23 September 2013

Peter Singer: The Expanding Circle (2)

Peter Singer (1981, 2011)
The Expanding Circle
'The Expanding Circle' van Peter Singer gaat over morele vooruitgang. Dat er morele vooruitgang is in de loop van de geschiedenis van de soort Homo sapiens besef je pas goed als je oude teksten leest. Bijvoorbeeld deze 2000 jaar oude tekst:
"If your brother becomes poor beside you and sells himself to you, you shall not make him serve as a slave. (...)
As for your male and female slaves whom you may have: you may buy male and female slaves from among the nations that are around you.
Leviticus 25:35-38 (Oude Testament, Bijbel)
Deze tekst wordt door Peter Singer geciteerd in de sectie 'Expanding the circle of ethics' [1]. Terzijde: ik vind het schokkend dat God ten tijde van het Oude Testament slavernij goedkeurt. Bij wijze van spreken: God had in die tijd geen principieel bezwaar tegen slavernij, zolang de slaven (mannen, vrouwen, kinderen) afkomstig waren uit andere volken ('de vijand'). Maar Singer is het niet te doen om religie aan te vallen, maar om te laten zien dat men in die tijd heel anders dacht over slavernij. Je kon toen mannen, vrouwen, kinderen kopen, die werden je eigendom, en je zonen konden de slaven erven. Mensen uit je eigen volk mocht je niet tot slaaf maken. Tegenwoordig vindt ieder beschaafd mens slavernij immoreel ongeacht van welk volk of land of ras de personen afkomstig zijn. Dat is morele vooruitgang. Dat is precies wat Peter Singer bedoelt met de uitbreiding van de kring van mensen: 'expanding the circle of ethics' of: "The sphere of altruism has broadened... [2]. Zie de omslag van het boek! Je hebt de plicht mensen van andere volken te helpen net zo als je je eigen familie of je eigen landgenoten zou helpen als ze in de problemen zitten. Ethisch is het niet relevant of iemand een buitenlander is. Vroeger had men wel het besef dat slavernij onethisch was, maar men paste het niet toe op buitenlanders. Het had geen universele geldigheid.

Het grappige is dat ik door het lezen van Singer besefte dat Jezus ook deed aan expanding the circle of ethics:
"You have heard that it was said, 'You shall love your neighbor and hate your enemy. But I say to you, love your enemies and pray for those who persecute you" (Matthew 5:43-44 Nieuwe Testament, Bijbel)
Dit kun je zien als een tegenstelling tot het Oude Testament, zoals Jezus zelf kennelijk deed, of ... als een uitbreiding van het gebod van naastenliefde. Overigens, bevestigt Jezus hier dat er een gebod bestond om je vijand te haten.

Wat ik zelf interessant vind is de uitbreiding van de circle naar dieren die Singer maakt. Dat wil zeggen: dieren die pijn kunnen voelen en dus streven naar het vermijden van pijn. En dus belangen hebben die meegenomen moeten worden in onze ethische overwegingen
[3]. Het zou net zo willekeurig zijn om die dieren uit te sluiten, als mensen van een ander ras uit te sluiten [3]. Met het toevoegen van dieren in de circle is de uitbreiding compleet volgens Singer [3].



Noten


  1. 'Expanding the circle of ethics' in hoofdstuk 4: REASON (p. 91). Singer gebruikt een iets andere vertaling, maar deze vertaling vond ik op het internet.
  2. "The sphere of altruism has broadened from the family and tribe to the nation, race, and now to all human beings" (p. 131)
  3. "The circle of altruim has broadened from the family and tribe to the nation and race, and we are beginning to recognize that our obligations extend to all human beings. The process should not stop there. In my earlier book, Animal Liberation, I showed that it is as arbitrary to restrict the principle of equal consideration of interests to our own species as it would be to restrict it to our own race." (p. 96–99). 

 

Vorig blog over Peter Singer:

Peter Singer: The Expanding Circle (1).

28 comments:

  1. gert,

    legt Singer ergens een grens, of vindt hij dat de cirkel alle leven omvat?

    Dan heeft hij toch een interessante definitie nodig, want ergens moet 'het proces' toch stoppen. En niet 'arbitray', lijkt mij.

    ReplyDelete
  2. Harry, goede vraag. Singer was zich ter dege bewust van dat er een grens zou moeten zijn aan de 'circle'. Singer zegt dat empathie hebben met (je verplaatsen in de positie van...) een berg of een boom niet gaat lukken omdat een berg of een boom zelf geen 'sentient beings' (wezens die kunnen voelen) zijn en dus zelf geen belangen hebben om gevrijwaard te worden van pijn of schade. Wel kunnen andere mensen terecht bezwaren hebben tegen het opblazen van een berg of het kappen van een boom. En: het kan de belangen van andere levende wezens schaden.

    Hij noent Schweitzer's respect voor al het leven. Maar voegt daar aan toe: "I believe that the boundary of sentience –by which I mean the ability to feel,to suffer from anything or to enjoy anything– is not a morally arbitrary boundary in the way that the boundaries of race or species are arbitrary. (p.99)

    Dus: het kriterium of wezens kunnen voelen is niet willekeurig zoals ras of behoren tot een biologische soort dat is. En daar ben ik het wel mee eens.

    (Het gevolg is wel dat met een VVD regering het Nederlandse landschap en de planten en dieren die daar in leven niet veel bescherming zal krijgen...)

    ReplyDelete
  3. Gert,

    boeddhisten trekken, zover ik weet, geen grens. Ze respecteren alles wat leeft, itt VVDers!, al lost dat het probleem uiteraard niet op: wat is leven?

    Geldt idem voor 'sentience', zou ik zeggen. Gebruikt Singer de term niet om een aantal hamvragen te ontwijken?

    Volgens mij hoeft alleen een echte panpsychist geen grens te trekken!

    ReplyDelete
  4. Zelf ben ik geneigd om al het leven te betrekken bij de expanding circle omdat al het leven van elkaar afhankelijk is. Als de mens ingrijpt in een deel, bijvoorbeeld de houtkap in de regenwouden, dan zullen de andere delen daar last van krijgen wat een kettingreactie op gang kan brengen.
    Morele vooruitgang betekent voor mij het erkennen van een natuurlijke balans.

    ReplyDelete
  5. Harry, ja Harry: een grens trekken is moeilijk. Denk daarbij aan een verlijkbare situatie: heeft iemand die een jaar in coma ligt nog kans om bij bewustzijn te komen? En wat is dan de kwaliteit van leven? En: hoe lang moet je doorgaan met reanimeren na een hartstilstand? stoppen na 3 kwartier?

    ReplyDelete
  6. ja, gert, ik weet dat het moeilijk is, daarom was ik juist benieuwd of Singer er een beetje uit komt.

    De grens aangeven van Sentience lijkt me nog een graadje lastiger dan een definitie van leven.

    De punten die jij noemt zijn volgens mij andere kwesties. Er kan geen twijfel over bestaan dat een comateus patiënt ooit sentient was: het probleem is alleen of we hem weer 'terug' kunnen krijgen, of dat ie vanzelf weer 'terug' komt. We weten daar nog te weinig van: laatst is er nieuwe hersenactiviteit (de Nu golven) ontdekt bij diepe coma. Niemand weet wat die betekenen. En hoe onderzoek je zoiets verder?

    Als je hersens een uur zonder zuurstof zijn geweest, dan heeft het allemaal weinig zin meer. Maar ik denk dat iedereen gewoon zo lang mogelijk door zou gaan met reanimeren, want je weet maar nooit.. al is het dan meer voor de eigen gemoedsrust.

    Overigens zal ik nooit zomaar een boom omhakken, want ik vind bomen nou eenmaal prachtig. Maar ik elektrocuteer lastige vliegen en zo wel, terwijl die volgens onderzoek wel sentient zijn, en bomen niet....!

    Hoeveel neuronen zou je er voor nodig hebben? Want zonder neuronen heb je alleen chemotaxis....

    Iets in die richting...?

    ReplyDelete
  7. Anton van Haasteren, ben eigenlijk allemaal met je eens.
    Anno 2013 met sterk toegenomen inzichten in de ecologie van regenwouden en klimaatopwarming is het voor ons een duidelijke zaak.
    Anno 1981 was er minder bekend, en Singer is ook niet voor het omzagen van bomen, maar merkt alleen op dat een boom geen pijn kan lijden.

    ReplyDelete
  8. Harry, het zou handig zou als Singer een nog duidelijker kriterium had gegeven.
    Maar: 1) we hebben het hier over 1981! Sindsdien is er veel gebeurd.
    2) Singer is een filosoof, en laat waarschijnlijk de concrete invulling over aan neurologen en psychologen. Wel zegt hij (1981) dat oesters waarschijnlijk geen gevoel hebben.
    3) het gaat altijd om een belangen afweging. Niemand gaat met een geweer rondlopen en zomaar alles afschieten wat geen gevoel zou hebben volgens het Singer-kriterium. Een (malaria- of steek-)mug zou ik zelf wel kunnen doodslaan omdat malaria wel een zwaarwegend kwaad is, maar chimpanzees als proefdieren gebruiken voor lippenstift of eye-shadow: daar slaat de balans de verkeerde kant op.

    Vergeet niet dat zijn eerdere boek Animal Liberation al uit 1975 was, hij heeft baanbrekend werk verricht in een tijd toen het onderwerp dierenrechten nog geen belangstelling had onder zijn vakgenoten.

    Coma: de vergelijking is: een scherp kriterium vragen wanneer je een coma patient mag opgeven terwijl de gegevens dat niet toelaten. Je zou aan de voorzichtige kant moeten gaan zitten.

    ReplyDelete
  9. Wat me verbaast is dat nog niemand de voor mij verrassende ontdekking dat Jezus deed aan de expanding the moral circle (volgens de definitie van Singer) heeft opgemerkt...
    Ik vond dat nogal opmerkelijk en het heeft nogal grote o.a. theologische consequenties.

    ReplyDelete
  10. gert,

    het verbaast me dat dat voor jou een 'verrassende ontdekking' was - terwijl je toch van huis uit bijbelvaster bent dan alle katholieken bij mekaar, in ieder geval dan afvallige paapsen zoals ik!

    Jezus parafraseert in matheus de gulden regel: wat gij niet wil etc. (het idee van de universele gelijkheid van de mens (voor god), bestond al lang in zijn tijd, net als de gulden regel trouwens).

    De uitbreiding van de cirkel zoals jij die wil, komt van Franciscus (Van Assisi) die compassie voor de dieren- ook schepselen van god- predikte. Maar die kreeg ook al niet veel weerklank, behalve dan dat we, niet toevallig overigens, sinds 1929, de dag van zijn begrafenis nu kennen als Werelddierendag.

    Noemt Singer Franciscus nergens?

    ReplyDelete
  11. Gert,

    Iedereen is vrij om de Bijbel zo te lezen als hij wil, maar het lijkt mij dat jij er naast zit.

    We kunnen ons afvragen waar slavernij en onderwerping vandaan komt, en dan vinden wij als eerste tekst in Genesis (waarschijnlijk geschreven net na de bevrijding uit Egypte), net na de zondeval : « Naar je man zal je begeerte uitgaan, hoewel hij over je heerst ». Een gevolg van de zonde dus. Begeerte in plaats van verlangen, overheersing in plaats van « één gelijk aan mij ».

    Later, in 1 Samuel 8 vinden wij « Maar Samuël vond het ongepast dat ze voorstelden: ‘Geef ons een koning om rechter over ons te zijn.’ … Maar de HEER zei tegen Samuël: ‘Doe wat het volk wil, wat zij u ook vragen, want ze verwerpen niet u, maar Mij; Mij willen ze niet langer als koning. ... Ga dus in op hun verzoek, maar waarschuw hen helder en duidelijk en zet hun uiteen welke rechten de koning die over hen heerst, zal laten gelden.’ ... Van uw schapen en geiten zal hij tienden heffen. Zo wordt u zijn slaven. ».

    Als er slavernij is, dan komt dat, in de christelijke visie, door de mens. De God van Jezus wil vrijheid, het hele boek Exodus gaat daar over. Galaten (van Paulus) ook. In het christendom begint de vrijheid met jezelf, een innerlijke spirituele bevrijding. Verbeter de wereld, begin bij jezelf. In de christelijke visie heeft God zelf de volle prijs betaalt voor die bevrijding.

    Leviticus is waarschijnlijk geschreven tussen 530 en 320 aC.

    ReplyDelete
  12. @ Anton

    Je zegt: “Zelf ben ik geneigd om al het leven te betrekken bij de expanding circle omdat al het leven van elkaar afhankelijk is. Als de mens ingrijpt in een deel, bijvoorbeeld de houtkap in de regenwouden, dan zullen de andere delen daar last van krijgen wat een kettingreactie op gang kan brengen.
    Morele vooruitgang betekent voor mij het erkennen van een natuurlijke balans.”

    Mee eens. Het sluit ook goed aan bij het begrip goed rentmeesterschap vanuit het christelijk gedachtegoed. Veel moderne gelovigen (ook niet-christelijke ) hebben daar zeker oog voor. Helaas heeft het georganiseerde politiek-christendom in Nederland en dan met name het CDA, traditioneel sterk verbonden met het “groene front”, in de praktijk weinig op met “groen denken” behalve dan dat het gras , door veel stikstofbemesting, zo groen mogelijk moet zijn, met de daarbij behorende verschraling van de weidevegetatie en –fauna. Het CDA heeft de mond vol van “goed rentmeesterschap”, maar handelt er meestal niet naar. De bio-industrie is groot geworden in Nederland, vooral dank zij het CDA.

    Het gaat om de gedachte dat God de mens een goed rentmeesterschap over de aarde heeft opgedragen. Met die gedachte is niets mis en geeft een opstap naar verantwoorde omgang met dieren, planten, met bodemschatten, met het milieu etc.

    ReplyDelete
  13. @Gert

    Je citeert Jezus met
    You have heard that it was said, "You shall love your neighbor and hate your enemy."

    Horen zeggen, inderdaad. Misschien gezegd door de Farizeeërs, want het staat nergens in het oude testament

    ReplyDelete
  14. harry schreef " de gulden regel: wat gij niet wil etc. (het idee van de universele gelijkheid van de mens (voor god), bestond al lang in zijn tijd, "

    uh? bestond al lang? wist jezus dat niet? was Jezus dan (willens en wetens) oud nieuws aan het verkondigen? waarom was er dan zoveel oppositie tegen zijn idee? En waarom brengt hij het dan als iets revolutionairs? iets wat tegen de traditie ingaat? Was Jezus dan een beetje aan het overdrijven? of nog erger?

    Francis of Assisi komt niet voor in zijn boek. Maar in deze context: hij was toch geen voorloper van Jezus?

    ReplyDelete
  15. Leon 28 september, 2013 08:55 ,
    schreef "want het staat nergens in het oude testament "
    Wat dacht je van deze passage:
    "And a man who inflicts an injury upon his fellow man just as he did, so shall be done to him [namely,] fracture for fracture, eye for eye, tooth for tooth. Just as he inflicted an injury upon a person, so shall it be inflicted upon him" (http://en.wikipedia.org/wiki/Eye_for_an_eye)

    Wat ik in gedachten had als theologische consequente dat jezus deed aan expanding the moral circle is dit: Als de God in het OT en in het NT dezelfde is dan kunnen zijn geboden ook niet verschillen, en dan kan Jezus ook niet OT geboden gaan corrigeren omdat Jezus God is. Want dan zou Jezus God corrigeren en daarmee zichzelf. God is perfect.

    zie verder ook mijn antwoord aan harry 28 september, 2013 10:57.

    ReplyDelete
  16. "Het gaat om de gedachte dat God de mens een goed rentmeesterschap over de aarde heeft opgedragen. Met die gedachte is niets mis en geeft een opstap naar verantwoorde omgang met dieren, planten, met bodemschatten, met het milieu etc."

    @
    Nand Braam, en vergeet ook "met elkaar" niet ;)

    ReplyDelete
  17. @ Anton

    Bedankt voor de aanvulling.

    ReplyDelete
  18. gert

    geen idee wat Jesus allemaal wel en niet wist. Mijn punt was ook alleen maar dat wat de gulden regel wordt genoemd al ouder is en ook in andere culturen voorkomt (ook wel axis time, Achsenzeit) genoemd).

    Al voor de Stoa (plm 300 BC) was alles materie en was het goddelijke eigen aan de mens aan alle mensen dus, en in overeenstemming met de logos en de natuur, of: de logos van de natuur.

    Oud nieuws of niet, er was niet alleen toen, maar er is ook nu nog een hoop oppositie tegen de ideeen van jezus, zou ik zeggen. " wie zonder zonde is, werpe de eerste steen". Kom daar maar eens om in bepaalde landen....

    Singer heeft het toch over de 'expanding circle'? Ik zie niet in waarom die dan zou moeten eindigen vóór Fransicus (plm 11-1200). Of heeft hij daar een argument voor?
    Maar waar gaat dan de rest van zijn boek over?

    ReplyDelete
  19. harry: "Maar waar gaat dan de rest van zijn boek over?"

    Volgens zijn eigen Preface to the 2011 Edition:
    "The Expanding Circle may well have been the first book-length attempt to assess the implications of sociobiology for our understanding of ethics."
    (E.O Wilson: Sociobiology!)
    Hij is een van de eerste filosofen die de uitdaging van E O Wilson oppakt en nagaat over we iets van de evolutietheorie kunnen leren over de menselijke moraal, altruisme. Toen heel vernieuwend nu zo langzamerhand bekend bij het publiek (behalve bij hardnekkige gelovigen) door de boeken van oa Frans de Waal. Maar ik vraag mij af Konrad Lorenz zich al eerder met moraal had beziggehouden in zijn Das sogenannte Böse. Zur Naturgeschichte der Agression, 1963. Lijkt er wel op.
    Singer onderzoekt in hoeverre altruisme evolutionair te verklaren is, en of bij de mens het verstand en logica een verdere uitbouw van de moraal heeft bewerkstelligt door morele regels op papier te zetten en later verder systematisch uit te werken: en zo kom je op Expanding the moral circle, wat dus eigenlijk een uitbreiding van morele intuities is door het verstand.

    ReplyDelete
  20. @ Gert
    Je zegt:”Nand, schreef "Waarom zou de morele wet (voor mensen) niet van onder én van boven kunnen komen?"
    dat begrip 'van boven' maakt voor mij discussie onmogelijk, omdat het voor mij veel en veel te vaag is. Van boven: betekent dat alles wat Jezus volgens de overlevering gezegd zou hebben?
    Of is 'van boven' wat er in het OT staat geschreven? Maar dat is gedeeltelijk in strijd met wat Jezus zegt. Dus wat betekent 'van boven'????
    Plus nog duizend en 1 andere vragen...”
    Je zegt :”Wat me verbaast is dat nog niemand de voor mij verrassende ontdekking dat Jezus deed aan de expanding the moral circle (volgens de definitie van Singer) heeft opgemerkt...
    Ik vond dat nogal opmerkelijk en het heeft nogal grote o.a. theologische consequenties.”

    Waarom zou de moraal (voor mensen) niet van onder én van boven kunnen komen? Het voorstellingsvermogen is bij de mens veel groter dan bij de andere primaten. De mens doet sterk aan betekenisgeving voor zijn eigen leven. Is het dan zo’n vreemde gedachte dat als God betekenis gelegd heeft in de schepping, er in de schepping ook een soort is die deze betekenisgeving probeert te duiden in een lang evolutionair proces. Betekenisgeving/zingeving leidt vanzelf tot religie en moraliteit.

    “We hebben God niet nodig om te verklaren hoe moraal is ontstaan (net zomin als we God nodig hebben om te verklaren hoe taal of kunst zijn ontstaan). Maar misschien hebben we God wel nodig om te weten wat goed/kwaad is en om te rechtvaardigen waarom wij denken en handelen in termen van goed en fout.” (sprak Steven).

    Gert, jij als aanhanger van de evolutietheorie, moet het volgende kunnen begrijpen (je hoeft en zult het er niet mee eens zijn, maar je kunt het wel begrijpen):
    Zingeving en moraliteit als een gezamenlijk procesmatig evolutionair project van God en de mens (culturele evolutie van de moraal dus; tegelijk met de biologische evolutie van de moraal zoals beschreven door de Waal in zijn nieuwste boek).God keert zich actief tegen het kwaad door mogelijkheden aan te bieden ter verbetering. Maar de mens is vrij om al dan niet in te gaan op Gods aanbod, de mens is zelf verantwoordelijk. De toekomst staat dus niet vast, ze is open. Het hangt van de mensen af wat er zal gebeuren. Maar we mogen hopen en vertrouwen: er zullen steeds goddelijke impulsen zijn.


    Kijken we nu naar het Oude Testament en Nieuwe Testament . De moraal in het Nieuwe Testament is van een andere orde dan de moraal in het Oude Testament. De moraal evolueert in de loop der tijden. De rooms-katholieke kerk heeft dat goed begrepen en heeft in de regel veel meer aandacht voor de moraal van het Nieuwe Testament dan die van het Oude Testament. Het Nieuwe Testament is voor deze kerk in veel opzichten de vervulling/update van het Oude Testament. Het is , in lijn hiermee, niet verwonderlijk dat de katholieke kerk ook veel minder moeite heeft met de evolutietheorie (wordt geaccepteerd binnen bepaalde katholieke kaders) dan bepaalde orthodoxe protestants-christelijke kerken. Om andere redenen ben ik een ex-katholiek.


    ReplyDelete
  21. ok gert

    wat kan de evolutietheorie ons leren over moraliteit. Goed punt.

    "Important as the struggle for existence has been, and even still is, yet as far as the highest part of man's nature is concerned there are other agencies more important. For the moral qualities are advanced, either directly or indirectly, much more through the effects of habit, the reasoning powers, instruction, religion, etc. , than through natural selection; though to this latter agency may be safely attributed the social instincts, which afforded the basis for the development of the moral sense.
    Charles Darwin, DoM.

    Darwin was in zijn tijd minder darwinistisch dan menig darwinist vandaag de dag ;-)

    ReplyDelete
  22. Gert

    « Oog om oog, tand om tand » wordt in de christelijke visie vrijwel altijd uitgelegd als een regel, bedoeld om een (boven) grens te leggen aan straf. Wel straf, geen wraak, geen haat. Jezus legt die diepere betekenis van die regel uit, hij vervult (zo staat het er letterlijk) die regel. Vergelijk de tien geboden met de Bergrede.

    Het verhaal van het Paradijs laat zien welke wereld God voor ogen had,zie mijn artikel
    http://leonvandenberg.wordpress.com/2013/08/14/alles-mag-2/
    Daar was God de regel : liefde.


    De mens verpest het zelf, daarom stelt maar God regels op, Jezus vervult het doel van die regels. Het is een evolutieproces.

    ReplyDelete
  23. Leon, ik weet niet of het je opgevallen is, maar in Nederland wordt oog-om-oog als straf niet meer toegepast. Is dat je even ontgaan?

    ReplyDelete
  24. Leon, in de tijd van het OT hadden ze nogal al ruwe, groffe, ongeciviliseerde manieren. Naar huidige maatstaven. Lichamelijke straffen, verminking, marteling: van de begrippen 'lichamelijke integriteit' en rechtstaat hadden ze nog nooit gehoord. Lichamelijke verminkingen zo als oog om oog, tand om tand, worden in de 21e eeuw niet meer toegepast, je krijgt daarvoor gevangenisstraf, er komt geen lijfstraffen aan te pas. Dat is een vooruitgang in beschaving en moraal. En dat betekent ook dat de wetten in de tijd van het OT ook ruw en onbeschaafd waren, de mensen hadden geen inzichten die boven hun tijd uitstaken. En die kwamen in het OT terecht en die werden aan God toegeschreven. Daarmee werd het onvermijdelijk een brutale, wrede God.
    Ik ga over die vooruitgang in beschaving (= de manier waarop je met elkaar omgaat, hoe je je gedraagt) nog uitgebreid bloggen binnenkort.

    ReplyDelete
  25. Gert,

    De Bijbel kun je, mijns inziens, niet lezen als het wegen verkeers-reglement. De Odyssee lees je toch ook niet zo ?

    Wat ik zeggen wil is dat het OT een verhaal is over hoe de mens omgaat met God en moraal. Noch in het Paradijs, noch in het Beloofde Land had God wetten nodig. Hij was de wet, liefde en saamhorigheid was de wet. Pas als de mens het weer verprutst heeft (in Exodus) stelt God maar wetten op, de mens wil toch niet luisteren. En gevangenissen kende men niet zo in die tijd. Slavernij was meer een vorm van een taakstraf.

    Overigens is het principe van de Lex Talionis, dat een straf in principe overeen komt met het aangericht kwaad, in de hele beschaafde wereld van toepassing. Wat er nu zo verschrikkelijk geciviliseerd is aan gevangenisstraf, het opsluiten van beginnende criminelen in een professionele boevenschool waar ze slechter uitkomen dan ze er in gaan, mag jij mij uitleggen. Is de wereld nu zoveel beschaafder? Een wereld waar men toekijkt bij hongersnood, ziekte en oorlog, waar men vluchtelingen weg stuurt? Hoe zit het met de “lichamelijke integriteit” in een wereld waar een vrouw het leven van haar ongeboren kind van 24 weken, wel of niet met hazenlip, mag laten beëindigen?

    ReplyDelete
  26. Het heeft niet alleen met religie te maken, naties die van God los waren en zich solidair met het atheïsme hadden verklaard hebben zich ook bepaald niet onbetuigd gelaten.

    Oorlog voeren, wreedheid, dominantie en uitbuiting jegens de medemens zit ons blijkbaar genetisch ingebakken.

    Zie maar eens wat er gebeurt als de primaire levensbehoeften niet meer ingevuld worden.

    Afijn de geschiedenis heeft dat ook wel uitgewezen, maar we leren er blijkbaar niets van.

    ReplyDelete
  27. Leon, dank voor je laatste antwoord. Daar kan ik wel iets mee. (voor mijn volgende blog of zo)

    ReplyDelete

Comments to posts >30 days old are being moderated.
Safari causes problems, please use Firefox or Chrome for adding comments.