplaats Biopolitiek'. Die zin is niet cruciaal, maar het toont aan dat Eskens waarschijnlijk nooit een origineel heeft gezien en teksten van het internet heeft gecopieerd. Die van Rutenfrans is de oudste (23 okt 1999), dus Eskens heeft het incomplete en afgekapte citaat waarschijnlijk van Rutenfrans gecopieerd! Het lijkt er op dat Eskens in zijn proefschrift zijn oordeel over Darwin van 16 jaar geleden herhaald heeft zonder nader onderzoek.
2. Enige voorbeelden uit de email van Eskens:
• Uit het hele verweer van Eskens blijkt dat hij meent dat je uit een wetenschappelijke theorie normatieve uitspraken kunt afleiden. Volgens mij is het nog steeds niet gangbaar in de filosofie dat je uit een is een ought kunt afleiden. Iedereen die zich op Darwin beroept miskent de kloof tussen feit en norm (is-ought), en miskent het feit dat Darwin nooit een eugenetica programma heeft voorgesteld, en zich uitgesproken heeft tégen het toepassen van eugenetica op de mens nota bene op morele gronden.
• "...een morele intuïtie te zijn die nauwelijks past in zijn evolutietheorie". Notabene: Darwin is op morele gronden tegen eugenetica toegepast op de mens. Dat is een cruciaal gegeven en dat had Eskens sowieso moeten vermelden.
• 'incidental result of the instinct of sympathy, which was originally acquired as part of the social instincts'. Maar dit betekent: een neveneffect van sociale instincten. Aanpassingen hebben gewoonlijk neveneffecten. Dat heeft niets met 'toevallige mutatie' te maken. Eskens begeeft zich op terrein waar hij geen expertise heeft.
• "Eugenetica volgt logischerwijs uit Darwins werk": hier maakt Eskens weer dezelfde fout: 'ought' volgt niet uit 'is' . Hoe vaak deze fout ook gemaakt wordt, het blijft fout.
• "Dat Darwin op het eind de hoop uitspreekt dat de zwakken zich uit vrije wil niet voortplanten" bewijst Darwins democratische insteek, want hij wil geen gedwongen maatregelen.
• "Hitler had zijn boek nooit kunnen schrijven zonder het voorwerk van Darwin." Een zeer heftige claim! Eskens geeft geen bewijs voor zijn stelling. Alsof Hitler eerst ging zoeken naar wetenschappelijke gegevens in de literatuur vóórdat hij de oorlog begon en de Joden wilde uitroeien! Dit is typisch voor creationisten en ID-ers.
• "Natuurlijk zou Darwin zich omdraaien in zijn graf als hij het boek van Hitler had gelezen." Dat is precies mijn punt! Dat komt omdat Darwin geen eugeneticus was! En helemaal als Darwin had geweten zoals wij nu wat Hitler gedaan had. Een filosoof die uitgebreid en m.i. kritiekloos aan bod komt, (compleet met foto met Hitlersnor) Martin Heidegger was een bewonderaar van Hitler en zelfs "na de Tweede Wereldoorlog neemt Heidegger geen afstand van zijn nazistische verleden" schrijft Eskens op pagina 331. Darwin wist niets van de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog.
3. Volgens een opinie artikel in de Science van 22 Jan 2016: "Human genome editing is a powerful tool that offers great scientific and therapeutic potential". Echter, in veel landen is er wetgeving die het genetisch wijzigen van eicellen of embryo's verbiedt of beperkt. Zie ook mijn blog KNAW symposium: Moeten we van iedere patient het complete DNA sequencen?. Er is een groot verschil tussen eugenetica in een medische context waarbij het individu centraal staat en een hypothetische 'bevolkings-eugenetica-politiek'. 

 

  Blogs over Darwin

• Wat heeft Darwin werkelijk gezegd over samenwerking in de evolutie? 18 november 2014 
• Fake Darwin citaten circuleren op internet, in boeken en in lezingen 10 november 2014