Is dieronvriendelijkheid intrinsiek aan het monotheïsme verbonden?

                                                   Het is vandaag 12-12-12 *) 

rabbi Jonathan Sacks

 

 

Jonathan Sacks en Richard Dawkins

Ik zag onlangs de BBC documentaire Science versus Religion op tv. De joodse rabbi Jonathan Sacks interviewde Richard Dawkins en nog twee andere wetenschappers over de relatie wetenschap-religie. De uitkomst was verrassend: volgens Sacks had Dawkins voor het eerst iets positiefs over religie gezegd! Een Joods theoloog en religieus leider die Richard Dawkins positieve uitspraken kan ontlokken over religie! Dat is bijzonder. 

(dit opmerkelijke resultaat vond ik niet terug op http://richarddawkins.net!). Ik ga daar in dit blog niet verder op door.

Wat mij opviel in de documentaire en waar dit blog over gaat, was een uitspraak die te maken heeft met een vraag die mij al langer bezig houdt: 

Is dieronvriendelijkheid intrinsiek aan het monotheïsme verbonden? 

Of specifieker: 

is de Bijbel de bron van dieronvriendelijke houding van de huidige joden en christenen? 

De achtergrond van de vraag is natuurlijk het gegeven dat de meeste joden en christenen en moslims (laat ik verder buiten beschouwing) grote vleeseters zijn, en geen probleem hebben met dieronvriendelijk slachten (de bio-industrie en onverdoofd ritueel slachten [5]) en ander dieronvriendelijk gedrag [1].

De BBC documentaire is ook terug te vinden op youtube: Science versus Religion. Ik citeer Sachs uit de documentaire:

"God made us in his own image. He marked us out from other animals by giving us free will, morality, and conscious." (04:37 - 04:46 min.) [2]

Dit is de bekende uitspraak dat mensen 'in Gods beeld en gelijkenis geschapen zijn'. En die gelijkenis zou volgens Sacks vooral blijken uit het feit dat mensen vrije wil, moraal en bewustzijn hebben. Merk op dat vrije wil, moraal en bewustzijn moderne begrippen zijn en niet als zodanig in de Bijbel voorkomen. Maar Sachs is niet tevreden. Hij voegt er aan toe: "He marked us out from other animals". Het zijn precies die drie eigenschappen die mensen onderscheiden van dieren. Volgens Sacks. Dieren hebben geen vrije wil, moraal en bewustzijn. Wij wel. Is het nodig om dat er aan toe te voegen? Is het echt nodig om je af te zetten tegen dieren?

Jonathan Sacks
The Great Partnership:
God, Science and the Search for Meaning

Dit idee vind ik ook op vele plaatsen terug in zijn boek The Great Partnership:

"The crucial differentiation between humans and all other animals is that we make meanings, and the name we give to collective systems of meanings is culture" (p. 53-53). Cultuur wordt als vierde eigenschap toegevoegd.

"And wisdom is itself the gift God gave humanity when he made us in his image" (p. 70). Wijsheid wordt als vijfde eigenschap toegevoegd.

"The human person is in the image and likeness of God, never more so than when he uses his intelligence and understanding to fathom the universe." (p. 113). Een zesde eigenschap wordt toegevoegd. Dit staat vast niet in de bijbel.

"We are not animals because we are self-conscious, because we are aware of ourselves as individuals, and because we are capable of forming relationships of trust. We have culture, not just nature; anthropolgy, not just biology." (p. 176). 

Een zevende eigenschap wordt toegevoegd: het vormen van vertrouwensrelaties. En dat zou allemaal voortvloeien uit "God made us in his own image"? Het lijkt sterk op een vorm van superioriteitsdenken: de mens is superieur ten opzichte van het dier.

In de volgende cruciale passage zie je hoe Sacks de waarde van een mensenleven nodeloos koppelt aan de 'waardeloosheid' van een dierenleven:

"If human beings are mere organims like any other, with nothing to distinguish them from the animals, then there is nothing whatever to justify the idea that we should treat them as ends rather than as means." (p. 126) (in het hoofdstuk 'Human Dignity').

Dus: als mensen niets anders zijn dan dieren, dan houdt niets ons meer tegen om mensen te gebruiken als middel tot een doel. Niets? Waarom?  
Deze hele redenering berust op de verzwegen premisse dat je dieren mag gebruiken als middel tot een doel. Dieren zijn gebruiksvoorwerpen. Dieren zijn dingen, geen personen. Dieren hebben geen rechten. Dit betekent dat je dieren mag gebruiken als lastdier, in sport, in kleding, als entertainment in circussen, dierentuinen en mag doden en eten. Deze stellingname wordt niet expliciet gemaakt en al helemaal niet verdedigd door Sachs.

Ten tweede berust de redenering op het onuitgesproken idee dat je mensen alléén rechten kunt geven als je rechten aan dieren onthoudt! Als je al een reden nodig hebt om mensen rechten te geven, dan geeft Sachs in ieder geval een slechte reden [3]. En ik zie niet dat het noodzakelijk is. Het rampzalige gevolg van Sacks redenering is dat dieren nooit rechten mogen krijgen.

Dit is de derde peiler van zijn redenering: omdat mensen bepaalde eigenschappen hebben zoals vrije wil, moraal, bewustzijn, cultuur, intelligentie, die dieren niet hebben, hebben wij rechten die dieren niet hebben. Maar hoezo geven die eigenschappen ons rechten? Wat dacht je van plichten? Daar hoor ik Sachs niet over. Natuurlijk zijn wij dieren met zelfbewustzijn. Maar wat volgt daaruit? Mag je daarom dieren doden? Of juist beschermen?

Omdraaien

Het komt niet bij Sachs op dat je zijn redenering ook om kunt draaien: omdat niets ethisch relevants [4] ons van dieren onderscheidt, moeten we dieren ook als doel op zich behandelen! De rechten van mensen vervallen niet, maar we gunnen respect en (bepaalde) rechten ook aan dieren.
Het komt niet bij Sachs op dat zowel mensen als dieren rechten kunnen hebben. Het komt niet bij hem op dat we zowel respect voor mensen als dieren zouden kunnen hebben. Kost het hem werkelijk zo veel moeite dieren met respect te behandelen? en in hun waarde te laten? 
We mogen immers onze medemens ook niet doden. We mogen onze medemens ook niet als slaaf gebruiken. We geven vrouwen ook niet minder rechten dan mannen (hoop ik). Dat zijn in zekere zin ook inperkingen van de rechten van bepaalde groepen. Waarom zouden opeens alle mensenrechten vervallen als dieren ook rechten hebben? Het is gewoon een uitbreiding van de groep levende wezens die ons respect verdienen.

De rampzalige gevolg van die exclusieve menselijke eigenschappen als basis voor mensenrechten is dat als de wetenschap aantoont dat ook dieren een zekere mate van (zelf)bewustzijn, intelligentie, cultuur, hebben, Sachs in de problemen komt. En in de verleiding komt die wetenschappelijke resultaten te gaan bestrijden. Onnodig. Daarom moet je mensenrechten niet baseren op exclusieve voortreffelijk door God gegeven eigenschappen.
 
Als je zo'n lage dunk hebt van dieren, roept dat vragen en problemen op. Als God de dieren geschapen heeft, zou hij dan niet van al zijn schepselen houden? Dieren zijn wel door God gemaakt maar hebben niets van Gods mooie eigenschappen gekregen? Geen mooie eigenschappen en geen rechten? Is het echt waar dat dat de God niet van dieren houdt? 
Verder is er een methodologisch probleem: hoe weet je wat het beeld van God is als je geen onafhankelijke informatie hebt over de eigenschappen van God? Ik denk dat de Bijbelschrijvers fraaie menselijke eigenschappen aan God toegeschreven hebben, en vervolgens geschreven dat mensen in Gods beeld geschapen zijn. De woorden worden God in de mond gelegd. Verder denk ik dat in de tijd dat de Bijbel geschreven is, mensen nog geen hoge dunk van dieren hadden, ze als gebruiksvoorwerpen zagen, en dat dit zo in de Bijbel terecht gekomen is en later bijbellezers dit als Gods woord zagen. Het lijkt alsof Sacks ook zo denkt. Het is niet Sacks eigen mening, maar hij citeert God (de bijbel)! 

 
Tenslotte: wie zou er niet tevreden zijn wanneer hij voortreffelijke eigenschappen kreeg toebedeeld van 'de Schepper van hemel en aarde'? en als hij lekker vlees mocht eten?

Is de Bijbel de bron van dieronvriendelijke houding? Als gelovige moet je wel héél veel moeite doen om de bijbel diervriendelijk te lezen. Dat wordt overigens wel gedaan door sommige christenen. Ook geeft Sacks een hint in die richting op andere plaatsen in zijn boek. Maar je blijft dan altijd nog zitten met: God made us in his own image. Die strijdigheid zul je moeten oplossen.

Noten

1. Vandaag 12-12-12 in het nieuws dat in 2024 nertsenfokkerijen verboden zullen worden. Het zal U niet verbazen dat het CDA tegen het verbod is. Ze zijn altijd al dieronvriendelijk geweest, vermoedelijk op grond van de Bijbel. Wat een nare, onethische, gevoelloze, egoïstische, materialistische, narrow-minded mensen zitten er toch in het CDA! Opmerkelijk is dat de ChristenUnie uiteindelijk vóór het verbod op nertsenfokkerij is. (www.nos.nl). Weet U hoe nertsen aan hun eind komen? Op dezelfde manier als de Joden in de tweede wereldoorlog: vergassing. Over het algemeen zijn dieren (helaas) beter af als er geen God of bijbel zouden bestaan.
2. zie ook: "By inferring his image on humankind, God gives freedom of the the will". (p.69) en: "Therefore freedom - the single greatest gift of God to humanity, separating us from the animals ..." (p. 115)
3. 'The Universal Declaration of human rights' baseert zich niet op religieuze redenen, of veronderstelde eigenschappen die mensen hebben en dieren niet. Ze zijn seculier.
4. Bewustzijn, vrije wil, intelligentie zijn geen ethisch relevante criteria waarom je dieren wel/geen pijn mag doen. Of ze pijn kunnen ervaren is ethisch relevant.
5. Toegevoegd 17 juni 2013:  Jonathan Sachs was degene die op 16 juni 2011 werd ingevlogen om op een hoorzitting in de tweede kamer het ritueel slachten te verdedigen met het valse argument 'godsdienstvrijheid'. Zie o.a. bericht van de NOS op 16 juni Protest tegen verbod ritueel slachten. Dat is dus dezelfde Jonathan Sachs die een dialoog wil met atheïsten. Overigens is onverdoofd ritueel slachten volledig in overeenstemming met het dieronvriendelijk standpunt dat naar voren komt in het boek van Sachs.

 

Review of The Great Partnership in The Independent
Jonathan Sacks and Richard Dawkins debate at BBC festival 10 sept 2012

Science versus Religion - Chief Rabbi Lord Jonathan Sacks BBC Rosh Hashanah Broadcast Published on Sep 13, 2012 by Rabbi Sacks.

*) Deze blog is gepubliceerd op  12-12-12 12:12 uur. 

Het is de laatste drievoudig-identieke datum in een reeks die 11 jaar geleden begon op 1-1-1 (1 jan 2001). Daarmee is een eind gekomen aan deze mooie reeks. Er bestaat immers geen 13e maand. Een nieuwe reeks zal pas weer op 1 jan 2101 beginnen. Dat is over 89 jaar. Dat haal ik niet. Een behoorlijk aantal babies die vandaag geboren worden zal dat wel halen.
Ook maakt vandaag de Amerikaanse schrijfwijze MM-DD-YY of YY-MM-DD geen verschil met de Europese schrijfwijze DD-MM-YY.
Overigens hebben we de datum+tijd 12-12-12 12:12 te danken aan het feit dat we evenveel maanden in een jaar hebben als uren op onze klokken en horloges. En dat laatste is op zich een fascinerend gegeven. Er is geen logische noodzaak voor dat gegeven. Het getal 12 wordt al heel lang gebruikt in kalenders en klokken. Vermoedelijk omdat 12 de handige eigenschap heeft dat het deelbaar is door 1, 2, 3, 4, 6, en 12. Het getal 10 kan alleen gedeeld worden door 1,2,5, en 10. Daarom is het niet handig om 10 uren op een klok te hebben: niet door 4 deelbaar. Om dezelfde reden is het ook niet handig om 10 maanden in een jaar te hebben.

Postscript zaterdag 15 dec 12

Ook andere bronnen vertellen hetzelfde verhaal:

What does it mean that man is made in the image of God? 
"The image of God refers to the immaterial part of man. It sets man apart from the animal world, fits him for the dominion God intended him to have over the earth."

What does it mean to believe in the sanctity of life?
"While God gave humanity the authority to kill and eat other forms of life, the murdering of other human beings is expressly forbidden, with the penalty being death.
The only reason the sanctity of life applies to humanity is the fact that God created us in His image and set us apart for all other forms of life."

What does the Bible say about Christians hunting animals for sport?:
"In Genesis we read that animals were created for the benefit of man. ... That is why using animals in research is acceptable, because they are meant to be used instead of humans. Animals do not have the same form of eternal soul and likely do not experience an afterlife. This does not mean that we can be cruel and intend evil towards them." (toegevoegd vrijdag 21 dec)

Postscript 17 juni 2013

 
Noot 5 toegevoegd naar aanleiding van een opmerking in het IKON programma LUX van zondag 16 juni 2013 waarin beelden te zijn waar Jonathan Sachs verklaart: 

"Als ritueel slachten wordt verboden, kan het achteraf ook gezien worden als de plek waar de ondergang van de Europese godsdienstvrijheid begon." 

Een volkomen uit de lucht gegrepen en overgedramatiseerde opmerking! Evengoed zou men terugblikkend kunnen zeggen dat 16 juni 2011 de laatste keer was dat ritueel slachten verdedigd werd op religieuze gronden (door iemand die een open dialoog wilde aangaan met atheïsten!).