Deel 2 van Cosmos: A Spacetime Odyssey gaat over evolutie. De vraag is: waar komen alle soorten vandaan? Dat is de vraag naar de oorsprong van de soorten. Dat is de vraag naar The Origin of Species.
Het thema evolutie wordt goed uitgelegd aan de hand van de domesticatie van wolven (survival of the friendliest; artificial selection). Behalve onze gezelschapsdieren hebben we voedsel. We zijn geneigd over het hoofd te zien dat dat vrijwel alle soorten planten en dieren die we nu eten als ons voedsel door mensen zijn geselecteerd in de loop van duizenden generaties uit wilde soorten. Een uitstekende manier om te demonstreren hoe krachtig kunstmatige selectie kan zijn. Ons voedsel hangt af van kunstmatige selectie.
 |
Als kunstmatige selectie zoveel kan
bewerkstelligen in duizenden jaren,
wat zou natuurlijke selectie dan wel niet
kunnen in miljarden jaren? |
Als kunstmatige selectie zoveel kan bewerkstelligen in duizenden jaren, wat zou natuurlijke selectie dan wel niet kunnen in miljarden jaren? Een goed punt. En precies het punt dat Darwin ook maakte.
Neil deGrasse Tyson: "Evolutie is, net als de zwaartekracht, een wetenschappelijk feit". Dit is een beetje afgezaagd voorbeeld en niet zo verhelderend. Maar het wordt uitgewerkt in vele populaire evolutie boeken.
Mutatie
De verklaring van evolutie, nl. mutaties in DNA worden fraai uitgebeeld met animaties. Leuk detail daarbij is dat een typisch DNA molecuul is samengesteld uit honderd miljard atomen. We zijn gewend om de lengte van DNA uit te drukken in het aantal baseparen, en dat is bij de mens 3,5 miljard. Het aantal atomen dat er in DNA zit is een originele kijk op de complexiteit van DNA. Dit is een goed punt van Cosmos: voortdurend de verbanden tussen verschijnselen laten zien op moleculaire, biologische en cosmologische schaal.
Natuurlijke selectie
Natuurlijke selectie is het tegenovergestelde van toeval. Individuen krijgen (toevallige) mutaties, maar individuen evolueren niet. Populaties evolueren. Natuurlijke selectie wordt geillustreerd aan de hand van bruine beren die evolueren tot witte ijsberen:
 |
| de evolutie van de vacht van de ijsbeer |
Het voorbeeld van de ijsbeer vind ik geen gelukkige keuze. De evolutie van een bruine beer naar een ijsbeer is weliswaar makkelijk uit te leggen met een animatie, maar ik vraag me af of het wetenschappelijk goed onderbouwd is met empirisch feiten materiaal [1]. Je treft polar bears dan ook niet aan in evolutiehandboeken, zelfs niet in populaire evolutieboeken en Darwin gebruikte het voorbeeld ook niet. Maar goed, ijsberen zijn genetisch verwant aan andere beren, en een mutatie die het bruine pigment laat verdwijnen is makkelijk voor te stellen (ik weet niet of de preciese mutatie bekend is). Er blijven vragen als: als wit een goede schutkleur is voor ijsberen, waarom is een witte vacht niet voordelig voor een zeehond? (jonge zeehondjes hebben wel een witte vacht). Die witte vacht zou ook een schutkleur kunnen zijn voor zeehonden. Speelt geur in plaats van zicht niet een belangrijke rol? Hoe zit het met de warmtehuishouding van een bruine en witte beer (reflectie van zonlicht)? Dus: er zitten meerdere aspecten aan dit verhaal. Maar je kunt niet alles aan bod laten komen in 45 min.
Weerstand tegen evolutie
Waarom is er zoveel weerstand tegen evolutie? Komt het misschien doordat mensen zich schamen dat we van apen afstammen? Chimpansees gedragen zich vaak 'onfatsoenlijk' in het openbaar zo suggereren de beelden, ze copuleren in het openbaar, ze zijn agressief, maken primitieve geluiden, trekken 'gekke bekken', etc. Met andere woorden: het is genant om van apen af te stammen.
Wij mensen zijn speciaal geschapen, onafhankelijk van alle dieren, door een Perfecte Godheid, bovendien ook nog in Zijn beeld geschapen, "that makes us feel ... special!" (Neil deGrasse Tyson). Dat is natuurlijk zeer aantrekkelijk om te geloven. Dat willen de meesten niet laten vallen ten gunste van het idee dat we 'van apen afstammen'.
Cosmos heeft daar een goed antwoord op: wij zijn ook verwant met bomen! En is dat een probleem? Nee, niemand lijkt dat als probleem te zien. Een antwoord dat die eeuwige focus op apen weghaalt, en die de Tree of Life centraal zet.
|
| Mensen zijn ook genetisch-evolutionair verwant aan bomen! |
De Tree of Life wordt uitgebeeld aan de hand van een echte boom. Ligt voor de hand. Maar die visualisatie werkt niet zo goed. Er bestaan perfecte animaties van de Tree of Life op het internet: OneZoom:
 |
http://www.onezoom.org/
is een interactieve tool om
de Tree of Life te verkennen. |
Het oog
Het oog als voorbeeld van een instrument veel complexer dan alles wat de mens ooit heeft gemaakt. De evolutie van lichtgevoelige pigmenten wordt op een leuke manier in beeld gebracht. Goed punt: om goed te werken zijn er speciale aanpassingen nodig voor ogen op het droge (eerste ogen ontstonden in organismen die in water leefden!).
Waarom is de natuur niet met een schone lei begonnen en ogen opnieuw ontwikkeld voor zien op het droge? (in de lucht). Zo zou een schepper werken, maar zo werkt evolutie niet! Evolutie werkt door aanpassing van het bestaande.
"De complexiteit van het oog betekent geen bedreiging voor evolutie door natuurlijke selectie. Sterker nog: het oog is niet te verklaren zonder evolutie." Goed punt.
Uitsterven
Voor iedere soort die nu bestaat zijn er misschien wel duizend andere uitgestorven. Dit is inherent aan evolutie. In de Tree of Life zijn dat de afgebroken of dode takken.
Andere planeten
De aarde is een geschikte planeet omdat het vloeibaar water heeft. Titan (maan van Saturnus) heeft ook zeeën en rivieren, maar die bestaan uit methaan en ethaan vanwege de temperatuur (180 graden onder nul). Kan daar leven in bestaan? Alle water is bevroren, er kan dus geen leven zijn. In ieder geval geen leven dat van water afhankelijk is. Maar je kunt niet uitsluiten dat er leven bestaat op Titan.
Ontstaan van leven
Neil deGrasse Tyson: Wetenschappers zijn niet bang toe te geven wat ze niet weten. Dat is geen schande. Het is veel erger om net te doen alsof we alle antwoorden hebben.
Animatie: 4 miljard jaar in 40 seconden!
 |
| 4 snapshots uit de animatie achter elkaar gezet |
Cosmos eindigt deze aflevering met een visueel aantrekkelijke animatie van de evolutie van ééncellige tot mens (ook aanwezig in de originele serie van Carl Sagan). Je ziet de ééncellige op een vloeiende manier zich transformeren (staat ook wel bekend als morphing) via allerlei tussenvormen als hydra, vis, reptiel, aap, mensaap tot mens. Maar dit is een uitermate misleidende voorstelling van wat evolutie inhoudt! Evolutie lijkt doelgericht op de mens af te stevenen. Het gaat fundamenteel in tegen wat biologen sinds Darwin onder evolutie verstaan! Sinds Darwin is evolutie een proces van vertakkingen, niet van lineaire transformatie van de ene vorm in de andere. Planten en vogels komen bijvoorbeeld niet in deze animatie voor. Logisch, want dat zijn vertakkingen, en er komen helemaal geen vertakkingen voor in de animatie. Nog erger: de animatie suggereert doelgerichtheid! Evolutie heeft als doel en eindpunt de mens! Hoe misleidend wil je het hebben? Dit gevaar is niet denkbeeldig, het geeft aanleding tot foute vragen zoals: als mensen van apen afstammen, waarom zijn er dan nog apen? (If we are descended from apes, why are there still apes around?
)
Ironisch: wat de animatie laat zien is de evolutie opvatting van Lamarck: een
serie van continue transformaties zonder vertakkingen:
 |
Het verschil tussen A: transformatie (Lamarck)
en B: vertakkende stamboom (Darwin) |
Het grote verschil tussen Lamarck en Darwin is dat bij Lamarck vertakkingen afwezig zijn, terwijl bij Darwin vertakkingen de essentie van evolutie zijn. Mijn suggestie: de animatie had afsplitsingen kunnen laten zien die uit beeld verdwijnen en vervagen. Maar dan zou echter nog steeds de doelgerichtheid en lineariteit blijven. Beter dus een animatie van een echte stamboom met aftakkingen zoals in OneZoom.
Het goede van de serie Cosmos vind ik de integratie van verschillede niveaus: atomaire, moleculaire, biochemische, biologische, evolutionaire, geologische, planetaire en cosmologische schaal. Klinkt wat zwaar op de hand, maar de serie doet dat moeiteloos en op een vanzelfsprekende manier (doet een beetje denken aan Big History). Die vakgebieden die wij gecreëerd hebben, komen niet voor in de natuur. Als we een waarheidsgetrouw beeld van de werkelijkheid willen vormen moeten we al die aparte disciplines weer integreren. En dat doet Cosmos op een onovertroffen manier.
Vorig blog over dit onderwerp
Cosmos: A Spacetime Odyssey (1) Neil deGrasse Tyson 14 april 2014
Noten
-
Op 8 mei 2014 verscheen er een publicatie in Cell met het resultaat dat ijsberen 500.000 jaar geleden (een half miljoen jaar) van de bruine beer afsplitsten. Hannah Hoag (2014) 'Genome reveals polar bear's youth', Nature 8 May 2014. Science (8 may 2014) heeft er een News artikel over: 'Polar Bear Evolution Was Fast and Furious'.
De reactie van Intelligent Design op Cosmos: Casey Luskin Cosmos Episode 2: "Mindless Evolution" Has All the Answers -- If You Don't Think About It Too Deeply March 17, 2014
