Prion ontkenners en prion sceptics

Laura Manuelidis

Prion deniers en prion sceptics: ik ben gefascineerd door authentieke, liefst goed geïnformeerde sceptics. Gisteren stond er een fascinerend artikel in de Science over Laura Manuelidis, 'The Prion Heretic', die al 30 jaar lang de standaard opvatting dat de prionziekte door een verkeerd gevouwen eiwit wordt veroorzaakt, ontkent en met een alternatieve theorie komt. Haar levensmotto (ze is nu 68) is: "Doubt is the essence of science" (afkomstig van Bertrand Russell). (Volgens mij moet je twijfel wel intelligent toepassen, maar dit ter zijde). 

De bekendste prionziektes zijn de 'Mad cow disease', en 'Creutzfeldt-Jakob disease' bij de mens (zeldzame ziekte). Het zijn hersenziektes. Stanley Prusiner kreeg in 1997 de Nobelprijs voor de ontdekking dat misgevouwen eiwitten een besmettelijke ziekte konden veroorzaken. Toen is de prion theorie dogma geworden. Er was geen discussie meer over. Het was een feit geworden. Het was niet goed voor je carriere om er aan te twijfelen. Maar toen Prusiner zijn theorie voor het eerst openbaar maakte werd hij uitgelachen. Besmettelijke ziektes werden door virussen of bacteriën overgedragen. Iets anders was er niet. Eiwitten komen niet in aanmerking omdat die zich niet kunnen vermenigvuldigen. Maar Manuelidis is ervan overtuigt dat prion eiwitten niet de oorzaak zijn maar een gevolg. De oorzaak zou een nog niet ontdekt virus zijn.
De besmettelijkheid kon niet ontkend worden: in 1995 stierf de eerste persoon door het eten van vlees van een zieke koe (aardig argument tegen eten van vlees, maar dit terzijde). Het bewijs voor de prion theorie is in de loop van de jaren steeds sterker geworden o.a. door experimenten met muizen. Maar zelfs voorstanders geven toe dat er nog wat gaten in het bewijs zitten. Kijk, dan wordt het interessant. Soms wordt het misgevouwen prion eiwit in niet-infectieus weefsel gevonden en soms wordt het niet gevonden in weefsel dat wel infectieus is. Infectie verloopt ook niet altijd even voorspelbaar: soms duurt het lang, soms gaat het snel. (Doet me denken aan de HIV/AIDS controverse, zie artikel in de laatste Skepter van Dirk Koppenaal).

Een vergelijking met de evolutietheorie ligt ook voor de hand. Creationisten, evolution-deniers, zien alleen maar gaten. Dat vormt het objectieve aanknopingspunt voor twijfel. Voor de prion hypothesis bestaat er ook brandstof dat het deniers-vuurtje brandend houdt: het kroon bewijsstuk, eiwit injecteren in muizen en daarna ontstaat de ziekte, is niet reproduceerbaar door anderen. En Prusiner himself is niet voor commentaar bereikbaar. Verdacht! Waar is hij bang voor? Open discussie?

Het beste tegenbewijs van Laura Manuelidis is de vondst van een virusdeeltje in ziek hersenweefsel dat ontbreekt in gezond weefsel. Volgens critici is dat hoogstens een correlatie en geen oorzakelijk verband.

De vele analogieën met de evolution-creation controverse liggen voor het oprapen: Laura Manuelidis heeft weinig vrienden binnen de wetenschap, de meeste onderzoekers in de subdiscipline prion biologie negeren haar of maken haar belachelijk; artikelen publiceren die tegen mainstream prion theorie ingaan is moeilijk. Intrigerende opmerking: "The field has been very forgiving of failures of the prion hypothesis to predict things that are found in the laboratory.". Ook dat levert brandstof. Opvallend: prion experimenten worden bijna nooit herhaald door anderen (misschien is reproduceren niet zo interessant?). Ook dat levert weer brandstof. Laura Manuelidis blijft doorgaan. Ze is niet overtuigd dat de prionziekte veroorzaakt wordt door een eiwit. Ikzelf vind dat ze met meer bewijs moet komen, en dat de prion eiwit theorie redelijk is bewezen.

Vandaag weer een interview met de heen en weer zwalkende klimaat-scepticus Salomon Kroonenberg in de Volkskrant, waar ik maar geen vat op krijg. Ik kan geen consistent standpunt ontdekken. Als je hem stevig aan de tand voelt, komt er wat anders uit dan wat hij spontaan ventileert. Hij is meer een twijfel-zaaier, die zelf niet goed weet waar zijn twijfel over het klimaat ophoudt.

De prion kwestie is een redelijk overzichtelijk geheel; eiwit of virus is de oorzaak van een hersenziekte, en er zijn proefdiermodellen en er zijn experimenten mogelijk die direct oorzaak en gevolg demonstreren. Evolutie daarentegen is veel en veel onoverzichtelijker: de evolutietheorie doet een uitspraak over ieder organisme en er zijn miljoenen soorten met eindeloos veel wonderbaarlijke eigenschappen. Iedere natuurwetenschappelijke discipline is er bij betrokken. Er is geen cruciaal, definitief experiment dat aan alle twijfel een einde maakt. Tegenstanders kunnen eindeloos doorgaan met gaten opvoeren. De grootste motor is natuurlijk het geloof in god en schepping. Afgezien daarvan: de kunst van het oordelen is te zien welk type bewijs er nodig is bij het soort probleem dat opgelost moet worden en de onvermijdelijke gaten die bij dat probleemgebied horen. De kunst van het oordelen is de kunst van het twijfelen. Weten wanneer je moet twijfelen en wanneer je moet ophouden met twijfelen. En: een goede 'twijfelaar' is op de hoogte van alle feiten.

Jennifer Couzin-Frankel (2011) The Prion Heretic, Science 27 mei 2011

Postscript

Laura Manuelidis zou een waardige toevoeging zijn aan het lijstje in het boek Rebels, Mavericks, and Heretics in Biology.