Kanker immunotherapie: een nieuwe therapie die hoop geeft aan kankerpatiënten?

Charles Graeber (2018)
The Breakthrough: Immunotherapy
and the Race to Cure Cancer

Ik  moet mijn beeld van kanker grondig herzien. Wat ik meende te weten over hoe kanker ontstaat en zich uitbreidt, en hoe het bestreden kan worden, bleek behoorlijk incompleet. Op de een of andere manier was een heel nieuw inzicht en aanpak van kanker aan mijn aandacht ontsnapt. De aanleiding is het boek The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer [1].

Samenvatting van het concept

Het immuun systeem herkent indringers zoals virussen, bacteriën, schimmels en parasieten en ruimt ze op. Het is cruciaal dat het immuun systeem het verschil ziet tussen cellen van het eigen lichaam en van indringers. Anders valt het immuun systeem het eigen lichaam aan.

Waarom herkent het immuun systeem tumor cellen niet routinematig als cellen die moeten worden opgeruimd? Het probleem is dat kanker bestaat uit cellen van het eigen lichaam. En gelukkig worden die niet vernietigd. Die cellen zijn niet 'ziek', ze delen alleen te veel. Er zitten allerlei 'waarborgen' ingebouwd in het immuun systeem om te voorkomen dat ze cellen van het eigen lichaam aanvallen. Anders zou je ongecontroleerde, ontremde immuun cellen in je lichaam hebben die enorm veel schade aanrichten. En dat wil je ook niet.

In principe zouden tumor cellen te herkennen zijn door afwijkende uiterlijke kenmerken. Zodra ze uiterlijke kenmerken hebben die het immuunsysteem zou kunnen herkennen, kan ze die cellen opruimen. Tumorcellen die zichzelf niet 'verraden' kunnen niet opgeruimd worden. [zie comments]

Recentelijk is ontdekt dat bepaalde agressieve kankercellen onzichtbaar zijn voor het immuun systeem. Mogelijk worden de wel zichtbare tumorcellen opgeruimd door het immuunsysteem zonder dat je er iets van merkt. De gevaarlijke tumorcellen hebben 'trucs': ze kunnen remmende signalen afgeven waardoor het immuun systeem ze wel herkent maar niet opruimt. Kankercellen maken a.h.w. misbruik van de ingebouwde beveiliging (een rem) door het uitzetten van immuun reactie. Daardoor ontsnappen ze aan het immuunsysteem.

Zo is ontdekt dat bepaalde immuuncellen een 'rem' hebben die verhindert om herkende tumorcellen op te ruimen. Sommige kankercellen ontsnappen aan het immuunsysteem door die rem te gebruiken en ontsnappen zo aan vernietiging.
Die rem is nodig anders zou het immuun systeem overactief zijn, en dat is schadelijk.

therapie

"By the year 2000, cancer immunologists had cured cancer in mice hundreds of times, but could not consistently translate those results to people."

Iedere therapie is gebaseerd op fundamentele kennis van de werking van het immuun systeem en de aard van de betreffende tumor. Immunotherapie kan op 2 manieren werken: het immuun systeem aanzetten tot actie of de rem uitzetten. Iedere patiënt heeft andere soorten tumorcellen (ze zijn immers door random mutaties ontstaan). Daarom is er op de persoon afgestemde therapie nodig.

Een bepaald type therapie beoogt specifieke uiterlijke kenmerken van tumorcellen van een bepaalde patiënt te gebruiken om cellen van het immuun systeem te 'programmeren' om dat type cellen aan te vallen. Men spreekt dan van 'personalized cancer immunotherapy' of 'personalized cancer vaccines'. Dit is wat Larry Kwak [2] doet.

proof of principle

Er is proof of principle: in sommige gevallen kan een tumor binnen dagen of weken verdwijnen. Ook uitgezaaide. Dat is inderdaad revolutionair. Deze kennis en technieken hebben de prognose van sommige patiënten dramatisch veranderd.

bijwerkingen

Hoewel immunotherapie fundamenteel anders werkt dan standaard geneesmiddelen, kunnen er ook schadelijke bijwerkingen optreden. Dit komt doordat niet alleen de tumorcellen worden aangevallen, maar ook gezonde lichaamscellen. (toxic side effects). Het effect is niet specifiek genoeg.
 

fundamenteel onderzoek

Het onderzoek naar de relatie kanker en het immuunsysteem is de laatste decennia in een stroomversnelling geraakt. Precies 5 jaar geleden noemde het tijdschrift Science het de doorbraak van het jaar [4]. Daaruit kwamen nieuwe ontdekkingen voort. Dit soort fundamenteel onderzoek is in Amerika door de overheid gefinancierd, niet door de farmaceutische industrie.

evolutie

Binnen het lichaam van een patiënt vindt er een wapenwedloop tussen tumorcellen en immuun systeem plaatst. Vergelijkbaar met de bestrijding van bacteriën met antibiotica. Het immuunsysteem elimineert tumorcellen die gevoelig zijn voor dat type bestrijding, maar tumorcellen die ongevoelig zijn voor dat type bestrijding blijven in leven.

In de loop van evolutie op lange termijn zijn de meest voor de hand liggende tegenacties van het immuun systeem van dieren 'geïmplementeerd'. Tumoren die profiteren van zwakke plekken van het immuun systeem hebben een kans uit te groeien tot schadelijk tumoren.

DNA

Voordat ik dit boek las was mijn beeld van kanker: door accumulatie van specifiek kankerbevorderende mutaties ontstaat ongecontroleerde celgroei. Dat is dus mutatie gedreven. Als de juiste mutaties er zijn, dan ontstaan tumoren. Punt. Dat was het. Het immuun systeem was totaal niet in beeld. Ik had een incompleet beeld.
Laatst zag ik raadselachtige onderzoeksresultaten: wel mutaties in cellen die typerend zijn voor kanker, maar toch geen kanker [3]. De onderzoekers concludeerden dat ze in plaats van een kleine groep driver genes, het hele genoom inclusief de 'dark matter' van het genoom, moesten onderzoeken om de paradox op te lossen. Maar, zou het kunnen dat ze naar de immunologische eigenschappen van tumoren moeten kijken? En immunologie is een heel andere tak van sport dan DNA. Behalve ingebouwde remmen op celdeling, moet kanker dus ook externe hindernissen (het immuun systeem) overwinnen.

Ik kreeg de indruk dat immuuntherapie er kennelijk van uitgaat dat de belangrijke mutaties van het DNA in de cel ook aan de buitenkant van de cel zichtbaar moeten zijn. Dat lijkt mij een vereiste als immuun therapie effect wil hebben. De rest is dan weer onzichtbaar voor het immuunsysteem en de therapie zou dan geen effect hebben. Is dat de verklaring waarom de therapie lang niet altijd werkt?

tot slot

Appendix B van het boek geeft een samenvatting van de principes, maar het hele boek is de moeite waard. Het vertelt over de pioniers, de ontdekkingen, de successen en mislukkingen, de eerste patiënten die behandeld en gered werden, soms zelfs nooit eerder vertoonde spectaculaire genezingen.

Een dag nadat ik dit boek uit had, hoorde ik van mijn vrouw dat een kennis uitgezaaide kanker had. Als de praktische toepassing van fundamenteel onderzoek ergens een zaak van leven en dood is, dan is het wel in de immunotherapie van kanker. 

Postscript 4 jan 2019

In het DWDD University college met Robbert Dijkgraaf op 2 januari 2019 noemde hij de succesvolle toepassing van T cel immunotherapie bij de 7-jarige ALL patiente Emily Whitehead. Zij was het eerste kind dat met T-cell therapie behandeld werd. Zij komt voor in het hier behandelde boek The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer. Zie: Relapsed Leukemia: Emily's Story (The Children’s Hospital of Philadelphia)

Postscript  11 jan 2019

Er is nu ook enige vooruitgang geboekt om hersentumoren (glioblastomas) aan te pakken met immunotherapie. Ze bleken tot nu toe moeilijk vatbaar voor immunotherapie. Overigens, een goede, korte definitie van immunotherapie: Instructing the immune system to recognize and kill tumours. Bron: Nature new and views, Immune cells track hard-to-target brain tumours,19 dec 2018.

Noten

1. Charles Graeber (2018) The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer. Ik kocht dit book n.a.v. een korte signalering in Nature, 1 november. Het boek bevat veel treffende anekdotes, die ik uiteraard niet in deze bespreking vermeld heb. Eind 2017 verscheen een soortgelijk boek: A Cure Within: Scientists Unleashing The Immune System to Kill Cancer. Ondertussen zijn er handboeken verschenen. Het is een vakgebied, een specialisme geworden.
   
2. Andries en de wetenschappers (4) Larry Kwak: geniaal wetenschapper en Intelligent Design aanhanger. blog 13 dec 2018.
3. The paradox of mutations and cancer, Science  23 Nov 2018
4. Cancer Immunotherapy, Science  20 Dec 2013 is een samenvatting van de geschiedenis, resultaten en toekomst van immunotherapie.

Het pillenprobleem van Dick Bijl. Boekbespreking

Dick Bijl (2018)
Het pillenprobleem

In een vorig blog vergeleek ik Het pillenprobleem van Dick Bijl met Ontpillen van David van Bodegom. Nu een bespreking van het boek Het pillenprobleem van Dick Bijl.

Een rode draad door het boek is: betrouwbaarheid van informatievoorziening over medicijnen. Simpel feit: de farmaceutische industrie is belanghebbende bij informatievoorziening over de medicijnen die ze produceert. Net zoals Volkswagen belanghebbende is bij de cijfers over de uitstoot van dieselauto's (dieselfraude). Die producten beïnvloeden onze gezondheid. Daarmee zijn de gegevens over medicijnen een zaak van de overheid (volksgezondheid) en burger. Overheid en politiek kan de volksgezondheid niet bevorderen zonder betrouwbare data. En artsen moeten over betrouwbare info beschikken anders kunnen ze hun patiënten geen veilige en werkzame middelen voorschrijven. Misleidende of ontbrekende informatie frustreert dat doel. Wetenschap, bedrijven en zakendoen staan diametraal tegenover elkaar. Daarom zijn onafhankelijke instanties noodzakelijk.

Het nut van het boek van Dick Bijl is dat hij veel knelpunten aanstipt in informatievoorziening omtrent de medicijnen die we slikken. Gezien zijn werk bij het Geneesmiddelen bulletin is hij in een uitstekende positie om te oordelen.
Alle betrokken partijen krijgen er flink van langs. De farmaceutische industrie en de registratieautoriteiten (soms in combinatie) krijgen er het meest van langs, maar ook artsen, artsen organisaties, medische specialisten (prof. Huisman, Philip Scheltens), ziekenhuizen (AMC), apothekers, redacteuren van wetenschappelijke tijdschriften (New England Journal of Medicine), de pers (Elsevier Magazine), ministers (Edith Schippers, VWS) en politici worden niet ontzien. [4]

Enkele personen krijgen complimenten zoals de onafhankelijke Amerikaanse cardioloog Steven Nissen. TROS Radar besteedde in 2008 aandacht aan het gebrek aan bewijs voor de werkzaamheid van dextromethorfan.

Al in de inleiding wijst Bijl op het feit dat onderzoeksrapporten naar de werking van medicijnen die door de farmaceutische industrie aangeleverd moeten worden aan de overheid, niet openbaar zijn. Alleen registratie autoriteiten kunnen die rapporten lezen. Maar verderop in de inleiding schrijft Bijl dat in opdracht van de Europese Ombudsman alle onderzoeksgegevens die een fabrikant moet aanleveren om een nieuw medicijn goedgekeurd te krijgen, op de website van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) gepubliceerd worden. Dat is een positieve ontwikkeling. Maar Bijl merkt op dat die openbaar gemaakte onderzoeken vaak opmerkelijke uitkomsten hebben.

Dick Bijl (4 juli 2020)

Het boek is een makkelijk leesbaar boek dat niet diep in gaat op wetenschappelijke details. Het nadeel daarvan is dat controversiële beweringen en beschuldigingen aan het adres van personen en instanties niet altijd goed worden onderbouwd. Bijvoorbeeld:

1. "Het heeft massaal mensenlevens gekost, maar nog steeds bestaat er geen afdoende toezicht op naleving van de verplichting om fase IV onderzoek te doen." (hoofdstuk 1)
   -Dat is een verontrustende claim.
2. "Vele bij het College werkende deskundigen zijn of waren betrokken bij onderzoek uitgevoerd door of met de farmaceutische industrie." (draaideurfenomeen) (hoofdstuk 2).
   -Dit is een veel te algemene claim. Bedoelt Bijl Collegeleden, ambtelijke adviseurs of externe adviseurs? In hoeverre gaat dit nog steeds op? Een geneesmiddelenbeoordelaar die in de industrie gewerkt heeft aan een middel zal dat zelfde middel later niet gaan beoordelen maar aan zijn collega's overlaten. Zoiets zal immers vroeg of laat uitkomen.
3. "Dat was niet gebeurd als de registratieautoriteiten op de eerste plaats het patiëntenbelang voor ogen hadden gehad ..." (hoofdstuk 2).
   -Dat is een zware claim: door nalatigheid van het CBG zijn er doden gevallen! Bij een zware claim hoort zwaar bewijsmateriaal.
4. "Lareb wordt grotendeels gefinancierd door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen en is daarmee indirect ook vrijwel volledig afhankelijk van de farmaceutische industrie." (hoofdstuk 2).
   -Dit is waarschijnlijk onwaar.
5. "Het gebrek aan openheid, de indirecte afhankelijkheid van de farmaceutische industrie en het niet zelfstandig kunnen opereren, maakt dat Lareb, evenals het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, niet gekwalificeerd kan worden als wetenschappelijk instituut." (hoofdstuk 2).
6. "Lareb biedt voor patiënten geen uitkomst, want daar worden bijwerkingen als bedrijfsgeheim behandeld, evenals in de rest van de EU."  (hoofdstuk 2).
   -Als dat waar is, is dat een zeer serieus probleem. Het is een algemeen probleem: attitude van medici, farmaceuten versus publiek.
7. "Fabrikanten hebben de financiële controle over zowel de registratieautoriteiten als de organisaties die de bijwerkingen registreren."  (Nawoord).
   -Dit is een extreme claim die goed onderbouwd moet worden. Vermoedelijk is de claim domweg onjuist.
8. "consumptief-industrieel complex'  (slot hoofdstuk 3).
   -Dergelijke woorden zijn zo vaag dat ze niet weerlegbaar zijn en dus niet informatief.
9. "De farmaceutische industrie heeft het gedaan gekregen dat nieuwe medicijnen op de markt kunnen worden toegelaten als zij niet slechter zijn dan bestaande middelen."  (hoofdstuk 4).
   -Als dit waar is, is dat zeer verontrustend.
10. "Het ministerie van VWS heeft jarenlang alleen de belangen van de fabrikant gediend door te luisteren naar lobbyisten en belangenverstrengelde artsen." (hoofdstuk 7.1).
    -Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, CBG, is een zelfstandig bestuursorgaan dat bevoegd is handelsvergunningen af te geven of in te trekken. CBG is niet hetzelfde als de Inspectie geneesmiddelen.
11. "Geheel onnodig sterven nog steeds jonge vrouwen of worden vrouwen invalide door herseninfarcten door gebruik van anticonceptiepillen met een onnodig hoog risico. Het communiceren van deze risico's is niet in goede handen bij de registratieautoriteiten." (hoofdstuk 7.3).
    -Zeer ernstige zaak. De registratieautoriteiten falen, ze voeren hun taak niet goed uit!

en er staan fouten of onvolledigheden in:

• "Farmaceutische Universiteit Nijmegen":
  wordt 2x genoemd, maar bestaat niet. Een vreemde vergissing. Bedoelt Bijl de Faculteit der Medische Wetenschappen, of: Radboud Institute for Molecular Life Sciences?
• "Andere trucs zijn om het in een andere dosis op de markt te brengen of in het medicijn een andere chemische groep aan te brengen."
  Andere dosis moet zijn: doseringsvorm (ampul, tablet, capsule, etc.). Verder zie beneden: Me-too's.
• "Door conflicterende belangen gingen de door de fabrikant gesponsorde kinderpsychiatrische onderzoekers, universitaire afdelingshoofden en redacteuren van wetenschappelijke tijdschriften wereldwijd mee in deze misleiding." (Inleiding).
  Hier verwacht ik overvloedig bewijs!
• www.geneesmiddeleninformatiebank
  moet zijn:
  https://www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/nl/

Dick Bijl ( nrc )

Me-too's

Me-too's (dat wil ik ook): Bijl heeft bezwaar tegen geneesmiddelen met kleine variaties op bestaande middelen. Maar: geringe chemische veranderingen met behoud van hoofdstructuur kunnen verschuivingen in het werkingspatroon en de lotgevallen in het lichaam zoals opname, chemische omzettingen en uitscheiding, bewerkstelligen. Me-too's hoeven niet per definitie een commerciële truc te zijn. Dat er 25 antidepressiva en 34 anticonceptiva zijn zou een voordeel kunnen zijn omdat iedere patiënt er anders op reageert? Wat voor de één werkt werkt niet voor de ander.

Positief

Met deze zware claims vraag ik me af of er überhaupt nog veilige geneesmiddelen op de markt zijn. In zeldzame gevallen zegt Bijl iets positiefs over geneesmiddelen: de introductie van de anticonceptiepil was een mijlpaal in de ontwikkeling van medicijnen (hoofdstuk 7.2). En anti-psychotica kunnen als winst worden gezien bij acute psychosen (hoofdstuk 9.1). Benzodiazepinen bleken bij personen met slaapproblemen de slaap te bevorderen (hoofdstuk 9.2). Paracetamol is een goede, effectieve, veilige en goedkope manier om van pijn af te komen! (hoofdstuk 12.2). Ik blijf met de vraag zitten: hoeveel van alle medicijnen die we voorgeschreven krijgen zijn veilig?

Van de markt gehaald

In het hoofdstuk over de ontwikkeling van medicijnen vertelt Bijl dat medicijnen op proefdieren en in menselijke celculturen getest worden. Dat laatste is verheugend omdat er dan minder proefdieren 'gebruikt' hoeven worden. Celculturen worden dus gedaan en Bijl maakt er melding van.
Zijn dierproeven trouwens noodzakelijk en afdoende? [6]. Troglitazon werd 2 jaar na introductie van de markt gehaald vanwege ernstig leverfalen en daaraan gerelateerde sterfgevallen (hoofdstuk 7.3). Ik vraag me dan af: zijn deze ernstige bijwerkingen niet in de dierproeven geconstateerd? Of in klinische testen? Wat is anders het nut van dierproeven en dergelijke als ze niet juist dit soort ernstige bijwerkingen detecteren? Ook Rosiglitazon werd snel van de markt gehaald wegens gewichtstoename, hartfalen en botbreuken. Ook dit was niet in proefdieren ontdekt? Of misschien zelfs fraude? Slecht uitgevoerde testen? (geen van beide middelen staan op het lijstjes van David Bodegom).
Het vermageringsmiddel dinitrofenol werd al na vier jaar uit de handel genomen omdat patiënten hun gezichtsvermogen geheel of gedeeltelijk verloren. Anderen kregen nierziekte of overleden vanwege een sterk gestegen lichaamstemperatuur (Hoofdstuk 10.2). Ergens in de hele keten zijn er fouten gemaakt. Of waren proefdieren gewoon geen goed model voor de menselijke ziekte? Voorbeeld: waarom tot nu toe alle anti-Alzheimer drugs mislukten [5].

Er is een overeenkomst van dit boek met David Bodegom Ontpillen: minder medicijnen is vaak beter. Maar daarmee houdt de overeenkomst op.
Ik mis een beetje inzichten en biologische en farmaceutische achtergronden van medicijnen zoals van Bodegom doet. Geen farmaceut zal 's ochtends opstaan met de gedachte 'Ik ga vandaag een slecht geneesmiddel maken'. Toch kan het eindresultaat zijn dat sommige geneesmiddelen dodelijk zijn: 100.000 mensen overleden aan rofecoxib. Evenals een geneesmiddelenbeoordelaar niet als doel heeft om een middel met veel bijwerkingen toe te laten op de markt. Waarom is het toch zo moeilijk om werkzame geneesmiddelen zonder bijwerkingen te maken? [7]

Dankwoord

Ik dank oud-geneesmiddelenbeoordelaar dr. Gert Rauws voor waardevolle achtergrond informatie en het doorlezen en corrigeren van de tekst. Dr. Rauws was van 1963 - 1995 werkzaam in het geneesmiddelenonderzoek en voor het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Hij heeft met name de biologische beschikbaarheid van geneesmiddelen geïntroduceerd als onderdeel van het beoordelingsproces. Eventuele fouten in de tekst zijn mijn verantwoordelijkheid.

Interview

Een groot en belangrijk interview met Dick Bijl verscheen in het blad van de stichting Skepsis: Bijwerking: overlijden. Interview met Dick Bijl, oud-hoofdredacteur Geneesmiddelenbulletin (2017).

Postscripts

Ik heb Dick Bijl via twee email adressen om een reactie gevraagd. Tot nu toe geen reactie. (25 jan 2019)

Ik had Dick Bijl nog een derde mail gestuurd via Hans van Maanen. Geen reactie.
Dick Bijl kan mooie boeken schrijven vol met kritiek op iedere beroepsgroep betrokken bij de ontwikkeling en beoordeling van medicijnen, en kan mooie interviews geven, maar als zijn eigen boek kritisch wordt besproken, dan zwijgt hij in alle talen. Dat had ik niet verwacht en valt me ontzettend tegen.(7 feb 19).

Dat betekent niet dat ik hoe dan ook de farmaceutische industrie verdedig. Er zijn voldoende aanwijzingen en bewijzen van hun machtspositie en machtsmisbruik. Bijvoorbeeld: Machtsmisbruik dreigt door datamonopolie van farmaceuten, nrc 7 feb 2019.
   

 

De Nieuwe Wereld. Marlies Dekker. Een gesprek met Dick Bijl

 

Dick Bijl treedt graag op in alternatieve kanalen zoals het populaire youtube kanaal De Nieuwe Wereld, 25 jan 2021, naar aanleiding van zijn boek 'Griep'.

Bijl heeft zijn kinderen laten vaccineren tegen DKTP, BMR en zou dat nu weer doen. Maar hij heeft zich niet laten vaccineren tegen corona omdat er (nog) geen voldoende en onafhankelijk bewijs is dat het vaccin werkt en veilig is.

 

Vorig blog over dit onderwerp

• Het pillenprobleem van Dick Bijl en Ontpillen van David van Bodegom.

Noten

1. Minder medicijnen is vaak beter, interview met Dick Bijl, nrc, 27 juni 2016 
2. Amerikanen vertrouwen op pillen, Europeanen op gezonde leefstijl, NRC, 6 november 2018 
3. Oud-huisarts en epidemioloog Dick Bijl Deze dokter adviseert: slik minder pillen is een interview en op het eind een samenvatting van het boek in 5 stellingen.
4. Er zijn een aantal overeenkomsten met dé criticus van de farmaceutische industrie bij uitstek: Peter Gøtzsche. Zie VPRO Tegenlicht docu Peperdure pillen (7 okt 18)
5. Frustrated Alzheimer’s researchers seek better lab mice. Nature, 29 nov 18
6. Zijn anti-psychotica in proefdieren ontdekt? Kan dat überhaupt? Complimenten voor de Amerikaanse Cornelia Quarti die zichzelf liet inspuiten met chloorpromazine (in plaats van in proefdieren!). Dat vind ik een held.
7. Er zijn wel geneesmiddelen zonder (ernstige) bijwerkingen:
   "Encouragingly, lamivudine (3TC) (een antiviraal middel) has been used in humans as a long-term antiretroviral therapy without major side effects — unlike other senomorphic compounds such as rapamycin."

Andries en de wetenschappers (4) Larry Kwak: geniaal wetenschapper en Intelligent Design aanhanger

In de 4e aflevering van Andries en de wetenschappers staat arts-medisch onderzoeker Larry Kwak (City of Hope hospital) centraal. Hij verricht baanbrekend werk op het gebied van kanker-immunotherapie [6] en heeft daarmee succes geboekt. In het begin waren de meeste wetenschappers sceptisch over de mogelijkheid om het menselijk immuunsysteem te gebruiken om kanker te bestrijden. 

De reden was, denk ik, dat het bestaan van kanker bewees dat het immuunsysteem faalde om kankercellen op te ruimen. Daarom haalt Larry Kwak een paar immuuncellen uit het lichaam van de patiënt en modificeert ze genetisch en brengt ze weer terug in de patiënt. Hij vertelt een succesverhaal van een patiënte die al was opgegeven door haar behandelend arts, maar die hij heeft gered. Er wordt helaas niet verteld wat hij precies heeft gemodificeerd en waarom het werkte. Dat zou ik heel graag willen weten.

Larry Kwak: patiëntencellen genetisch gemodificeerd

 

Tot zover niets dan lof, en diep respect voor Larry Kwak als wetenschapper. Maar de bedoeling van de serie is om aan te tonen dat wetenschap en christelijk geloof probleemloos samengaan. Gaat dat? Ja en Nee. Ja: kennelijk gaat het samen in de persoon van Larry Kwak. Nee, dit gaat niet samen want:

1. selectief data shoppen (cherry picking)
2. anekdotisch bewijs: een kanker patiënt die hij op het nippertje heeft gered is een bewijs voor het ingrijpen van God
3. negeren overduidelijke strijdigheden
4. Compartmentalization: psychologisch mechanisme om cognitieve dissonantie te vermijden
5. achterhaalde ideeën, smoesjes, onjuistheden, onnauwkeurigheden

fine-tuning

Laat ik beginnen met de meest verbazingwekkende uitspraak:

"Als de aarde 5 Mile (= 8 km)  dichter of verder weg van de zon had gestaan, dan zou er geen leven mogelijk zijn op aarde." [12:20]

Dit is een blunder omdat de afstand aarde-zon varieert van 147 en 152 miljoen km vanwege de elliptische baan die de aarde rond de zon aflegt (bron), (bron). Een jaarlijkse variatie van 5 miljoen km. De berekende 'bewoonbare' zone rond onze zon ligt tussen 0,95 en 2,4 x de afstand aarde-zon (bron). Dat is dus tussen de 142 en 360 miljoen km. De zone is 218 miljoen km breed. Als we toegeeflijk zijn, vergeven we hem deze fout, want hij had het verhaal lange tijd geleden gehoord. Maar, hij had kunnen vermoeden dat 5 km wel erg onwaarschijnlijk is en de getallen moeten controleren. Voor een wetenschapper is het altijd fataal om slordig te zijn met data. Vooral als je iets heel belangrijks wilt bewijzen.
Hij concludeert uit die 5 km: "De kans daarop door toeval is zo klein dat het méér geloof vereist dan dat er een schepper was die dit had ontworpen" [12:42]. Hij ziet niet in dat het een statistisch probleem is. Naar schatting zijn er 95–180 miljard bewoonbare planeten in ons Melkweg stelsel [1]. Daar moeten op statische gronden vele planeten bijzitten die geschikt zijn voor leven (bron).
Maar Kwak blundert niet alleen, hij haalt zijn informatie uit onwetenschappelijke bronnen als Institute of Creation Research (ICR). Zo succesvol als hij is op zijn eigen vakgebied, zo rampzalig is hij op dit terrein.

Larry Kwak: Gods hand in actie

probleem van het lijden

Vragensteller: "Als God bestaat waarom staat God het dan toe dat kinderen lijden en sterven?"
Kwak: (15:05) "We begrijpen niet waarom er lijden bestaat. Ik worstel daar zelf niet zo mee. Ik bid voor meer inzicht in de geheimen die er in de reageerbuis verborgen zitten  ... om uiteindelijke patiënten beter te maken."

Ik ben het met hem eens dat het een goed idee is om patiënten beter te maken. Maar, hij schakelt kennelijk zijn verstand uit, als het gaat om zijn geloof in God en het probleem van het lijden. Hij geeft er de voorkeur aan om het hele probleem van het kwaad te negeren. Hij weigert dus over dit probleem na te denken. Dat lossen theologen wel op! [4]. 

In de wetenschap is het niet verstandig om een probleem met je theorie te negeren. Geloof is kennelijk een totaal andere tak van sport. Maar als je problemen met je geloof uit de weg gaat, dan is het inconsequent om wel waarde te hechten aan 'ondersteunend bewijs' voor je geloof. Bijvoorbeeld als je Gods hand ziet wanneer jouw patiënt op het laatste nippertje goed reageert op jouw therapie. Hij ziet alleen 'bevestigingen' van zijn geloof. Dus: selectief data shoppen ('cherry picking').

Moraliteit

Kwak (22:28): "Evolutietheorie kan het ontstaan van moraal niet verklaren", "moraliteit is een universeel menselijke eigenschap".

Dit is een achterhaalde uitspraak. Veel diergedrag studies tonen aan dat er voorlopers zijn van moraal (o.a. Frans de Waal).  Hij maakt nota bene dezelfde fout die Francis Collins 12 jaar eerder heeft gemaakt! Dat standpunt heb ik gedetailleerd weerlegd.

Intelligent Design

Larry Kwak [22:49]: bewijs voor intelligent design

 

Kwak [22:53]: "Eén van de 'footprints' van God is het feit er back-up systemen zijn in de cel die de functie overnemen als er een is uitgevallen." "Soms zijn er 5 of 6 back-up systemen voor ieder 'pathway'. En dat kun je niet verklaren door 'random chance' [5]. Dit is het bewijs dat ze geschapen zijn". 
Deze gedachte is typerend voor Intelligent Design. Hij vertelt niet om welke systemen het gaat, hij geeft geen namen, maar het klinkt als wat je vaker ziet in evolutie dat er gen-duplicaties hebben plaatsvinden. Die ziet hij aan voor backup-up systemen. [7]

Probleem met dit idee: waarom is er dan geen goed, waterdicht back-up systeem om kanker te voorkomen? Larry Kwak werkt zijn hele leven aan kanker, en dàt ziet hij niet! Kennelijk is zijn God vergeten om het menselijk genoom te voorzien van extra kanker-suppressor genen [2]. Andere langlevende dieren hebben een goed backup systeem om te voorkomen dat er kanker ontstaat. En dàt weet Kwak niet. Hij is hier opvallend selectief in zijn denken. Het is inconsequent om het probleem van het kwaad aan theologen over te laten, maar wel 'Gods hand' te zien in back-up systemen de cel. Hier maakt hij zichzelf belachelijk. Hij denkt als een Intelligent Design aanhanger in plaats van als een evolutiebioloog. Hij heeft wel in het interview gezegd dat hij evolutie niet verwerpt, maar ook dat evolutie nog niet 100% bewezen is. Hij zou zich eerst eens goed moeten verdiepen in de evolutietheorie.

Conclusie

Hoe kan een succesvol wetenschapper tegelijk een onwetenschappelijke gelovige zijn?

Ten eerste: Ik vermoed dat top-wetenschappers zo'n groot deel van hun tijd in hun werk stoppen, dat ze geen tijd meer hebben om andere literatuur buiten hun eigen vakgebied (evolutietheorie, astronomie, etc.) te lezen.

Ten tweede: Kwak heeft er geen belang bij om voor- en tegen van zijn alternatief wereldbeeld te onderzoeken. Dat is ook niet het doel van geloof. Hij denkt onkritisch. Geen bijstelling van het wereldbeeld door strijdige waarnemingen, maar die feiten juist negeren. Hij denkt niet zelf na, maar laat sommige problemen over aan theologen, zegt op andere vragen het antwoord niet te weten, en gedraagt zich als een creationist/intelligent design aanhanger.

Ten derde: in zijn geloof gelden kennelijk andere regels, zijn geloof heeft een alternatieve waarheid, en gebruikt een poëtische taal. In het geloof mag alles wat in de wetenschap verboden is.

Wetenschappers hebben óók vooroordelen. Maar de wetenschap heeft een systeem ontwikkeld dat er op gericht is fouten te elimineren. Religie heeft andere doelstellingen; is niet gericht op waarheid. Helaas is het gevolg van dit alles een incoherent wereldbeeld.

Larry Kwak zei in ander verband: "I am able to compartimentalize things". Inderdaad. Hij realiseert zich niet dat hij wetenschap en geloof gecompartimentaliseerd heeft. Dat is een term uit de psychologie [3].
In het geloofs-compartiment in zijn hoofd bidt hij tot zijn God om hem te helpen bij het vinden van een kanker therapie en hij meent dat zijn God hem geholpen heeft. In het wetenschappelijk compartiment gebruikt hij uitsluitend de wetenschappelijke methode om kanker immunotherapie te ontwikkelen. Hij komt niet op het idee dat God altijd al heeft geweten hoe je kanker moet genezen. Hij wist hoe je back-up systemen in de cel moest maken. Waarom vertelt God Zijn geheim niet wanneer hij aan het bidden is om hulp bij het vinden van een kanker vaccin?

Het was beter geweest als Larry Kwak zich 100% aan zijn buitengewoon nuttig onderzoek zou wijden en zou afzien van creationistische, intelligent design speculaties. Nu maakt hij zichzelf belachelijk.


vrijdag 14 dec: 'Intelligent Design' en 'Conclusie' verbeterd, en andere kleine verbeteringen.
zaterdag 15 dec: titel verandert in: 'Larry Kwak: geniaal wetenschapper en Intelligent Design aanhanger'.

Noten

1. Naar schatting zijn er 95–180 miljard bewoonbare planeten in ons Melkweg stelsel: Als de schepper zo precies de afstand aarde-zon had gefinetuned, waarom schiep hij dan ook nog miljarden sterren en planeten? Als versiering? Mislukte probeersels? Het gevolg van een incoherent wereldbeeld. 
2. "Their analysis showed that the giant tortoise lineages had genetic variants linked to DNA repair, inflammation control and cancer resistance." "there are more tumour-suppressor genes in giant tortoises than in vertebrates in general."  "Likewise, duplications of genes involved in DNA repair have been noted as related to longevity in several species."". Bron: Nature, The secrets of Lonesome George, Research Highlight, 03 December 2018 
3. Compartmentalization is a subconscious psychological defense mechanism used to avoid cognitive dissonance, or the mental discomfort and anxiety caused by a person's having conflicting values, cognitions, emotions, beliefs, etc. within themselves". 
4. Zo'n ontwijkend antwoord is begrijpelijk. Voor atheïsten is het probleem van het kwaad al een serieus probleem. Voor een theïst die in een goede en liefhebbende God gelooft wordt het probleem alleen maar groter. Dat levert zoveel stress op dat je het hele probleem beter kunt negeren. 
5. 'Random chance': volgens mij is staat 'chance' al gelijk aan een toevals proces, dus 'random chance' is dubbelop. Een merkwaardige opvatting voor een wetenschapper. 'Random chance' is de oorzaak van kanker.
6. Recentelijk verscheen het boek 'The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer', Charles Graeber, 2018. 320 pp. Een uitstekende review verscheen in Science, 14 dec 2018. Dit boek geeft een actueel overzicht over een snel groeiend onderzoeksveld. Het blijkt dat Kwak kanker immunotherapie niet heeft uitgevonden, dat verschillende pioniers hem voor waren, de naam 'Kwak' niet eens in het boek voorkomt. Maar in de Acknowledgments zegt hij: "Most of the people responsible for cancer immunotherapy are missing from this book."  Er zitten nu al 2000 nieuwe kanker immunotherapie geneesmiddelen in de pijplijn.
7. "Die ziet hij aan voor backup-up systemen". Het tegenovergestelde zou wel eens waar kunnen zijn: redundante systemen zijn een aanwijzing voor evolutie zoals Niall Shanks en Karl Joplin (1999) betogen in: 'Redundant Complexity: A Critical Analysis of Intelligent Design in Biochemistry'. Wat hij ook kan bedoelen is: cytokine redundancy.

Reactie TU Delft op mijn blog over prof. Cees Dekker. TU Delft: een christelijke universiteit?

Prof. Cees Dekker

Naar aanleiding van mijn blog over het openlijk verkondigen van geloof in  wonderen door prof. Cees Dekker, TU Delft, kreeg ik nog dezelfde dag (5 dec 2018) antwoord op mijn mail:

Geachte heer Korthof,

We zijn op de hoogte van de geloofsopvattingen van Professor Cees Dekker, en daarnaast ook van zijn indrukwekkende staat van dienst als wetenschapper, en voormalig directeur van het Kavli-instituut voor nanowetenschap aan de TU Delft. Er is geen enkele reden om aan zijn integriteit of zijn onderzoek te twijfelen. Bovendien wijs ik u erop dat de controverse die zijn kortstondige flirt met het creationisme veroorzaakte alweer tien jaar achter ons ligt.

Met vriendelijke groet -- ir. Jos Wassink, senior wetenschapsredacteur TU Delta en Delft Integraal. 

Mijn antwoord:

Beste Jos Wassink,

Hartelijk dank voor Uw snelle reactie.
Ik kan U ten zeerste aanbevelen om de betreffende tv uitzending te bekijken, dan kunt U zelf controleren wat Cees Dekker gezegd heeft en waar.

Ik wijs U erop dat:

(1) de betreffende tv uitzending niet 10 jaar geleden was, maar uitgezonden werd op zondag 25 november 2018, dat is dus 10 dagen geleden

(2) er is geen sprake van zijn kortstondige flirt met het creationisme, hij is zijn hele carrière al bezig met zijn geloof te verkondigen, dat doet hij op zijn minst aantoonbaar sinds 2005. Zijn uitspraken in de recente EO uitzending bewijzen dat hij nog steeds een soort geloof heeft dat onvermijdelijk in botsing komt met de wetenschap.


(3) de reden om zijn integriteit ter discussie te stellen is het feit dat hij in de EO tv uitzending wetenschaps-vijandige geloofsuitspraken doet in een laboratorium in een gebouw van de TU Delft in een witte jas, dus als duidelijk wetenschapper. Hij spreekt hier duidelijk niet als privé persoon, maar als medewerker van de TU Delft. Dit suggereert dat de TU Delft een christelijke instelling is vergelijkbaar met de Vrije Universiteit of de Katholieke Universiteit Nijmegen.


(4) U gebruikt kennelijk 'zijn indrukwekkende staat van dienst als wetenschapper' ter compensatie van zijn openlijk geloof in Bijbelse wonderen. Dat is meten met 2 maten. Is het geloof in wonderen minder controversieel dan het geloof in Ufo's?

De toelichting is hier te zien.

Hartelijke groet,

Gert Korthof

Ik heb tot nu toe geen reactie mogen ontvangen op deze mail. Wat mij opvalt zijn de feitelijke onjuistheden in de mail van Wassink. Verbijsterend is de totale desinteresse voor misstanden aan zijn universiteit.

Tenzij je de TU Delft als 'christelijk' kunt bestempelen. Of tenminste een positieve houding heeft ten aanzien van dat geloof. Als dat zo is, en als Delta het beleid van het College van bestuur vertegenwoordigt, dan is het niet zo verwonderlijk wat er gebeurd is. Cees Dekker wist zeer waarschijnlijk hoe het bestuur over het geloof denkt, toen hij zijn witte labjas aantrok. Hij is niet dom. Het resultaat: op de Technische Universiteit Delft kun je zonder problemen je geloof in wonderen verkondigen – in een witte labjas.

Prof. Cees Dekker: "Ik geloof dat de wonderen in de bijbel echt gebeurd zijn."

Prof. Cees Dekker

Prof. Cees Dekker (Kavli Institute of Nanoscience, Technische Universiteit Delft) houdt er alternatieve feiten op na. In het EO programma 'Andries en de wetenschappers' vertelde hij dat hij geloofde dat Jezus was 'opgestaan uit de doden':

"Jezus was dood, dood, en die is weer levend geworden. ...
Dat kan natuurlijk helemaal niet, want cellen vergaan, lichamen vergaan, maar ik denk dat dit gebeurd is, en dat geloof ik." (20:09 min)

Dit zijn zijn eigen woorden. Bekijkt a.u.b. dat gedeelte van de uitzending om het te controleren. Maar het blijft hier niet bij:

"Ik geloof dat de wonderen in de bijbel echt gebeurd zijn. (19:41)
Diezelfde God kan ook de dingen anders laten gebeuren, en dan noem ik het een wonder." (19:55)

Verbijsterende woorden. En alsof dit nog niet genoeg is, zegt hij dit alles in het laboratorium van de TU Delft met zijn witte labjas aan (zie screenshot). Hij is dus 'in functie'. Hij doet zijn uitspraken als wetenschapper.

"Ik geloof dat de wonderen in de bijbel echt gebeurd zijn."

Hij had dit ook thuis kunnen zeggen, om te benadrukken dat het om privé opvattingen gaat, want thuis werden er ook tv opnames gemaakt.

Wonderen zijn 'alternatieve feiten' omdat ze onwaar zijn, in dit geval kunnen ze onmogelijk waar zijn, maar zijn onderdeel van het alternatief wereldbeeld, in dit geval het bijbels-christelijke wereldbeeld. Helaas, worden beweringen niet waar omdat ze in de Bijbel staan. Tenminste, zo gaat het niet in de wetenschap. Dekker begeeft zich in het kamp van alternative facts met Trump als meest bekende representant. Tevens plaatst hij zichzelf daarmee bij de groep gelovigen die de Bijbel letterlijk leest, waaronder de zgn. Jonge Aarde Creationisten.

Wat opvalt is dat Cees Dekker totaal ongevoelig is voor strijdigheden.  Geloven tegen beter weten in. Hij weet  dat een dood mens niet levend kan worden en toch gelooft hij het. Het valt hem zelf niet op dat hij een strijdigheid verkondigt. Je hoeft geen atheïst te zijn om dat te zien. Een wetenschapper behoort niet in iets te geloven als hij er geen bewijs voor heeft. Laat staan geloven in iets dat strijdig is met de wetenschap.

Nog een strijdigheid. Prof. Dekker realiseert zich kennelijk ook niet dat als je alle wonderen in de bijbel accepteert, je daarmee ook schepping (Genesis) accepteert. In de Listing of Miracles Recorded in the Old Testament Bible staat 'Creation' als eerste wonder [1].

Hoe moet je dit alles noemen? Minachting voor de wetenschap? Maar Dekker bedrijft wetenschap op topniveau, gezien de vele nationale en internationale prijzen die hij voor zijn wetenschappelijk werk heeft gekregen. Toch zijn en blijven wonderen in strijd met wetenschappelijke kennis.

Fraude? Het verschil met Diederik Stapel is dat Dekker –voor zover bekend– niet sjoemelt met onderzoeksdata. Maar hij verkondigt alternatieve feiten als wetenschapper (in een witte jas!). Dat toont in ieder geval aan dat hij niet in staat is een onderscheid te maken tussen privé opvattingen en wetenschappelijke opvattingen.
Verwart hij academische vrijheid, godsdienstvrijheid, en vrijheid van meningsuiting met het recht om als hoogleraar alternatieve feiten te verkondigen? Alternatieve feiten worden ook wel eens leugens genoemd. Dit gedrag schaadt het aanzien van de wetenschap in het algemeen en dat van de TU Delft in het bijzonder. Waarom zou je überhaupt je nog wetenschap bedrijven als je beweringen mag geloven zonder bewijs? Nog sterker, dingen mag geloven die strijdig zijn met de wetenschappelijke kennis? Dekker schendt het vertrouwen van de samenleving en de universiteit die hem een positie als universiteitshoogleraar (een eretitel!) gegeven heeft. Hij heeft misbruik van zijn positie gemaakt. 

Misschien word je een beetje overmoedig als je 1 miljoen euro van de KNAW en vele wetenschappelijke prijzen hebt ontvangen, en je benoemd bent tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw? Er lijkt een permanente feeststemming te heersen in het lab van Cees Dekker. Dit jaar nog uitgeroepen tot de beste docent van het jaar 2018 (met cheque van 15.000 euro) staat er op de website van het Cees Dekker lab. Het lijkt er op dat hoe méér wetenschappelijke erkenning, hoe brutaler en extremer zijn verkondiging van zijn privé geloof. Hij voelt zich onaantastbaar en wordt niet gehinderd door enige terughoudend als het gaat om het verkondigen van zijn privé geloof op de werkplek. Je verwacht zelfinzicht en zelfkritiek van een hoogleraar, maar als het succes naar je hoofd stijgt is dat kennelijk verdwenen.

Gezien zijn uitlatingen is Prof. Dekker ongeschikt om op te treden als ambassadeur voor de wetenschap. In tegenstelling tot iemand als natuurkundige Robbert Dijkgraaf die zijn taak als woordvoerder van de wetenschap voortreffelijk vervult door het houden van populair wetenschappelijke lezingen zonder ideologische bijbedoelingen. Dekker daarentegen houdt zich al zijn hele carrière bezig met het promoten van zijn eigen geloof door middel van een niet ophoudende stroom boeken, lezingen, interviews en tv-optredens. De verkondiging dat wonderen bestaan is daarbij een voorlopig dieptepunt.

Drie flessen: hier wordt wetenschap bedreven
en in wonderen gelooft

In plaats van ambassadeur van de wetenschap te zijn, werkt hij mee aan de poging van de EO om met de tv serie aan te tonen dat wetenschap en geloof prima samengaan. Jaren geleden censureerde de EO evolutie. Nog niet zo lang geleden was Dekker een aanhanger van Intelligent Design, later verwierp hij dat weer in een interview [2]. Dit jaar ondertekende hij de Leidse verklaring: oproep tot vrede tussen geloof en wetenschap [4] waarin hij onder meer evolutie als wetenschappelijke theorie aanvaarde. Nu accepteert hij schepping en alle andere wonderen in de bijbel.

Na deze tv uitzending wordt het tijd dat collega-wetenschappers ophouden met beleefd zwijgen en hem op zijn gedrag gaan aanspreken. Dat zal niet makkelijk zijn als je met hem moet samenwerken. Voor de collega's en studenten van Diederik Stapel was dit een uiterst moeizaam en pijnlijk proces. Maar het is nodig. Iemand die in wonderen gelooft hoort niet thuis in een instelling voor wetenschappelijk onderzoek. Zijn opvattingen horen thuis in de kerk of een Theologische Hogeschool. Cees Dekker begeeft zich (doelbewust) op het grensvlak van wetenschap en fictie. Hij loopt het risico de TU Delft en zijn wetenschappelijke activiteiten in een verkeerd daglicht te stellen [3]. Ik denk dat Cees Dekker meer beschermengelen heeft dan Coen Vermeeren die vanwege zijn UFO belangstelling ontslagen werd [5]. Prof. Dekker kan zich heel wat meer permitteren. Zijn kinderen zullen misschien wel eens gezegd hebben: "PA! Hoe kun je nu in wonderen geloven! Ben je gek geworden? Je bent natuurkunde professor!"

Conclusie

  

• Een uitspraak is niet waar omdat die van een bepaald persoon afkomstig is. Als de president van het machtigste land ter wereld iets beweert, is het niet per definitie waar. Als een Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw onwaarheden beweert wordt het niet waar. 
• Een uitspraak is niet waar omdat het in een bepaald boek staat. Als een bewering in de Bijbel of de Koran staat is het niet per definitie waar.
• Geloven in iets waarvoor je geen bewijs hebt gaat tegen fundamentele wetenschappelijke principes in.
• Geloven in iets waarvan je weet dat het niet waar is, is het equivalent van liegen en zelfbedrog
• Slotconclusie: deze man is knettergek
  

 

Postscript 3 jan 2019

Het geloof dat God de natuurwetten kan instellen en opheffen wanneer hij wil is al heel oud. Michel de Montaigne (1533 - 1592) schreef dat al in zijn Essays:

"De christenen heeft Hij laten zien dat Hij al deze regels kan overschrijden zodra Hij maar wil. Inderdaad, waarom zou hij zich in Zijn almacht door grenzen en beperkingen laten weerhouden? Ten gunste van wie zou Hij ervan afzien voor zichzelf de wet te zijn?" 

De essays,  Nederlandse. vertaling, Athenaeum-Polak, Van Gennep, 6e druk 2012. p.640. [6].

Montaigne heeft het hier over natuurwetten. We zien dat het een speculatieve redenering is waarin niets bewezen hoeft te worden.
Nota bene: als God naar eigen goeddunken een natuurwet kan opheffen, waarom heeft Hij dan niet ingegrepen toen er 6 miljoen Joden vernietigd werden? Hij kon wonderen verrichten, maar deed het niet. Het pleidooi voor wonderen keert zich tegen de Free Will Defence. Zie blog: Andries en de wetenschappers (1). Nobelprijs winnaar William D. Philips: het probleem van het kwaad is opgelost.

Postscript 10 Dec 2018

Reactie TU Delft:

• Reactie TU Delft op mijn blog over prof. Cees Dekker. TU Delft: een christelijke universiteit? 10 Dec 2018
  

(toegevoegd 6 nov 2023)

Vorige blogs over dit onderwerp:

• Andries en de wetenschappers (1). Nobelprijs winnaar William D. Philips: het probleem van het kwaad is opgelost 26 nov 2018
• De Alomtegenwoordige, Alwetende, Almachtige, Algoede hoeft niets te doen 07 November 2016. Samenvatting: Hoewel God in de Bijbel 261 wonderen verrichtte, doet hij tegenwoordig niets meer!
• Cees Dekker: "Dat evolutie zich voltrekt heb ik nooit in twijfel getrokken." (echt waar?), 22 Juni 2015

Noten

1. Er staan alleen al 67 wonderen in het Oude Testament en een andere bron geeft plm. 260 wonderen in totaal. Stuk voor stuk in strijd met de wetenschap. Maar uitermate boeiend om door te lezen!
2. Sliertjes door gaatjes trekken, nrc 18 sep 2010. Hij heeft geen boek geschreven om uit te leggen wat er mis is met Intelligent Design. Wel enige boeken om uit te leggen wat er mis is met Darwinisme.
3. Omstreden hoofd van Studium Generale opgestapt, Delta, Journalistic Platform TU Delft, 06 september 2017. Coen Vermeeren nam UFO's en complottheorieën serieus. Taede Smedes heeft over het boek van Coen Vermeeren geblogd.
4. De tekst (punt 5): "We dienen de onderscheiden rol van wetenschap en van religie (inclusief seculiere levensbeschouwingen) te respecteren: religieuze claims moeten niet boven gevestigde wetenschappelijke conclusies worden geplaatst...". Maar dat is precies wat Dekker heeft gedaan: religieuze claims, nl. wonderen zijn echt gebeurd, boven de wetenschap geplaatst. Want wonderen zijn strijdig met de hele natuurwetenschap. Dekker handelt ook nog in strijd met de 'onderscheiden rol van wetenschap en religie' door religieuze claims te doen in een witte labjas in een gebouw van de TU Delft. [ 5 dec 2018 ]
5. Coen Vermeeren had bezwaar tegen de uitdrukking "UFO geloof" en dat heb ik vervangen. Hij schreef:
   
   "Persoonlijk zou ik mijn kennis over ufo's en 911 niet tot een geloof willen bestempelen. Ik doe onderzoek en trek conclusies over aantoonbare feiten. En die deel ik vervolgens zodat 'we het erover kunnen hebben'. Daar waar de feiten afwezig zijn, of - complot - achtergehouden worden, extrapoleer ik en speculeer ik met voor mij verdedigbare argumenten.  Daarmee heb ik nooit geambieerd om bij een 'geloof' te horen. Noch doen dat de vele duizenden getuigen - getrainde waarnemers als militairen, piloten, luchtverkeersleiders en zelfs astronauten - van objecten in de lucht en in de ruimte (en als u wilt, explosies in en bij de Twin Towers)." [toegevoegd: 7 dec 2018 ]
6. Met dank aan Susan die het 1474 pagina's tellende werk aan het lezen is en mij op de passage attendeerde. [3 jan 2019]