Twee hoogtepunten uit de Robbert Dijkgraaf DWDD show van 2 januari 2019

Het DWDD college van Robbert Dijkgraaf heeft dit jaar een andere formule. De vorige collega's nam hij steeds in zijn geheel voor zijn rekening. De onderwerpen lagen allemaal op het gebied van de natuurkunde of nauw verwant daaraan. Het college op 2 januari 2019 ging over een biologisch onderwerp: de toekomst van DNA technieken.

DWDD University college 2 januari 2019

Na een inleiding door Dijkgraaf zelf, laat hij drie Nederlandse deskundigen op het gebied van DNA technieken aan het woord: Hans Clevers, John van der Oost, Henne Holstege. Ik licht er twee hoogtepunten uit en geef commentaar. In het nrc verscheen een enthousiaste column over het college, maar deze twee hoogtepunten werden niet genoemd.

Christian Guardino (bron)

In 2018 werd een 13 jaar oude blinde Christian Guardino met gentherapie genezen van zijn blindheid die hij vanaf zijn geboorte had. De blindheid heeft een erfelijke basis. De ziekte heet Leber’s congenital amaurosis (LCA). Het is een zeldzame ziekte. Een gen in de retina is gemuteerd (RPE 65) en daardoor functioneert de retina niet goed. Blindheid ontstaat wanneer je de mutatie van beide ouders erft, dus het is een recessieve aandoening. De patiënt is homozygoot voor de mutatie. Voor LCA bestond er geen geneesmiddel. De therapie bestaat uit het inspuiten in het oog van het normale gen RPE 65 met behulp van een vector (een aangepast, onschadelijk gemaakt virus). De clinical trials waren begonnen in 2012 (dus toen werden al patiënten behandeld) en in 2017 werd het in Amerika goedgekeurd door de FDA. In maart 2018 werd de eerste patiënt behandeld met het goedgekeurde middel. De therapie heeft al een lange weg afgelegd van fundamenteel onderzoek dat 20 jaar geleden begon via proefdier tot mens.

Emily Whitehead (bron)

De tweede doorbraak op DNA gebied was een succesvolle T cel immunotherapie bij de 7-jarige ALL leukemie patiënte Emily Whitehead. Ik had over haar al een kort postscriptum toegevoegd aan mijn blog over immunotherapie. Voor de achtergrond zie dus dat blog. De chemotherapie werkte niet bij haar. Er waren geen andere opties meer. Zij was het eerste kind dat met T-cell therapie behandeld werd. In het kader van een clinical trial. Zij wordt tamelijk uitgebreid beschreven in het boek 'The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer'. 

Wat niet in de DWDD uitzending werd genoemd is dat Emily in eerste instantie ernstige bijwerkingen ondervond van de behandeling. Gelukkig konden die bestreden worden. Vijf jaar na de behandeling is Emily nog steeds leukemie vrij. Een succes verhaal dus. 

De overeenkomst in beide gevallen is dat het uiteindelijk DNA technieken zijn. Bij de genezing van blindheid is het duidelijk: een gezond gen werd toegevoegd. Bij de leukemie van Emily is het niet meteen duidelijk. Maar T-cellen uit haar eigen bloed werden buiten het lichaam zodanig behandeld met DNA dat ze eenmaal terug in het lichaam de kankercellen te lijf gingen. De techniek heet CAR-T. De Nederlandse wiki heeft er een CAR-T pagina over en wijst ook op de risico's.

Het is dus van belang te beseffen dat er aan deze doorbraken een jarenlang traject vooraf is gegaan. Geld moet geïnvesteerd worden zonder garantie op resultaten.
Een andere vraag is: welke ziekenhuis kan na goedkeuring van het middel de gecompliceerde operatie uitvoeren en nazorg bieden? Beide ziektes hebben een beperking dat niet iedere vorm van blindheid/leukemie te genezen is. Het zijn maatwerk behandelingen en zijn daarom erg duur. Maar doorbraken zijn het zeker. 

Literatuur

• Luxturna: First Gene Therapy Treats Blindness (kort, populair artikel)
• een iets uitgebreider persoonlijk verhaal: hier.
• youtube video: BBC News report on RPE65 gene therapy trial for Lebers congenital amaurosis (LCA) (2012) en nog vele andere.
• Wetenschappelijke publicatie: Development of an optimized AAV2/5 gene therapy vector forLeber congenital amaurosis owing to defects in RPE65, Nature, Gene Therapy, 2016.
• Over T-cel immunotherapie van Emily Whitehead zie o.a. het boek 'The Breakthrough: Immunotherapy and the Race to Cure Cancer'.

Vorige blogs over dit onderwerp

• kanker immunotherapie: een nieuwe therapie die hoop geeft aan kankerpatiënten? 21 December 2018
• Andries en de wetenschappers (4) Larry Kwak: geniaal wetenschapper en Intelligent Design aanhanger 13 December 2018