Acrobatische bosmuis in achtertuin

Bosmuis over stengel kruipend
vermoedelijk op zoek naar iets eetbaars

Tot mijn verbazing zag ik gedurende de laatste weken iets bruins heel snel door de achtertuin heen en weer schieten. De laatste dagen bleef het wat langer op één plek zitten zodat ik kon zien dat het een muis was. Op klaarlichte dag. Waarschijnlijk een bosmuis. 

We hebben een bescheiden achtertuin, dus best bijzonder. Nooit eerder gezien. Bewijs? Fotografeer dat maar eens... voordat je je camera hebt gepakt, is ie weg. Maar toen ik vanmiddag in de tuin zat met de camera in de aanslag zag ik eerst de plantenstengels bewegen en daarna kwam het beestje zelf tevoorschijn. Over een stengel balancerend. De acrobatische circus muis. En hij was helemaal niet zo bang, want hij kon ons zien zitten. Ik zat op 3 meter afstand. Prachtig! Bijzonder veel geluk gehad met deze opname. Mijn eerste video op blogger. Blogger laat hem erg klein zien. Het origineel is groter. Ik kan niet ontdekken hoe ik de video groter kan maken met behoud van kwaliteit.

camera: Sony α580. video: vga 640x480

Theodicee. Swinburne's antwoord op Dawkins' kritiek

Richard Swinburne

Ik kwam op de homesite van godsdienstfilosoof Richard Swinburne een interessant pdf-je tegen. Hierin verdedigt Swinburne zich tegen de kritiek van evolutiebioloog en auteur Richard Dawkins: Response to Dawkins' The God Delusion'. Ik vermoed dat dit een redelijk zeldzame gebeurtenis is. Citaat:

"Dawkins's claim that I 'attempted to justify the Holocaust' is highly ambiguous between the claim (1) that I attempted to justify the Nazis conducting the Holocaust, and (2) that I attempted to justify God not interfering to stop the Holocaust. I certainly did not attempt to justify the very wicked conduct of the Nazis, but I did and do attempt to justify God's non-interference".

Wat heeft Dawkins precies gezegd?

"Swinburne at one point attempted to justify the Holocaust on the grounds that it gave the Jews a wonderful opportunity to be courageous and noble" (The God Delusion, p.64. Bantam Press paperback).

Dawkins maakt inderdaad niet het onderscheid dat Swinburne maakt, maar hij geeft wel kernachtig weer wat het probleem is met Swinburne's theodicee. Als je Swinburne's reactie tot je door laat dringen, dan dringt zich de vraag op: als Swinburne zelf de holocaust té erg vindt om een rechtvaardiging voor te geven, hoe kan hij dan wel een rechtvaardiging aan God toeschrijven? Wat jezelf te erg vindt, aan God toeschrijven: hoe kan dat? Dan heb je een dubbele moraal? Of betekent dit dat voor God niets te erg is?

Ik heb de beschrijving van de theodicee van Swinburne in een bespreking van zijn boekje Is there a God? (op mijn website) een paar dagen geleden ge-update. Het gaat om hoofdstuk 6 'Why God allows evil'. Het het boekje is een populaire verkorte uitgave (144 pag) van zijn grotere werk met dezelfde titel. Hoofdstuk 6 geeft een handige samenvatting van zijn theodicee in 18 pagina's. En ik heb het proberen samen te vatten en heb er een lijst van commentaar en kritiek aan toegevoegd.

Postscript

Recentelijk blogde Jan Riemersma (JR) over theodicee. Een zeer merkwaardig blog. Hij geeft niets minder dan een nieuwe theodicee: "Hiermee hebben we een antwoord gegeven op de vraag hoe het bestaan van een rechtvaardige God kan worden gerijmd met het 'kwaad' in de wereld." JR heeft in een kort blogje het 2000 jaar oud probleem van het kwaad ('problem of evil') opgelost. Het merkwaardige is dat als hij het inderdaad opgelost heeft, hoe verhoudt zich dat tot Swinburne's theodicee en van andere vooraanstaande filosofen en theologen? Zijn die dan fout? [1] overbodig? Wat is er precies aan de hand? Swinburne was in Nederland, JR was aanwezig en heeft er over geschreven. Swinburne had van te voren aangekondigd niet op die publieke bijeenkomst over zijn theodicee te willen spreken (geen tijd?). Kennelijk is het probleem voor Swinburne te complex. JR lost het op in 5 minuten.
Ook heeft JR niet gereageerd (inhoudelijk) op mijn bespreking van O'Connors God, Evil, and Design waarin theodicee wordt behandeld. Erg jammer. Het was bij uitstek de kans om te vertellen dat hij een geheel nieuwe theodicee had ontwikkeld. Of een andere kijk op het geheel? Misschien is zijn theodicee te recent. Een jaar of wat geleden blogde JR over O'Connors boek, maar besprak het niet inhoudelijk. Jammer.
Zijn theodicee blog is verwarrend en moeilijk te vatten. Zijn theodicee laat de vraag liggen: Waarom liet God Auschwitz toe? (Auschwitz staat hierbij symbool voor al het kwaad in de wereld. Zoals U weet is er meer, het is niet opgehouden na Auschwitz). Het blijft een vreemd, verwarrend blog, dat nog veel meer vragen oproept. Maar het is niet verstandig om vragen te stellen over een verwarrend blog. Ik wacht wel tot een duidelijker blog.

[1] Wat is er dan fout? m.a.w: ik verwacht dan een kritiek op Swinburne's theodicee. Je gaat toch niet aan iets anders beginnen zonder aangetoond te hebben dat Swinburne's theodicee niet deugt?

Vlucht uit kamp 14

Blaine Harden (2012)
Vlucht uit Kamp 14
('Escape from Camp 14').

Toen Lennart van der Meulen, directeur VPRO (!), werd geconfronteerd met een vis-noch-vlees actie in zijn kantine riep hij verontwaardigt: "Wat?! vleeskroketten verbieden!? Nee! Het is hier geen Noord-Korea!" [1]. Wat weet die man van Noord-Korea? Wat weet hij van de concentratiekampen in Noord-Korea? Je moet dit boek lezen om te weten wat er gebeurt in de wereld waarin je leeft. Maar nog meer moet je dit boek lezen om zaken in perspectief te kunnen zetten. Dat perspectief ontbrak geheel bij Lennart van der Meulen.

Een korte, duidelijke omschrijving van de inhoud van het boek staat op nu.nl en iets uitgebreider in Trouw. Ik geef hier nog wat zaken die mij zijn opgevallen. Vooral waarom het boek belangrijk is voor je perspectief op het leven, je referentie-kader.
Als wij een voorbeeld moeten geven van de ergste misdaden tegen de mensheid, dan noemen we meestal de concentratiekampen van Hitler. Sommigen zullen ook nog aan de Goelag Archipel refereren. Maar toen de tweede wereldoorlog afliep, begonnen de concentratiekampen in Noord-Korea. En die zijn er nog steeds. Die duren nu dus al 60 jaar. Die zijn niet primair bedoeld om mensen om te brengen, maar het zijn werkkampen, strafkampen. Met recht kunnen het concentratiekampen genoemd worden. Ze zijn omgeven met hekken die onder stroom staan, dodelijk als je ermee in aanraking komt. De hoofdpersoon van het boek Shin noemde zelf de kampen in Noord-Korea veel erger dan Hitler's concentratiekampen omdat dictator Kim zijn eigen volk laat doodwerken in de kampen. Er zijn 5 grote kampen met totaal zo'n 210.000 gevangenen [2]. Dat ze bestaan is niet aan twijfel onder hevig. Het boek gaat over een jongen die in één zo'n concentratiekamp (kamp 14) geboren is, ontsnapte uit het kamp, en ontsnapte uit Noord-Korea. Er ontsnappen meer 'gevangenen' (=burgers) uit Noord-Korea, maar ontsnappen zowel uit zo'n concentratiekamp én ook nog uit Noord-Korea is uniek. Voor zover bekend is de jongen Shin de enige ter wereld. Het verhaal over 'het leven' in zo'n kamp, de ontsnapping en de verdere vlucht door China wordt op een heel feitelijke manier verteld door de journalist Harden. Geen morele of politieke oordelen. Blaine Harden is gespecialiseerd in Noord-Korea en heeft alle moeite gedaan om de feiten te checken en veel vluchtelingen en onderzoekers geinterviewd om achtergronden helder te krijgen. Het boek is daardoor nauwgezet en betrouwbaar. Maar ook zeer leesbaar, omdat je wilt weten hoe hij ontsnapt is, en hoe het hem verder vergaan is. En je leeft met hem mee.

kampwetten in kamp 14

Het 'leven' in kamp 14

Gevangenen (eigenlijk: dwangarbeiers) moeten 12 uur per dag werken en hebben altijd honger. De kampregels [3] zijn meedogenloos: op het beramen van een poging tot ontsnappen staat de doodstraf. Maar het gaat verder: iedere gevangene die weet heeft van plannen van medegevangenen om te ontsnappen en dit niet meldt wordt gestraft, gemarteld of ge-executeerd. Gevangenen krijgen 'beloning' in de vorm van iets meer eten, als ze hun medegevangenen verraden. Ook werden de kinderen gedwongen een 'ongehoorzame' leerling te slaan. Daardoor verdwijnt iedere solidariteit onder de gevangenen die je toch in eerste instantie zou verwachten. Onder zo'n regime ben je dus bang voor je medegevangenen én de opzichters.

Wat het met een mens doet

De jongen Shin had geen band met zijn moeder. Zo vaak hij kon stal hij haar kleine dagrantsoen zonder te beseffen dat ze dan zelf niet te eten had. Dat doet honger met je. Pas buiten Noord-Korea heeft hij 'geleerd dat een goed opgevoed kind van zijn moeder hoort te houden'. Verbazingwekkend. "In de jaren na zijn ontsnapping uit het kamp, ontdekte Shin dat veel mensen warmte, veiligheid en genegenheid met de woorden 'moeder', 'vader' en 'broer' associeren. Die ervaring had hij niet gehad." Uiteindelijk doet hij iets in het kamp wat hij in de eerste interviews uit schaamte altijd verzwegen had en pas nadat hij een soort vertrouwensband met Harden heeft opgebouwd, durft te vertellen. De wetten van het kamp dwingen een gevangene onmenselijke dingen te doen. Menselijkheid wordt vernietigt. Veel later, wanneer hij al enige jaren in vrijheid leeft krijgt hij hier wroeging over. En heeft hij last van nachtmerries.
Shin vertelt dat hij het moeilijk vindt "om ergens iets voor te voelen". Shin:

"Ik had geen idee wat medeleven of droefheid betekende. Ze voedden ons vanaf onze geboorte zo op, dat we niet over normale menselijke gevoelens beschikten. Nu ik uit het kamp ben, moet ik leren wat emoties zijn." 

"Soms probeer ik te huilen en te lachen als andere mensen, gewoon om te ervaren hoe dat voelt. Toch komen er geen tranen, het lukt me niet te lachen."

Verbijsterend is het te zien dat de meest elementaire gevoelens niet aangeboren zijn, maar aangeleerd moeten worden. En als ze wel aangeboren zijn, dan kunnen ze onderdrukt of vernietigd worden [4] als men de omstandigheden vanaf de geboorte totaal onder controle heeft. Omstandigheden: door voortdurende honger raken mensen uitgeput, weerloos, kan men straffen met nog minder eten, of belonen (voor verklikken van medegevangenen) met ietsje meer eten of minder zwaar werk. En verder grof geweld gebruiken. Alle emoties worden onderdrukt. Ook de bewakers werden beloond door hun superieuren als ze een gevangene zgn. betrappen op poging tot ontsnapping. Ook bij de bewakers moeten normale menselijke emoties onderdrukken door het systeem. Medelijden met gevangen was verboden. Wat is empathie? We zitten empathie bij proefpersonen te meten (EQ) alsof de omgeving en de opvoeding er niet toe doen.

Mensenrechten

Omdat dit boek over het leven van één persoon gaat, is het beter in staat dan welk rapport van Amnesty of mensenrechtenorganisatie dan ook, wat het is wanneer mensenrechten geschonden worden. En wat het met mensen doet.

Referentiekader

We leven in het rijke westen en onze referentiekaders zijn nogal versmald -op zijn zachtst gezegd-. Ik lees dat er een 6,3 kilo zwaar kookboek The Big Fat Duck Cookbook (€ 175,-) is uitgebracht! Waar zijn we mee bezig? Boeken met titels als Hoe wordt ik gelukkig? We leven notabene in één van de rijkste landen ter wereld, we hebben democratie, we hebben een rechtsstaat, we leven in vrijheid, we worden in de loop der generaties steeds ouder [5], we kennen geen honger, integendeel, we kunnen zoveel consumeren als we maar willen, ieder winkelcentrum heeft tientallen eetgelegenheden, etc. Gezien al die gunstige omstandigheden in het rijke Westen is het teleurstellend dat we er nog niet in geslaagd zijn een samenleving tot stand te brengen met 'Vrijheid, gelijkheid, broederschap' (zie de zeer geslaagde recent uitgezonden 3-delige documentaire van politicoloog Pieter Hilhorst). Er gaat wel eens iets fout in ons rijke westen, maar dat soort dingen moet je in het juiste perspectief kunnen plaatsen. 'Vlucht uit kamp 14' helpt daarbij.

 

Noten

1. Vis Noch Vlees actie ontlokt felle protesten onder linkse omroepmedewerkers blog 30 mei 2011 
2. De Washington Post heeft een interactief kaartje van de 5 grootste kampen.
3. In de Bijlage staan 'De tien wetten van Kamp 14'. Die geven een goede indruk van de omstandigheden waaronder de gevangen moeten 'leven'.
4. Ik weet ook wel dat er 'probleemgezinnen' zijn, waar kinderen uit huis geplaatst worden in pleeggezinnen of tehuizen. Ook die kinderen zijn emotioneel beschadigd, maar zijn er relatief veel beter aan toe dan kinderen in kamp 14 waar er niemand is die het goed met ze voor heeft, zeker de overheid niet.
5. Enorm verschil levensverwachting Noord en Zuid Korea blog 2 jan 2012 

Postscript

Veel van de verhalen zullen nog lang na het lezen van het boek in je geheugen blijven zitten en van tijd tot tijd weer naar boven komen door allerlei associaties. 

Nieuws

• Rapport legt 'systeem van massageweld' in gevangenissen Noord-Korea bloot, NOS 24 mrt 2023

Methode R: quick-and-dirty hit-and-run methode Beschrijving. Testcase. Evaluatie. (1)

Hier volgt een methode, hierna: 'methode R', om een tegenstander in een (online) discussie met slimme, intimiderende, suggestieve vragen grandioos onderuit te halen, en de schijn te wekken van deskundigheid, terwijl je die niet hebt, en ook geen tijd of zin hebt om te lezen wat de tegenstander eigenlijk precies geschreven heeft. In essentie dus een quick-and-dirty hit-and-run methode.

De kunst is om een retorische vraag te stellen, waarvan U hoopt dat de tegenstander die niet direct kan beantwoorden. De vraag moet uiteraard wel met het onderwerp te maken hebben, maar in een een vage, algemene zin. De vraag moet niet direct ingaan op de hoofdzaak. De vraag is uitsluitend bedoeld om de tegenstander in diskrediet te brengen. De aloude en beproefde aanval op de persoon. Waarna U de overwinning kunt claimen.
Advies voor gevorderden: negeer de feiten die Uw tegenstander naar voren heeft gebracht. Weerleg ze in geen geval. Doe alsof ze niet bestaan. Ga desnoods uit van het tegenovergestelde. Dit garandeert verwarring. Dat is in Uw voordeel.

Voorwaarde is dat U het toneel snel verlaat en dus zegt dat met het behalen van uw zojuist behaalde overwinning iedere verdere discussie overbodig is. Daardoor voorkomt U dat de tegenstander de behoefte in zich op voelt komen zich te verdedigen. U moet ook niet toelichten waarom U de overwinning hebt behaald, want dat is een te groot risico. Gewoon zondermeer de overwinning claimen. Of in ieder geval een niet mis te verstane suggestie in die richting.

Mocht de tegenstander U door hebben, ontdekken dat het bluf is, dan moet U onder geen voorwaarde iets toegeven, of zelfs maar ingaan op zijn/haar antwoord. Gewoon 100% negeren. Fouten toegeven schaadt Uw reputatie! U moet er doodleuk een andere vraag overheen gooien. Immers, ieder betoog bevat meerdere claims, dus daar kunt U altijd op terugvallen. En misbruik van maken. Dit laatste is zeker een beproefde methode. Het leidt de aandacht af en verbergt de mislukking voor de ogen van het meelezend publiek. Bovendien, door gelijk weer een verpletterende vraag te stellen, lijkt het alsof U bijna de volgende overwinning heeft binnengehaald. Zorg ervoor, zeker wanneer de tegenstander het doorheeft, Uw zelfverzekerdheid op te schroeven, en de toon brutaler te maken.

Testcase

Hier is een voorbeeld. Stel, je ziet dat een of andere dierenactivist weer eens opkomt voor de rechten van dieren, dat dieren ook gevoelens hebben of pijn kunnen lijden, of zelfs dat empathie met dieren in de officiële Empathie Quotiënt opgenomen zou moeten worden! Wat een onzin! Dat moeten we natuurlijk niet hebben. Want, als we empathie met dieren zouden moeten hebben, dan vormt dat een direct gevaar voor onze dagelijks stukje vlees. Dat is onacceptabel. Dieren zijn inferieur aan mensen. Er zijn vele teksten in de Bijbel te vinden om dat te bewijzen. Anders zou religieus ritueel slachten van dieren moreel discutabel zijn. Dat moet niet, dat kan niet, dat mag niet. Bovendien is het in de natuur eten of gegeten worden.  De leeuw doodt het zebrajong. De vogel verorbert de worm. En dan zouden wij sympathie moeten tonen met dieren? En het woord 'dier'  moet uit de definitie van theodicee ("hoe het bestaan van een rechtvaardige God te rijmen is met het lijden van mens en dier" ) verwijderd worden. Dieren kunnen niet lijden.

(deel 2 volgt) (voor zover nodig is)

Richard Dawkins versus Kardinaal George Pell

Richard Dawkins

George Pell

Wie nog een uurtje over heeft kan een vermakelijk 'debat' bewonderen tussen de evolutiebioloog Richard Dawkins en de aartsbisschop George Pell dat op de Australische tv is uitgezonden en op youtube te vinden is. 

Het publiek is wat lacherig. What's so funny? vraagt Dawkins een paar keer geïrriteerd. De moderator doet zelf ook mee en stelt pittige vragen aan de aartsbisschop. Dawkins is redelijk goed op dreef. Pell maakt enkele opmerkelijke uitspraken (een paar staan in het wiki artikel): 0:32: Adam en Eva is een prachtig mythisch verhaal, waarop Dawkins ad rem enige conclusies trekt (zal ik niet verklappen). 0:53: Interessant is dat Pell een aanhanger blijkt te zijn van de Free Will Defense: "If God is going to allow us to be good, he has to give us freedom". De Free Will Defense is dus niet iets van academische filosofen maar bisschoppen kennen en verdedigen (nou ja, noemen) het dus ook. Geen tijd om het uit te leggen. Dawkins laat het gaan. Verder een soort uitglijder van Pell waar hij droogjes melding maakt van het feit dat Hitler en Stalin atheïsten waren, waarop Dawkins pas echt kwaad werd. Maar toch een gemiste kans voor Dawkins, hij had kunnen zeggen: God liet die atheïsten hun gang gaan. Overigens gaf de moderator blijk van inzicht in the problem of evil, toen hij tussen neus en lippen opmerkte dat God in het verleden wel degelijk ingreep zoals het volk Israel uit Egypte leidde. Inderdaad, een sterk punt in dit verband. Op een vraag uit het publiek hoe het zit met homofielen, zegt Pell dat man en vrouw voor elkaar geschapen zijn met als doel "the continuity of the human race". Klinkt nogal Darwinistisch, behalve het woord 'race' (Hitler gebruikte het woord ook). "I don't believe it is possible to have homosexual marriage": is dat niet strijdig met free will? De Free Will wordt creatief ingezet: homoseksualiteit is een vrije keuze, niets te maken met omgeving of erfelijkheid.

Met dank aan Henk Müller (Volkskrant) voor de tip over het debat in de bespreking van Mineke Schipper Overal Adam en Eva, een boek wat op zich ook de moeite waard is.

Empathie test van Baron-Cohen vergeet dieren

Summary: Empathy Quotient test of Baron-Cohen ignores animals

In de Empathie Quotiënt test van Simon Baron-Cohen [1] gaan slechts twee van de veertig vragen, en in een online versie drie van de zestig vragen over dieren:

2.	I prefer animals to humans.
18.	When I was a child, I enjoyed cutting up worms to see what would happen.
38.	It upsets me to see an animal in pain.

De Autism Spectrum quotient heeft zelfs geen enkele vraag over dieren. In de boekversie [1] van de Empathie Quotiënt test ontbreekt de eerste vraag (#2). De rest van de 40 of 60 vragen gaat over mensen. 

In totaal kun je maximaal 80 punten behalen, je bent dan 'super-empathisch'. De twee vragen #18 en #38 kunnen maximaal 4 punten opleveren als je ze dier-vriendelijk beantwoord. Beantwoordt je ze dier-onvriendelijk, dan kun je nog steeds een super hoge score van 76 halen (dus nog steeds bijna maximaal). Je kunt dus een super hoge score behalen in de empathie test, terwijl je geen enkele empathie ten opzichte van dieren hebt. Positief scoren op empathie met dieren legt gewoon niet veel gewicht in de schaal omdat het verloren gaat in de andere 57 vragen.

Echter, het is van belang op te merken [3] dat Simon Baron-Cohen diervriendelijke antwoorden positief beloond. Hij had ook diervriendelijke antwoorden kunnen 'afstraffen', of dier-onvriendelijke antwoorden kunnen belonen. Dat heeft hij niet gedaan [4]. Daarmee drukt hij uit dat empathie voor dieren én mensen positief is. Alleen het aantal vragen over dieren is aan de lage kant.

Het gevolg van het kleine aantal diervragen is dat het mogelijk is dat mensen met een superhoge EQ-score toch vlees eten uit de bioindustrie, kiloknallers kopen, als hobby plezierjagen of vissen hebben, graag naar stierenvechten, hanengevechten en circussen met wilde dieren gaan, liefhebbers zijn van foie gras (ganzelever), of in een restaurant kreeft bestellen die levend gekookt wordt omdat ze dan zo mooi oranje worden, heerlijk slapen onder dekbedden met dons van levend geplukte ganzen, cosmetica gebruiken die op dieren zijn getest, een bontjas dragen van doodgeknuppelde baby zeehondjes, een kat hebben die met dode vogeltjes thuiskomt, zgn. 'rashonden' fokken met gegarandeerde erfelijke afwijkingen, voorstander zijn van 'ritueel slachten'. De lijst kan aangevuld worden.

Waarom is de test zo? Simpel omdat Simon Baron-Cohend de test zo gedefinieerd heeft! Dat geeft de test een zeer antropocentrisch karakter. Ondanks dat er wel vragen over dieren in voorkomen. Maar te weinig naar mijn idee. Zijn EQ test is zeer eenzijdig op mensen gericht. Had hij 10 vragen over dieren toegevoegd, dan zou de test veel evenwichtiger zijn geweest. En hadden waarschijnlijk veel mensen een veel lagere EQ gehaald. Met de toevoegingen blijft de test subjectief, maar veel minder dan de huidige EQ test. Het voorkomt dat iemand die zijn hond slaat (etc) een hoog EQ haalt.

Ik heb wel een paar suggesties voor vragen: Bent U van mening dat vissen pijn kunnen voelen? Hebben dieren bewustzijn? Het zou nuttig zijn om onderscheid te maken tussen huisdieren (honden en katten) en landbouwdieren (koeien en varkens)! En natuurlijk vragen over alle voorbeelden hierboven.

Wat ik zou willen weten is de relatie tussen empathie met mensen en empathie met dieren: gaat het samen of is het onafhankelijk? De huidige EQ test kan hier geen antwoord op geven. En wat ik ook zou willen weten is wat gelovige mensen zouden scoren op de verbeterde EQ test [2].

Noten

1. Simon Baron-Cohen (2011) The Science of Evil. On Empathy and the Origins of Cruelty, Appendix 1: The Empathy Quotient.
2. Rene Fransen geeft op zijn blog Sterrenstof een aantal tips hoe om te gaan met Gods schepping. Heel nuttig en sympathiek, maar: eet geen vlees uit de bioindustrie staat er niet bij. Dit kan een verklaring hebben...
3. Postscript 15 juni: ik heb kleine wijzigingen in de tekst aangebracht om duidelijker te maken dat Baron-Cohen diervriendelijke antwoorden positief beloond in de EQ test.
4. In de tekst geeft de auteur een korte beschrijving van hoe de EQ in elkaar zit (p.20-21) maar zegt niet dat de vragen over dieren 'als controle' dienen zoals Jan Riemersma wil suggereren maar niet wil aantonen. Hoe dan ook: het feit dat SBH dier-empathie vragen positief scoort valt door geen enkele redenering weg te poetsen (19 juni)

Postscript 22 juni

In het artikel: Simon Baron-Cohen, Sally Wheelwright (2004)  'The Empathy Quotient: An Investigation of Adults with Asperger Syndrome or High Functioning Autism, and Normal Sex Differences' (2004) wordt voor het eerst de EQ test beschreven. (met dank aan A. Atsou-Pier)

EO censureert evolutie nog steeds, maar nu 'aan de voorkant'

Pagina uit de vpro gids van deze week.
EO verhaal begint bij kopje 'wijzigingen'

Volgens Janathan Maas in een artikel in de vpro gids van deze week [1] heeft de EO weer evolutie uit een documentaire geknipt. Deze keer uit de BBC documentaire Frozen Planet. Maas heeft het uit 'een gratis dagblad' gehaald. Even googlen leert mij dat het in de Spits [2] stond. De schrijver heeft EO eindredacteur Floor Koomen om commentaar gevraagd: "Wij vonden deze series mooi maar wilden een paar kleine wijzigingen doorvoeren". Koomen ontkent dat dit censuur is, maar zegt ook: "We gaan niet meer knippen". Zijn definite van censuur is:

"Bij censuur gebruikt een militante partij, vaak de overheid, zijn macht om een mening te verbieden. Daarvan is bij de EO geen sprake". 

Militante partij? Dus: als de EO stiekem alle verwijzingen naar 'evolutie' en 'miljoenen jaren' uit documentaires knipt, en bovendien suggereert dat het de originele documentaire is, die alleen vertaald is van het Engels in het Nederlands, en die uitzendt en te koop aanbiedt als dvd, dan is dat géén censuur, omdat de EO geen 'militante' partij is en geen overheid is? Wat is het nu: 'knippen', of 'inkorten', of 'selectief vertalen', of 'wijzigen', of gewoon 'censureren'? Wat is het nu? In 2009, 2 jaar na de censuur affaire, zond de EO de ongecensureerde versie van de BBC documentaire van David Attenburough uit [3]. Daarmee gaf de EO in feite toe dat ze censuur had gepleegd. En 3 jaar later zegt Floor Koomen dat de EO nooit censuur gepleegd heeft.

Het patroon is bekend: eerst in alle toonaarden ontkennen dat het om censuur gaat, en later zeggen dat ze het niet meer zullen doen! Wees eerlijk, en zeg het direct. Het lijkt op: "Edelachtbare, ik heb die fiets niet gestolen, en ik lag die dag ziek op bed, en bovendien is het een oude waardeloze roestbak en ik kan mijn geen nieuwe fiets veroorloven, want ze hebben op eens me uitkering stopgezet."

Heeft de EO nu iets geleerd van de hele affaire die evolutiebioloog Gerdien de Jong in 2007 onthulde? [4]. Koomen:

"Wij vinden onze oude werkwijze geen recht doen aan de makers en ook niet aan wat we Nederland willen vertellen. Ondanks dat een groot deel van de EO-achterban uit creationisten bestaat, weet een groeiend deel van onze doelgroep het geloof in de schepping prima te combineren met geloof in de evolutie. We willen met onze producten naar een neutraler terrein. We gaan niet meer knippen. We zullen ook strenger selecteren aan de voorkant: documentaires die heel specifiek de evolutietheorie verkondigen, kopen we niet aan. Dan hoeven we ook niet te knippen".

Alweer raakt de EO verstrikt in tegenstrijdigheden: EO-ers kunnen tegenwoordig héél goed overweg met evolutie en tegelijk géén documentaires aankopen met evolutie erin. Is dit consistent?

Nog een vreemde tegenstrijdigheid: "We vinden onze oude werkwijze geen recht doen aan de makers" en eerder in het interview zei Koomen: "Met de BBC hebben we keurige afspraken gemaakt, we waren vrij kleine wijzingen aan te treffen" [aan te brengen]. Wat is het nu? Als de EO zich aan de 'keurige' afspraken heeft gehouden, hoe kan het dan dat de oude werkwijze geen recht deed aan de makers? Het is het één of het ander.

Heeft de EO iets geleerd? Ik vrees niet veel. Is selecteren 'aan de voorkant' echt beter dan knippen 'aan de achterkant'? Is het eerlijker ten opzichte van je achterban? Welk deel van de achterban?

Om het publiek wijs te maken dat je geen censuur pleegt, etc., is het handig om een consistent verhaal te hebben. En het helpt ook als je weet wat er in het verleden is gebeurd. Anders raak je verstrikt in allerlei tegenstrijdige uitspraken. Het is moeilijk om zelf in een verhaal vol tegenstrijdigheden te geloven. En daardoor is het ook weer moeilijker om het publiek voor de gek te houden. 'Fooling yourself, the better to fool others' schreef Robert Trivers [5].

Bronnen

1. Janathan Maas 'Uitzending gewist', vpro gids #23. (9 jun t/m 15 juni 2012) Deel 1 van de 2-delige serie over censuur.
2. Reli-censuur bij Frozen Planet, Spits, 5 jan 2012
3. EO distantieert zich van evolutiecensuur 4 feb 2009
4. Gerdien de Jong EO: Vals getuigenis, 27 juli 2007 (dit is de onthulling van de censuur op evolutie.blog.com). Hier is nog een kort en zakelijk commentaar dat ik indertijd over het hoofd gezien heb: Christelijke censuur.
5. Robert Trivers (2011) 'Deceit and Self-Deception. Fooling Yourself the Better to fool Others'. 

Postscript 20 juni

De EO zendt de BBC serie History of Christianity van MacCulloch uit. (za 23 jun deel 1).
Dit is een testcase of de EO haar bewering nakomt dat ze niet censureert. Deel 6 gaat nl. over bijbelkritiek. Ben benieuwd of ze dat uitzenden.

Slecht onderzoek naar correlatie tussen autisme en atheisme

Taede Smedes

De theoloog Taede Smedes blogde De interessante correlatie tussen autisme en atheïsme over een onderzoek dat op 30 mei in het open access tijdschrift PLOS One [1] verscheen: Mentalizing Deficits Constrain Belief in a Personal God. Uit de discussie op zijn blog blijkt dat eigenlijk niemand het artikel gelezen heeft. Dat heb ik wel gedaan. Wat blijkt? De onderzoekers hebben maar liefst 12 (twaalf ) autistische kinderen en 13 'normale' kinderen in de leeftijd van 12 - 13 jaar maar liefst 4 (vier) vragen over geloof voorgelegd. 

Dit zijn indrukwekkende aantallen! De diagnose [13] van de mate van autisme werd door de ouders gedaan. Ook de Empathie Quotient test werd door de ouders ingevuld. In beide groepen was er maar één meisje, de rest was jongens! Ik zie geen enkele aanwijzing dat de onderzoekers ook maar één proefpersoon zelf hebben gezien.
In een tweede studie hebben de onderzoekers 327 universitaire studenten, waarvan 66% vrouwelijk, internet vragenlijsten laten invullen. Deze studenten mochten zelf hun Empathie Quotient rapporteren (invullen vragenlijst).
In een derde studie deden 706 Amerikanen (63% vrouwelijk) mee aan een internet enquete waarbij ze zelf de Autism Spectrum Quotient test en 10 vragen over geloof in een persoonlijk God invulden.
In een vierde studie deden 452 Amerikanen tegen betaling mee en ook hier moesten de deelnemers (50% vrouw) naast 5 vragen over geloof, zelf de Autism Spectrum Quotient invullen en daarnaast de Reading the Mind in the Eyes test doen.

Ik vind het wetenschappelijk gehalte van de studies nogal teleurstellend. De auteurs vermelden niet in het Abstract en niet in de Results and Discussion dat het om maar 12 autistische kinderen gaat. Dit vinden we helemaal onderaan het artikel in de Materials and Methods (valt niet zo op). Wees eerlijk naar je lezers en stop het niet weg.
Een nog groter bezwaar is dat zelf-reportage aantoonbaar onbetrouwbaar is [2]. De onderzoekers doen alsof mensen altijd eerlijk over zichzelf willen en kunnen rapporteren. Dat is niet zo. In verband daarmee, vind ik het zeer verontrustend dat de onderzoekers geen enkele persoon zélf hebben gezien, laat staan onderzocht. Dus ze hebben de proefpersonen niet geobserveerd in het lab en al helemaal niet 'in het wild'. Zelfs als ze mensen mondeling vragen hadden gesteld, blijft nog steeds het probleem van onbetrouwbare zelf-reportage. Dat los je alleen op door te observeren hoe mensen zich thuis of in de maatschappij gedragen: in de auto, trein, op straat, op het werk, in het gezin, etc. Tonen ze in de praktijk empathie? Houden ze rekening met elkaar? Kunnen ze zich verplaatsen in de andere verkeersdeelnemer? Hoe gedragen ze zich in de politiek? Komen ze op voor eigen belangen of houden ze rekening met andersdenkenden? Dan pas weet je hoe iemand echt is. Observeren! Observeren! Observeren! Biologen doen niet anders als ze diergedrag bestuderen. Het manco geldt voor alle onderzoek dat met zelf-reportage en online enquêtes werkt.

Niet waardevrij

Dan is er nog het sluipende gevaar van niet waardevrije vragen en reportage van de resultaten. De auteurs leggen een relatie tussen 'Mentalizing Deficits' (in de titel van de publicatie) en het geloof in een persoonlijke God. Deficits? Is dat een neutrale term? Volgens het woordenboek is dat een tekort, deficiëntie, of zelfs een handicap. Het zou neutraler zijn als ze 'een lagere score op een vragenlijst' hadden gebruikt. Of: een hoge Autism Spectrum Quotient (ASQ) score. Hoge score en lage score wordt natuurlijk veroorzaakt hoe je de vragenlijst samenstelt en daarmee een karaktertrek definieert. ASQ is geen natuurlijke, biologische grootheid. Als je de vragen anders stelt, scoor je hoger en heb je van iets méér dan anderen. Zo simpel is dat.
Die niet-neutrale term deficits oefent onbewust effect uit als je het met atheïsme in verband brengt. Let op de titel van het artikel : "Mentalizing Deficits Constrain Belief in a Personal God". Dus, door een gebrek kun je niet meer in God geloven, en geloven in God is iets goeds? Dus, door een gebrek aan iets wordt je atheïst! Het toeval wil dat in Amerika geloven in God 'normaal' is zowel in statistisch opzicht (ze zijn in de meerderheid) als normatief (geloven is de norm). Uit onderzoek blijkt dat atheïsten een gediscrimineerde minderheid in Amerika zijn [3]. De terminologie deficits suggereert dat gelovige mensen dat gebrek niet hebben. Gelovige mensen zijn 'normaal'. Nog mooier: ze zijn ook nog meer empathisch. En empathie heeft positieve associaties. Als je dan bedenkt dat Amerikanen sowieso al een lage dunk hebben van atheïsten [3] is het des te belangrijker dat je neutrale termen gebruikt. De onderzoekers waren zich niet bewust van dit gevaar en trapten er in met open ogen.

'Gebrek' is niet neutraal

Taede Smedes blogt over de correlatie tussen autisme en atheïsme, maar autisme is net zo sterk geassocieerd met mannen (Van de 12 'echte' autisten waren er 11 jongens!). Dat laat hij weg. Toeval?  Hebben mannen geen gebrek? Daar denken "we" (mannen) liever niet over na. Smedes neemt het deficit-waardeoordeel over van het artikel: "een gebrek aan de sociaal-cognitieve vaardigheid van mentalizing". Hij vertaalt het met gebrek. Bovendien schrijft hij: "Met andere woorden, gelovigen hebben een normale of sterker ontwikkelde vaardigheid tot mentalizing dan autisten". Let op: 'normale'! Dit versterkt het effect: autisten en atheïsten hebben een gebrek, gelovigen zijn normaal of zelfs beter. Dit woordgebruik is waarschijnlijk onbewust. Dat atheïsten autisten zijn versterkt het positieve zelfbeeld van gelovigen, ten koste van autisten.
Toegevoegd (9 juni): Je vraagt je af: hoeveel sympathie en empathie heeft Taede Smedes met 'autisten'? Het zijn leerlingen die extra hulp op school nodig hebben, net als kinderen met dyslexie. Het lijkt erop dat hem dat niet interesseert en hij deze kinderen 'misbruikt' voor zijn eigen persoonlijke doelen: atheïsten als mensen met een gebrek wegzetten [10], [14].

Grenzen van empathie

In zijn boek Een tijd voor empathie schreef Frans de Waal (2009) 'Empathie heeft een gezicht nodig': de aanblik van iemand die pijn lijdt, activeert pijncircuits (p.93). Maar hoe zit dat als je 'een persoonlijke relatie hebt met God'? God kun je niet zien, dus hoe kun je empathie hebben met God? Nog lastiger: hoe kun je je verplaatsen in de gedachtenwereld, laat staan gevoelswereld van God als God voor ons niet te doorgronden of begrijpen is? (een respectabele opvatting verdedigt door theologen). Lastiger? Nee, het is per definitie onmogelijk om je  in te leven in een onkenbare, onbegrijpelijke God [11]. Heeft God überhaupt gevoelens? God is een mysterie. God is bovendien bovennatuurlijk. De vraag die je moet stellen is: kun je je vergissen bij het inleven in een bovennatuurlijk wezen? Het lijkt me onvermijdelijk voor een bovennatuurlijk wezen. Bij mensen kun je nog feedback krijgen, maar bij een bovennatuurlijk wezen? Hoe kom je daar achter?
Ieder mens heeft grenzen van empathie: wie kan zich verplaatsen in een moordenaar, verkrachter, pedofiel? En hoe zit het met empathie met dieren? In hoeverre kan de proefpersoon zich verplaatsen in de gevoelswereld van het dier? Denk aan de actualiteit: ritueel slachten van dieren, animal cops [7], dus mens-dier relatie in het algemeen. En (niet in volgorde van belangrijkheid): hebben gelovigen door de eeuwen heen empathie getoond voor vrouwen? [9].

Geloof waarin?

Omdat de onderzoekers alleen maar vragen: gelooft U in een persoonlijke God? komen ze nooit te weten of er ook een verband is van empathie en het geloof in spirituele wezens, duivels, demonen, engelen, en geesten [15]. Dat is niet zo ver gezocht aangezien deze in de bijbel voorkomen. Ook het geloof in wonderen zou getest moeten worden. Het zou interessant zijn om dan tevens te vragen of men heeft geloofd, of nog steeds geloofd in elfjes of feeën [12]. Met andere woorden: de reikwijdte van het inlevensvermogen.
Volgens Taede Smedes is het irrelevant of God bestaat. Maar als God niet bestaat zoals een appeltaart bestaat (Klaas Hendrikse), dan 'geloof je in een niet bestaande God'. Maar wat is een gelovige dan aan het doen als hij empathie heeft met God? Dan heeft hij empathie met een fictieve figuur. Misschien is er ook wel een verband met het zich kunnen verplaatsen in fictieve figuren als Gandalf [4]. Duidt dit niet op een overactieve, op hol geslagen empathie? Maar dit soort vragen kwamen niet voor in het lijstje van de onderzoekers! Zou het kunnen dat de onderzoekers liever niets wilden weten over teveel aan inlevingsvermogen?
Boeddhisten geloven niet in een persoonlijke God en kunnen dus geen persoonlijke relatie met God hebben. Als je alle religies mee zou nemen in je onderzoek dan wordt de associatie met empathie wellicht een stuk kleiner.

Grote tekortkoming van associatie studies

De onderzoekers hebben de mate van empathie en de mate van religiositeit onafhankelijk van elkaar getest. Dat zijn twee onafhankelijke variabelen. Dus in de empathie test komen geen vragen voor over religie en in de religietest komen geen vragen voor over empathie. Op die manier kun je achteraf statistische associaties leggen tussen de twee variabelen. Prima. Het probleem is echter dat je een abstracte opvatting van empathie associeert met het hebben van geloof in God. Daardoor kom je er nooit achter wat de specifieke grenzen van empathie van bijvoorbeeld de groep gelovigen zijn! Nooit!
Vertoont empathie sociologische grenzen? D.w.z. vertonen mensen empathie met hun in-group en dis-empathie met mensen van een out-group? Voorbeeld: is er empathie met leden van andere kerken? (ik ben opgevoed in een gereformeerd gezin met de instructie: niet omgaan met katholieken!). Is er empathie met moslims, joden, homoseksuelen (christenen hebben zo veel empathie met homoseksuelen dat ze die willen genezen! [5]). Deze vragen zijn onmogelijk in de huidige onderzoeksopzet. Het resultaat is een romantisch beeld van empathie en van gelovigen. Leuk voor gelovigen, niet leuk voor ongelovigen, maar ook een onrealistisch beeld.

Additionele vragen over uw geloof

Hoe zit het met geloven in een God die niet heeft ingegrepen toen de grote dictators van de wereld hun wandaden uitvoerden en nog steeds uitvoeren (actueel: bloedbad in Syrië). Kun je empathie hebben met een God die Hitler zijn gang liet gaan? Voeg een vraag toe aan het lijstje met geloofsvragen: gelooft U dat God goede redenen had om Hitler 6 miljoen Joden te laten uitroeien? Vraag: empathiseert U met een God die straft via natuurrampen, te beginnen bij de bijbelse zondvloed waarin de gehele mensheid op acht na de verdrinkingsdood stierven (inclusief dieren). Vraag: als U christen bent, empathiseert U met het Palestijnse volk? [8]

Conclusie

Hoe meer je er over nadenkt hoe slechter het onderzoek lijkt te zijn. Het hele onderzoek is gebaseerd op zelf-rapportage wat berucht is vanwege zijn onbetrouwbaarheid [6]. De onderzoekers hebben geen proefpersoon gezien, zodat ze het waarheidsgehalte van de antwoorden niet konden controleren. De centrale vraagstelling is niet neutraal, nl. of een gebrek aan empathie het geloof beperkt. De onderzoekers leggen in hun publicatie (let op de titel!) de nadruk op een gebrek bij atheïsten en autisten, en door implicatie dat gelovigen in dat opzicht 'normaal' zijn. Dat empathie met bovennatuurlijke of virtuele wezens wel eens zeer problematisch kan zijn, dat gelovigen een gebrek aan out-group empathie zouden kunnen hebben, of in een empathie-loze God ('theodicee-God') zouden kunnen geloven, blijft totaal buiten beeld. De vraag moet gesteld worden of 'gelovigen' een overactief, op hol geslagen empathie hebben.

 
update 18 jun 2024: laatste zin aan conclusie toegevoegd.

Noten

1. PLOS One is hetzelfde tijdschrift waarin ook Senapathy (bedenker van de theorie van independent origin of all life) publiceerde: 'Origination of the Split Structure of Spliceosomal Genes from Random Genetic Sequence'.
2. Robert Trivers (2011) Deceit and Self-deception. Fooling Yourself the Better to Fool Others. Geeft daar een uitgebreid overzicht over hoe mensen een positief zelf-beeld creeëren (zelfbedrog).
3. Distrust for Atheists and the New Relevance of Faith. Hoe het met de solidariteit in Amerika is gesteld heeft Michael Moore in zijn documentaires op schokkende wijze zichtbaar gemaakt en tevens Hans Achterhuis en Frans de Waal: gebrek aan empathie in de Amerikaanse samenleving (evolutie.blog.com 18 mei 2010) "Religie (christendom) helpt dus helemaal niet in de strijd tegen egoïsme en materialisme. In tegendeel. De Amerikaanse maatschappij is een egoïstische en onbarmhartige maatschappij ondanks christelijke naastenliefde die in de bijbel gepredikt wordt". Zie alle postscripts als je nog twijfelt!
4. figuren uit: The Lord of the Rings. Smedes stelde het geloven in het bestaan van God gelijk aan het geloven in het bestaan van Gandalf!
5. Homoseksualiteit kan worden genezen! (nu.nl) en: Dominee onder vuur na voorstel 'laat homo's uitsterven' (Trouw)
6. "Most of the measures were self-report (or observer-report in Study 1), which are known to have their limitations" Dus de auteurs weten het, maar kunnen er niet veel aan doen. 
7. CDA heeft zoveel empathie met dieren dat ze onmiddellijk nadat de PVV terugtrad riep dat de animals cops opgeheven moesten worden: nu.nl. CDA wil verbod op vegetarisch kookboek (vegetarisme verkleint dierenleed). Maken gelovigen zich ook druk over de steeds doorgaande ontbossingen in Indonesië waardoor het leefgebied van onze naaste verwante, de orang oetan, vernietigd wordt en het voortbestaan van orang oetans in gevaar komt?  en waardoor er (bijna) dagelijks vele baby orang oetans wezen worden? Hebben ze daar empathie mee?
8. Met dank aan Nand Braam. Zie het bijzonder moedig, indrukwekkend en openhartig betoog van Dries van Agt. 
9. Denk aan het stenigen van vrouwen wegens overspel, eerwraak en vermoorden van vrouwen, geslachtsmutilatie van vrouwen, de 'empathische' houding van de SGP t.a.v. vrouwen, de empathische houding van de RK kerk t.a.v. vrouwen (mogen geen priester, paus, etc worden), en de 'empathische' houding van de R.K. kerk t.a.v. slachtoffers van sexueel misbruik door priesters, het wegpoetsen van de rol van vrouwen uit de kerkgeschiedenis, Augustinus over vrouwen, Eva was de schuld van alles, etc. ... de opsomming kan nog eindeloos uitgebreid worden door historici.
10. vergelijk de uitspraak: atheïsten zijn vaker dyslectisch dan gelovigen. Ik kwam hier op door een lezing van autisme deskundige Steven Degrieck die zei "Hoe beter wij ons kunnen afstemmen op de specifieke noden en behoeften van mensen met autisme, hoe kleiner de kans op dergelijk problematisch gedrag." Ja, natuurlijk! Autistische kinderen zijn kinderen die extra steun en begeleiding nodig hebben! En waarschijnlijk kunnen ze extra begrip en empathie gebruiken! Maar ik werd door Taede totaal op het verkeerde been gezet! Taede ziet autistische kinderen niet als kinderen die extra hulp nodig hebben. (9 juni)
11. Lastiger? Nee, het is per definitie onmogelijk om je  in te leven in een onkenbare, onbegrijpelijke God.  Deze zin toegevoegd op maandag 11 juni. Is er eigenlijk wel aangetoond dat er een relatie is tussen het empathisch vermogen van de gelovige en zijn geloof in God? Zijn het niet totaal twee verschillende zaken?Wat hebben ze eigenlijk met elkaar te maken? Is empathie bevorderend voor het geloof in God? Hoe werkt dat dan?
12. Zo stond er een brief van een meisje van 10 jaar in de vpro gids: "Lief meisje dat in elfjes gelooft, wees niet bang dat je de enige bent. Mijn moeder en ik geloven in (schrik niet): 1. heksen 2. tovernaars 3) elfjes en feeën". Een ander meisje van 10 jaar: "Net als jij praat ik ook tegen ze. Ik zie ze heel vaak: in de klas, in mijn slaapkamer, overal." VPROgids #22. Bidden tot God is eigenlijk ook een vorm van praten tegen een virtueel persoon die er niet is en niet zichtbaar is.
13. Iemand merkte op dat de diagnose 'autisme' wel officieel was vastgesteld, maar dat de ouders het zelf ook nog met een vragenlijst hebben gedaan. (12 juni).
14. Plus dat autisten goede werknemers kunnen zijn onder bepaalde randvoorwaarden (geen storende invloeden). Dit vond ik op de Asperger website: "Door verspreid over het hele land werkgeversbijeenkomsten te organiseren, wil ‘Autisme Ten Top’ de bestaande vooroordelen rond autisme weg te nemen en geïnteresseerde werkgevers, middels praktijkvoorbeelden, te laten zien welke unieke kwaliteiten er schuil kunnen gaan onder het etiket ‘autisme’. Want het is juist hun autisme dat deze mensen in staat stelt een bijzondere aanwinst voor een organisatie te zijn!" (12 juni)
15. De antropoloog Reimar Schefold publiceerde Wees goed voor je ziel: een onderzoek bij een volk in Indonesie waar men animisme praktiseert. Animisme is een religie. "Hun wereld wordt behalve door mensen, dieren en planten, bevolkt door geesten, die van de voorouders en van het bos. Volgens hen heeft alles een ziel." (nrc 16 jun). Die mensen weten wat zielen willen, dus moeten ze een goed inlevingsvermogenof empathie hebben. (17 juni)

Waarom de 'Kale Duinen' kaal zijn

Waarom zijn de Kale Duinen kaal? (5 mei 2012)
Tegenwoordig lopen er niet teveel schapen.

Informatiebord Staatsbosbeheer (5 mei 2012)
(klik op foto voor vergroting)

De Kale Duinen is een gebied met zandverstuiving  in het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Volgens het informatiebord van StaatsBosbeheer (foto) zijn de Kale Duinen ontstaan door overbegrazing met overduidelijk negatieve gevolgen voor de directe omgeving: het zand stoof akkers, wegen en dorpen onder. 

Nog afgezien van het feit dat de dieren er geen voedsel meer konden vinden en de schapenhouders dus hun eigen bestaan vernietigden. Later kwam men op het idee het zand vast te leggen door herbebossing. Waar de schapen bleven vermeldt het verhaal niet. Wat ze natuurlijk hadden moeten doen is het aantal schapen afstemmen op de capaciteit van de heide. Gewoon kijken naar wat er met de bodem en vegetatie gebeurt en je begrazing daar op afstemmen, liefst in overleg met alle andere gebruikers. Hoe moeilijk kan het zijn? Dan had je een duurzame begrazing gehad, in ieders voordeel. Is dit echt bovenmenselijk moeilijk? Dit is een verhaal van ecologisch wanbeheer in het klein. Mensen kenden elkaar, woonden bij elkaar in de buurt. Hebben we hier iets van geleerd? Op het informatiebord wordt de zandverstuiving gepresenteerd als een toeristische attractie. Punt. Op het bord heeft Staatsbosbeheer er niets van geleerd, maar in de praktijk heeft ze niet al te veel schapen rondlopen (niet commercieel?).

Wat er vroeger met de Kale Duinen is gebeurd, is met veel gebieden elders in de wereld herhaald. Verwoestijning, erosie, wegspoelen van kostbare vruchtbare grond, etc. Dat je toch ondanks alle verwoesting optimistisch kunt zijn, zag ik recentelijk in de documentaire Groen Goud (Tegenlicht, 30 april): Al meer dan 15 jaar is de cameraman en ecoloog John D. Liu bezig met zijn wereldwijde missie om woestijnen te vergroenen en biodiversiteit te herstellen. Hij bewees dat het mogelijk is om kale woestijnen in een aantal jaren te herstellen tot gebieden met weelderige plantengroei. Bijna niet te geloven. Nooit eerder had ik zoiets gezien. Een bijzonder stimulerende en hoopvolle documentaire. Als het over het milieu gaat is het meestal triest nieuws. Deze keer zondermeer goed nieuws. Bekijk de documentaire en je wordt er gegarandeerd vrolijk van.

De documentaire is gebaseerd op Hope in a Changing Climate (trailer 5 min op youtube)

Postscript 8 juni:

Lange termijn effecten van je gedrag zijn veel moeilijker te leren dan korte termijn effecten. Dit geldt voor ratten maar ook voor mensen. Als het jaren duurt voordat het milieu achteruit gaat, en het gaat ook nog sluipend, dan is dat moeilijk vast te stellen. Bovendien moet je nog een causaal verband met je eigen gedrag en de achteruitgang van het milieu leggen. Dat vereist kennis, en is ook makkelijk te negeren of te ontkennen.