Geologische tijdschalen naar aanleiding van Jelle Reumer: De Vis Die Aan Land Kroop

Jelle Reumer (2013)
'De Vis Die Aan Land Kroop'
Historische Uitgeverij

 

De Vis Die Aan Land Kroop van Jelle Reumer ziet er zeer aantrekkelijk uitziet, vele illustraties en het geeft een overzicht van de evolutie van gewervelde dieren in 200 pagina's [1]. Dit blog is géén bespreking van   Dat zou meer tijd kosten. Waar ik nu wel een opmerking over wil maken is het volgende plaatje van de geologische tijdschaal: 

 

Figuur 4: de geologische tijdschaal.

Bovenstaande de geologische tijdschaal (figuur 4), bevat alle tijdperken en ziet er heel kleurrijk en overzichterlijk uit, en is een standaard weergave van de geologische tijdschaal, maar een (groot) nadeel is dat alle tijdperken even lang duren. Zo lijkt het Pleistoceen (2,57 miljoen jaar) even lang te duren als het Oligoceen (11 miljoen jaar), en het Cambrium (54 miljoen) even lang als het Proterozoïcum (1958 miljoen jaar, dus 36x zo lang!). De tijden staan wel op de vertikale as, dus je kunt er wel achterkomen. Als je op het idee komt om er op te letten. Als je de werkelijke tijdsduur zou moeten weergeven wordt de hele figuur onleesbaar. Want je zou dan bijvoorbeeld de namen van de recente tijdperken in een veel te krappe ruimte moet proppen of een aantal namen weglaten. Hoe dan ook, figuur 4 geeft een vertekend beeld van de geologische geschiedenis van onze planeet. En dat vind ik jammer. Je ziet dan niet hoe lang het heeft geduurd voordat 'de vis aan land kroop' (= ontstaan van landdieren), en de mens is helemaal op het laatste moment verschenen. Daar kom ik in een volgend blog nog op terug: waarom heeft het zo lang geduurd? Je komt niet eens op de vraag naar aanleiding van zo'n misleidende tijdschaal.

Een alternatieve weergave is de geologische tijdschaal in een cirkel weergeven. Zo geeft een figuur op de wiki pagina Geologic Time Scale een aardige indruk van de echte tijdsduur. Klik 2x op de cirkelvorimige figuur! De belangrijkste gebeurtenissen staan erbij. Het nadeel is dat er maar 6 tijdperken in staan genoemd. 

Een oplossing is de gehele 4,5 miljard jaar opsplitsen in 4 tijdschalen met ongelijke tijdschalen zoals gedaan is op dezelfde wikipagina onder het kopje Condensed graphical timelines. Als er ook nog met lijntjes aangegeven zou worden op welk deel er ingezoomd wordt, dan heb je een figuur die een juiste visuele indruk geeft van de tijdsduren. Als je dan ook nog de belangrijkste gebeurtenissen er in zet, zit je een eind in de goede richting.

Tijdperken als Hadean en Archean duren lang en er gebeurt weinig. Wat heeft het voor zin een leeg tijdperk weer te geven op dezelfde schaal als een recent tijdperk waarin veel gebeurt? Dat is juist het punt: waarom is dat tijdperk 'leeg'? En waarom duurt het zo lang? Het probleem moet zich visueel aan je opdringen.

Zelfs in een evolutieleerboek als 'Evolution. A Biological and Palaeontological Approach' zie je een geologische tijdschaal in de Appendix (!) die aan hetzelfde euvel lijdt, maar als opschrift heeft 'geological time-scale with variable scales for different eras'. Dat helpt (een beetje).

Mijn favoriete Strickberger's Evolution 4th ed. heeft een hoofdstuk getiteld 'The Enormity of Time' (klinkt veelbelovend) dat begint met: "It is impossible to appreciate the vastness of the universe, or the enormity of time" en laat het daar bij! Doet notabene geen enkele poging om de tijdschaal in beeld te brengen!

Scott Freeman, Jon C. Herron (2006) 'Evolutionary Analysis 4th Edition geven over 2 pagina's drie tijdschalen beginnend bij het Cambrium met de belangrijkste gebeurtenissen en de evolutie van continenten erbij. Op zich aardig gedaan, maar de 'enormity of time' wordt niet zichtbaar gemaakt omdat alles vóór het Cambrium wordt weggelaten.

Het populaire en fraai geillustreerde 'Evolution. The Triumph of an Idea' van Carl Zimmer probeert het ook met variabele tijdschaal maar zet bya, mya en kya (miljard, miljoen, duizend jaar) bij de getallen (p.70-71). Ook een manier. Toch visueel niet overtuigend. In zijn Tangled Bank heeft hij een fraai tijdschaal over 4 pagina's (binnenkant van het kaft), waarbij hij smokkelt met de weergave van de totale tijdschaal, maar bedenkt een oplossing voor het Quarternary (de laatste 2,5 miljoen jaar) die hij in een aparte tijdschaal weergeeft, op zo'n manier dat direct visueel duidelijk is dat er ingezoomd is. Dit is een ideale methode.

Zelfs de Geological Society of America 'rommelt' een beetje met de tijdschalen.

Conclusie: als de tijdschaal niet op een didactisch verantwoorde manier wordt weergegeven, dan krijgt de student geen correct beeld van de evolutie van het leven op aarde en zal hij/zij niet gauw specifieke vragen stellen over het hoe en waarom van de timing van gebeurtenissen in de geschiedenis van het leven op aarde. Op die vragen kom ik terug in een volgend blog.

Noten

1. Zie mijn Nederlandse evolutieliteratuur pagina met recensies.