Vis Noch Vlees actie ontlokt felle protesten onder linkse omroepmedewerkers

Dat vond ik nog het meest geslaagde onderdeel van de vpro documentaire Vis Noch Vlees gisteravond: hoe mensen reageren wanneer je ze hun vleeskroketten afpakt in de VPRO-VARA-NTR-personeelskantine!

Lennart van der Meulen, directeur VPRO: Wat vleeskroketten verbieden!? Nee! Het is hier geen Noord-Korea! Ik denk dan: hoe zit het met rookverbod? Riep hij toen ook: het is hier geen Noord-Korea? Hoe durft hij het ontbreken van vlees tijdens de lunch te vergelijken met Noord-Korea! Moet hij honger lijden? Is dat directeur van de linkse omroep VPRO?
Jan Tromp, die aardige grijze VARA tv-presentator, doet de verplichte vleesloze lunch denken aan het voorstel van de Christen Unie om in de grondwet vast te leggen dat Nederland een Christelijke natie is! "De vrije wil van de vrije mens wordt uitgeschakeld"! Er komt helemaal geen grondwetwijziging! Het is alleen de lunch gedurende 5 werkdagen! Is Jan Tromp links? Zo leer je linkse tv-presentatoren  kennen. De verwende, onnadenkende Westerse vleesconsument. Wat als al die miljoenen die nu nog te arm zijn, straks hun vrijheid gaan opeisen om evenveel vlees willen eten als Jan Tromp? Kan de aarde dat opbrengen? Notabene: het gaat alleen om de lunch! Niet wat je thuis eet! Is dat al zo heftig dat je over 'de vrije wil' begint?
Erik Hogeboom, eindredacteur NTR: "De dictatuur van het verantwoord eten"! Hoe durft zo iemand het woord dictatuur in de mond te nemen gezien de recente doden die er vallen in landen (Iran, Libië, Jemen, etc) die zich aan een dictatuur proberen te ontworstelen? Je leert linkse tvmakers pas goed kennen als je ze hun vleeskroketten afpakt. Dat was nog het meest leerzame van de documentaire.

Verder was het aardig de gezichten te zien van een aantal bekende namen:

Charlotte Metsaers (schrijfster, anti-bioindustrie), Dick Veerman (foodlog.nl, kritisch), Carel Drijver (WNF), Louise Fresco (hoogleraar duurzaamheid, had goede dingen te zeggen), Dirk-Jan Verdonk (historicus, auteur van Het dierloze gerecht Een vegetarische geschiedenis van Nederland, had goede dingen te zeggen), Roos Vonk (hoogleraar psychologie, iniatiefneemster pleidooi tegen intensieve veehouderij, begrip 'meervoudige onwetendheid', etc).

Uitspraken van proefpersonen:
- dat ze een rotleven hebben, dat wist ik wel; (gewetenloos?)
- sommige dingen kun je maar beter niet weten; (gewetenloos?)
- als ik bij al dat soort dingen moet stilstaan dan heb ik geen leven meer, dan kun je niets meer eten (letterlijk: geen leven? letterlijk: niets meer eten?)
Woedende VPRO kantine klant: ik ga ontslag nemen! (zonder vlees is het leven zinloos)
"Links lullen, rechts eten" werd er gezegd. Zeer treffend gezegd!
Jammer dat Britta Hosman na de vleesloze week haar excuses aanbood aan de kantine bezoekers! jammer! Het was juist een zeer geslaagde en onthullende  bewustwordingsactie!
Ikzelf: stop met alle vleeswaren op de boterham, om een daad te stellen.

Overpeinzing:
als iedereen het recht heeft (meer dan 2) kinderen op de wereld te zetten, idem alle volgende generaties, en die hebben allemaal recht op (onbeperkt) vis, vlees, een huis (met tuin), (onbeperkt) electriciteit, water, een auto, en  een vliegvakantie: hoe lang kan dat goed gaan?


Links

WakkerDier actie tegen kantinevlees
Dialoog Megastallen van het Min. Economische Zaken

Prion ontkenners en prion sceptics

Laura Manuelidis

Prion deniers en prion sceptics: ik ben gefascineerd door authentieke, liefst goed geïnformeerde sceptics. Gisteren stond er een fascinerend artikel in de Science over Laura Manuelidis, 'The Prion Heretic', die al 30 jaar lang de standaard opvatting dat de prionziekte door een verkeerd gevouwen eiwit wordt veroorzaakt, ontkent en met een alternatieve theorie komt. Haar levensmotto (ze is nu 68) is: "Doubt is the essence of science" (afkomstig van Bertrand Russell). (Volgens mij moet je twijfel wel intelligent toepassen, maar dit ter zijde). 

De bekendste prionziektes zijn de 'Mad cow disease', en 'Creutzfeldt-Jakob disease' bij de mens (zeldzame ziekte). Het zijn hersenziektes. Stanley Prusiner kreeg in 1997 de Nobelprijs voor de ontdekking dat misgevouwen eiwitten een besmettelijke ziekte konden veroorzaken. Toen is de prion theorie dogma geworden. Er was geen discussie meer over. Het was een feit geworden. Het was niet goed voor je carriere om er aan te twijfelen. Maar toen Prusiner zijn theorie voor het eerst openbaar maakte werd hij uitgelachen. Besmettelijke ziektes werden door virussen of bacteriën overgedragen. Iets anders was er niet. Eiwitten komen niet in aanmerking omdat die zich niet kunnen vermenigvuldigen. Maar Manuelidis is ervan overtuigt dat prion eiwitten niet de oorzaak zijn maar een gevolg. De oorzaak zou een nog niet ontdekt virus zijn.
De besmettelijkheid kon niet ontkend worden: in 1995 stierf de eerste persoon door het eten van vlees van een zieke koe (aardig argument tegen eten van vlees, maar dit terzijde). Het bewijs voor de prion theorie is in de loop van de jaren steeds sterker geworden o.a. door experimenten met muizen. Maar zelfs voorstanders geven toe dat er nog wat gaten in het bewijs zitten. Kijk, dan wordt het interessant. Soms wordt het misgevouwen prion eiwit in niet-infectieus weefsel gevonden en soms wordt het niet gevonden in weefsel dat wel infectieus is. Infectie verloopt ook niet altijd even voorspelbaar: soms duurt het lang, soms gaat het snel. (Doet me denken aan de HIV/AIDS controverse, zie artikel in de laatste Skepter van Dirk Koppenaal).

Een vergelijking met de evolutietheorie ligt ook voor de hand. Creationisten, evolution-deniers, zien alleen maar gaten. Dat vormt het objectieve aanknopingspunt voor twijfel. Voor de prion hypothesis bestaat er ook brandstof dat het deniers-vuurtje brandend houdt: het kroon bewijsstuk, eiwit injecteren in muizen en daarna ontstaat de ziekte, is niet reproduceerbaar door anderen. En Prusiner himself is niet voor commentaar bereikbaar. Verdacht! Waar is hij bang voor? Open discussie?

Het beste tegenbewijs van Laura Manuelidis is de vondst van een virusdeeltje in ziek hersenweefsel dat ontbreekt in gezond weefsel. Volgens critici is dat hoogstens een correlatie en geen oorzakelijk verband.

De vele analogieën met de evolution-creation controverse liggen voor het oprapen: Laura Manuelidis heeft weinig vrienden binnen de wetenschap, de meeste onderzoekers in de subdiscipline prion biologie negeren haar of maken haar belachelijk; artikelen publiceren die tegen mainstream prion theorie ingaan is moeilijk. Intrigerende opmerking: "The field has been very forgiving of failures of the prion hypothesis to predict things that are found in the laboratory.". Ook dat levert brandstof. Opvallend: prion experimenten worden bijna nooit herhaald door anderen (misschien is reproduceren niet zo interessant?). Ook dat levert weer brandstof. Laura Manuelidis blijft doorgaan. Ze is niet overtuigd dat de prionziekte veroorzaakt wordt door een eiwit. Ikzelf vind dat ze met meer bewijs moet komen, en dat de prion eiwit theorie redelijk is bewezen.

Vandaag weer een interview met de heen en weer zwalkende klimaat-scepticus Salomon Kroonenberg in de Volkskrant, waar ik maar geen vat op krijg. Ik kan geen consistent standpunt ontdekken. Als je hem stevig aan de tand voelt, komt er wat anders uit dan wat hij spontaan ventileert. Hij is meer een twijfel-zaaier, die zelf niet goed weet waar zijn twijfel over het klimaat ophoudt.

De prion kwestie is een redelijk overzichtelijk geheel; eiwit of virus is de oorzaak van een hersenziekte, en er zijn proefdiermodellen en er zijn experimenten mogelijk die direct oorzaak en gevolg demonstreren. Evolutie daarentegen is veel en veel onoverzichtelijker: de evolutietheorie doet een uitspraak over ieder organisme en er zijn miljoenen soorten met eindeloos veel wonderbaarlijke eigenschappen. Iedere natuurwetenschappelijke discipline is er bij betrokken. Er is geen cruciaal, definitief experiment dat aan alle twijfel een einde maakt. Tegenstanders kunnen eindeloos doorgaan met gaten opvoeren. De grootste motor is natuurlijk het geloof in god en schepping. Afgezien daarvan: de kunst van het oordelen is te zien welk type bewijs er nodig is bij het soort probleem dat opgelost moet worden en de onvermijdelijke gaten die bij dat probleemgebied horen. De kunst van het oordelen is de kunst van het twijfelen. Weten wanneer je moet twijfelen en wanneer je moet ophouden met twijfelen. En: een goede 'twijfelaar' is op de hoogte van alle feiten.

Jennifer Couzin-Frankel (2011) The Prion Heretic, Science 27 mei 2011

Postscript

Laura Manuelidis zou een waardige toevoeging zijn aan het lijstje in het boek Rebels, Mavericks, and Heretics in Biology. 

All animals are equal, but some animals are more equal than others

Waarom hebben sommige dieren vrijwel geen enkele bewegingsruimte ...

... en hebben andere dieren eindeloos veel ruimte?

Hebben sommige dieren meer recht op ruimte dan anderen? Waarom? Er is ruimte voor iedereen! Zijn niet alle dieren gelijk? Are some animals more equal than others?

(Alle foto's behalve de laatste zijn gemaakt in dezelfde streek De Kempen, Noord-Brabant)


AANKONDIGING:
morgen zondag 29 mei Ned 2 van 20:20 tot 22 uur: VPRO thema uitzending 'Vis noch vlees': een vrolijke tirade tegen vlees eten geïnspirerd door het bekende boek van Jonathan Safran Foer Dieren eten (Eating Animals).

Waren Diderot en Holbach voorlopers van Darwin?

Mijn vorige blog riep bij vaste blogbezoekers vooral of zelfs uitsluitend vragen op over de voorlopers van Darwin. Waren Diderot en Holbach voorlopers van Darwin? Wat zegt Peter Bowlers Evolution. The History of an Idea hierover?

Peter Bowler (2003)
Evolution. The History of an Idea

Kort samengevat komt het hier op neer:

1. Alhoewel de 'Englightenment materialists' er compromisloos naar streefden alle verwijzingen naar het 'argument from design', d.w.z. ieder idee van richting of plan in de beschrijving van de natuur, te elimineren, is het onjuist om ze zondermeer als voorlopers van Darwin te typeren. ("Yet it would be wrong to treat them as forerunners of Darwin in a straightforeward way", p.81). Het waren filosofen die een speculatieve filosofische theorie naar voren brachten, ze brachten geen coherente evolutie theorie. "they formulated no general theory of evolution. Their primary interest was philosophy rather than science" (p.84).
2. Diderot geloofde in spontane generatie van organismen door random assemblage van onderdelen, een soort trial en error proces. Interessant! De soorten die we zien zijn de overlevenden van dit ongerichte proces. Oppervlakkig lijkt dit op Darwinisme, maar Darwinisme accepteert geen spontane generatie van organismen en zeker niet van complexe organismen. ("Superficially, this seems to resemble the theory of natural selection, ...", p.82). En: "He anticipated the "trial and error" view of the origin of living structures that would be characteristic of Darwinism, although he can hardly be regarded as a precursor of Darwin at the scientific level" (p. 83).

De nadruk van Diderot en Holbach was het ontstaan van leven uit dode materie en ze waren niet zozeer geinteresseerd in het ontstaan van soorten. En het ontstaan van soorten was de hoofdzaak voor Darwin. Waren Diderot en Holbach voorlopers van Darwin? Alleen in de zin dat ze het leven wilden verklaren zonder terug te vallen op God. Philipp Blom heeft geen oog voor de grote verschillen en spreekt zonder reserve over voorlopers van Darwin.

Lucretius en Epicurus

Postscript dinsdag 17 mei

Volgens Philipp Blom hadden alle denkers van de Verlichting Lucretius gelezen. Holbach had hem in het Frans vertaald en Diderot had het grootste deel van het concept van de natuur aan Lucretius ontleend. Lucretius had zich op zijn beurt laten inspireren door de Griekse filosoof Epicurus (p. 216-217). Diderot en Holbach waren dus niet zo origineel als het gaat om evolutionaire ideeën. David Sedley (2007) Creationism and its critics in Antiquity (zie mijn review) legt zeer gedetailleerd uit welke originele evolutionaire ideeën Lucretius en Epicurus hadden en dat de hele zgn moderne 'evolution-creation controverse' zich al in de Griekse Oudheid had afgespeeld. Sedley's boek heeft wat betreft voorlopers van Darwin veel meer indruk op mij gemaakt dan wat Diderot en Holbach op dat gebied naar voren hebben gebracht, want dat was weinig origineel.

zie blog: Philipp Blom: Het Verdorven Genootschap. Een uitzonderlijk goed en leesbaar boek

 

Postscript:

Tip: het boekje Filosofische Gedachten. Over geloof en ongeloof (2012) van Denis Diderot is verschenen bij Van Gennep Amsterdam. (80 pagina's)

Philipp Blom: Het Verdorven Genootschap. Een uitzonderlijk goed en leesbaar boek

"Maar in plaats van te aanvaarden dat we niets kunnen weten van wat zich aan onze waarneming onttrekt en dat het zinloos is om te praten over wat we niet kunnen weten, stelde hij [Kant] dat er een spirituele werkelijkheid is die ontoegankelijk is voor ons begrip, een werkelijkheid waarin we ons een godheid kunnen voorstellen; alleen is die voor onze zintuigen niet te bevatten." (p. 406)

Philipp Blom
Het Verdorven Genootschap

Een uitspraak die zo uit het blog van Jan Riemersma overgeschreven had kunnen zijn, maar in werkelijkheid afkomstig is uit Philipp Blom (2010) Het Verdorven Genootschap. De vergeten radikalen van de Verlichting (een vertaling van A Wicked Company: The Forgotten Radicalism of the European Enlightenment). Of deze uitspraak:

"De natuur, zo wordt wel gezegd, is zonder God niet verklaarbaar. Dat zou betekenen dat om iets uit te leggen wat je maar half begrijpt, je een reden nodig hebt waarvan je helemaal niets begrijpt" (p. 226).

Een standpunt dat recentelijk nog door Jan Riemersma is verdedigd, maar dat al 250 jaar geleden door de Franse filosoof Holbach werd bekritiseerd. "Niet één vraagstuk, concludeerde Holbach, was op te lossen door uit te gaan van een God, omdat je zo alleen maar méér vragen opriep, die ook nog eens moeilijker op te lossen waren. " (p.147). Het kan niet duidelijker gezegd worden.

Het is lang geleden dat ik een boek las dat voor mij zo'n hoog rendement opleverde:  per gelezen pagina kom ik ontzettend veel nieuws tegen. Hoe meer boeken je gelezen hebt, des te groter de kans dat er in een nieuw boek bekende zaken in staan. Ik wist vrijwel niets over die hele club Franse filosofen.
Het Verdorven Genootschap (stomme titel overigens) is moeilijk te karakteriseren. Het is in ieder geval géén thematisch ingedeeld filosofie handboek. Het boek is georganiseerd rond personen, hun leven, hun ideeën. Het behandelt min of meer chronologisch de ontwikkelingen van een groep revolutionaire filosofen in Parijs rondom Diderot en Holbach. Dat zijn eigenlijk de helden van Philipp Blom, d.w.z. de 'vergeten' helden omdat ze nauwelijks aan bod komen in de filosofische overzichtswerken. Daarnaast zijn Rousseau en Voltaire van belang, en buitenlandse gasten zoals de beroemde David Hume (deze filosofen komen zeer uitgebreid aan bod in de filosofie handboeken volgens Blom). Er zit wel wat small-talk in het boek (wie leeft samen met welke -eventueel filosofisch aangelegde- maîtresse, wie heeft ruzie met wie), maar dat wordt ruimschoots goed gemaakt door het inzicht in personen en hun ideeën. Wat mij het meest opviel is dat het geen studeerkamerfilosofen waren die in isolatie hun ideeën ontwikkelden, maar mensen die wekelijks (soms meerdere keren per week) bij elkaar kwamen om hun revolutionaire filosofische ideeën te bediscussiëren. Op zo'n manier dat je er jaloers op wordt: daar zou ik wel bij willen zijn. Je vraagt je af of dat tegenwoordig ook nog gebeurt? Goed, wij hebben iets wij zij niet hadden: het internet en blogs.

Voorlopers van Darwin?

Verrassend: een aantal keren schrijft Philipp Blom letterlijk dat auteurs "vooruitlopen op Darwin" (p.157) en over Diderot schrijft hij "als evolutionist en materialist is hij een voorloper van Darwin" (p.332). Het was mij totaal onbekend dat er onder de Franse Verlichtingsfilosofen voorlopers van Darwin zouden kunnen voorkomen. Die zouden dus een kleine eeuw voor Darwin al met het idee evolutie gespeeld hebben. Blom citeert Diderot: "De natuur heeft twee doeleinden: de instandhouding van het individu en het voortbestaan van de soort" (p.157) waarmee Diderot volgens Blom "vooruitloopt op Darwin". In hoeverre ze echt voorlopers van Darwin waren, en hoe diepgaand en gedetailleerd dat was, is niet te bepalen met de informatie die Blom geeft. Daarbij loop je het gevaar met de kennis van nu dingen te lezen die men toen helemaal niet bedoeld heeft. Je zou op zijn minst onbevooroordeeld de orginele geschriften van Diderot en Holbach  moeten lezen (1). Ook lijkt het mij onwaarschijnlijk dat Darwin rechtstreeks door Franse schrijvers was beïnvloed. Hij las waarschijnlijk geen Frans en de werken van Diderot en Holbach werden niet snel vertaald. Maar er is een andere manier waarop een schrijver een voorloper van Darwin genoemd kan worden. Ze kunnen onafhankelijk een materialistische verklaring voor het ontstaan van het leven beschreven hebben en de letterlijke waarheid van Genesis verworpen hebben. Diderot hekelt God als verklaring van de schepping: je schiet er niets mee op (prachtig beschreven op pagina 88-89, p. 226). De filosoof Holbach verwerpt het bijbelse idee dat de wereld 6000 jaar geleden was geschapen (p.228). Belangrijke voorbereidende denkstappen waren het idee dat de mens niet de kroon op de schepping was, maar onderdeel van de natuur was, en niet in essentie maar in details van apen, honden en paarden verschilt (p. 103). Dit en het idee dat soorten zich door de tijd heen konden ontwikkelen (p. 103) waren de eerste en noodzakelijke stappen naar een niet-theologische, materialistische verklaring van het ontstaan van het leven.

Moraal

Philipp Blom brengt op een verrassende en originele manier de relatie evolutie/schepping en moraal onder woorden:

"Als er geen Schepper meer was die via de Bijbel zijn schepselen duidelijk maakte wat Hij wilde, moest je opnieuw nadenken over Goed en Kwaad." (p. 19).

Kernachtiger kan het niet gezegd worden. Zelf denken: de moderne humanistische slogan! Dat is ook precies wat Sam Harris in zijn nu al veelvuldig besproken The Moral Landscape en vele andere moderne auteurs proberen te doen: een moraal van de grond af aan opbouwen met behulp van wetenschappelijke principes en gegevens, zonder terug te vallen op God. De wetten van het geweten schrijft Holbach, zijn op een natuurlijk wijze ontstaan (p. 267). Het is onmogelijk om niet de stellingname van Frans de Waal hierin te herkennen. De Franse Verlichtingsfilosofen waren er al mee bezig. Weten moderne auteurs dit eigenlijk?

Empathie

Nog zo'n onderwerp waar de Verlichtingsfilosofen zich mee bezig hielden: empathie (het vermogen zich in iemand anders te verplaatsen). Een uiterst actueel onderwerp, zie: Frans de Waal (2009) Een tijd voor empathie en het zeer recente boek van Simon Baron-Cohen (2011) Science of Evil: On Empathy and the Origins of Cruelty (zó actueel dat het nog niet verschenen is!). Ook de relatie met moraal is duidelijk: je zou de moraal op empathie kunnen baseren (p. 293). En de relatie met evolutie: empathie is in de loop van de evolutie ontstaan als nuttige aanpassing.

Altruisme

Een verwant begrip is altruïsme. Holbach vroeg zich af hoe mensen die worden gedreven door eigenbelang moreel juist of zelfs altruïstisch kunnen handelen (p.243-244). In de evolutiebiologie staat altruïsme in het centrum van de belangstelling. Net een maand geleden verscheen bijvoorbeeld: Super Cooperators: Evolution, Altruism and Human Behaviour van mathematisch bioloog Martin Nowak.

Vrije wil

Je kunt het niet zo gek bedenken of een actueel filosofisch onderwerp is door de Franse Verlichtingsfilosofen al bediscussieerd. Dat geldt ook voor de vrije wil. Ik hoef alleen maar Victor Lamme met De vrije wil bestaat niet te noemen. La Mettrie had betoogd dat de mens een machine was. Volgens Holbach is de vrije wil een illusie (p. 336). Diderot zag het grote probleem voor de moraal als de mens geen vrije wil had. Dick Swaab en Victor Lamme zijn de opvolgers van de materialistische, deterministische filosofen La Mettrie, Holbach en Helvetius. Swaab en Lamme roepen dezelfde vragen op over de vrije wil als de filosofen in de achttiende eeuw. Zijn we echt opgeschoten als het om deze fundamentele vragen gaat?

Godslastering

De Franse Verlichtingsfilosofen waren moedige filosofen  (bestaan die tegenwoordig nog?). In 1747 was Diderot al eens scherp aangevallen door de priester van zijn parochie die tegen de politie vertelde (!) welke goddeloze en immorele gedachten Diderot verkondigde. Later werd Diderot gearresteerd en gevangen gezet wegens godslastering. Holbach publiceerde zijn boeken anoniem. Dat was niet uit bescheidenheid. Dit alles gebeurde in een verstikkend politiek klimaat van repressie, dat uitgeoefend werd door de machtige combinatie van kerk+staat+politie+justitie. In dit intolerante klimaat was zelfs mondeling twijfel uiten over de kerk en de bijbel al levensgevaarlijk. Het verbod op godslastering is een duidelijk voorbeeld hoe de ijzersterke combinatie staat+kerk reageerde op mensen die twijfel durfden uiten. Voorbeelden: in 1696 was de 18-jarige Thomas Aikenhead berecht en wegens godslastering opgehangen; op 4 juni 1766 sprak dezelfde rechter die ook achter het verbod op de Encyclopédie was geweest, het vonnis uit over Chevalier de la Barre die werd beschuldigd van godslastering." Hij zou in het openbaar worden terechtgesteld, na eerst te zijn onderworpen aan kleine en grote foltering; alleen zou de terechtstelling zelf iets milder zijn: zijn tong zou worden doorboord, waarna hij zou worden onthoofd en zijn lichaam op de brandstapel zou worden verbrand." (p. 342). De strafbaarheid van godslastering was een handig instrument van de machthebbers om vrije meningsuiting de kop in te drukken, mensen bang te maken, en als dat niet voldoende hielp, ze te vervolgen, te verbannen, gevangen te zetten, te verbranden of op te hangen.

De zin van het bestaan

"Holbach had al scherpzinnig opgemerkt dat de verbetenheid waarmee gelovige denkers het voor God opnamen als die werd aangevallen, eigenlijk voortkwam uit narcisme. Mensen konden gewoon niet aanvaarden dat er wel eens geen God zou kunnen zijn, want dat zou betekenen dat het leven niet inherent zinvol was." (p. 265). Hoe modern! Onlangs werd nog 'het gevaar' van dit soort redeneringen aan de orde gesteld in een serie blogs over het boek van Jesse Bering "The God / Belief Instinct" door de theoloog/godsdienstwijsgeer Taede Smedes. De Verlichtingsfilosofen durfden er al over na te denken. De kerk legde zich er op toe de zin van het leven -desnoods met geweld- door de strot van de mensen te duwen. En daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen (kinderen Waartoe zijn we hier op aarde? er in rammen).

Philipp Blom

Ik heb grote bewondering voor deze moedige filosofen die in opstand kwamen tegen kerk en staat en in plaats van te filosoferen over de schoonheid van de schepping, de confrontatie aangingen met de gevestigde denkbeelden en dus automatisch met de toenmalige machthebbers in aanvaring kwamen. De groep rondom Diderot en Holbach worden de eerste compromisloze atheïsten genoemd. Maar Griekse atheïsten waren hun voor geweest. Het bijzondere van de Parijse atheïsten was dat ze leefden in een staat waarin de kerk was uitgegroeid tot een groot en machtig instituut.

Ieder zal Het verdorven genootschap op zijn eigen manier lezen. Philipp Blom heeft duidelijk sympathie voor Diderot en Holbach en wat minder waardering voor Rousseau en Voltaire. Maar het boek is zeker ook interessant voor moderne theïsten die tot hun verbazing zullen constateren dat de problematiek waar zij mee worstelen al in de 18e eeuw aan de orde is gesteld. Terloops ontdek je dan ook dat het een historische blunder is om Charles Darwin tot zondebok van alles te maken (atheïsme, immoraliteit, etc), zoals veel hedendaagse creationisten doen. Blom beschrijft het allemaal alsof hij er zelf bij was geweest. Hij is er zeker in geslaagd 'de vergeten radicalen van de Verlichting' op zo'n manier te beschrijven dat je ze nooit meer zult vergeten.

Noten

1. Het standaardwerk over de voorlopers van de evolutietheorie is Peter Bowler: Evolution. The History of an Idea. Tot mijn verrassing noemt Bowler Diderot en Holbach als voorlopers van het idee van evolutie op p. 82-84.

Bronnen (aanbevolen in de appendix van het boek):

• Standaardwerk van Jonathan Israel: Radical Enlightenment (google books)
• Baron D'Holbach : a Study of Eighteenth Century Radicalism in France op de site gutenberg.org
• De drie bedriegers: Mozes, Jezus, Mohammed (1777) op de Freethinker site
• Lamettrie De mens een machine (1748) op Freethinker site.
• Verlichting volgens wapedia
• Jonathan Israel over Spinoza en de Verlichting op atheisme.eu

-Hier staat het eerste gedeelte van de Proloog van Het Verdorven Genootschap.
-De Volkskrant recensie van 22 Jan 2011 van het boek Het Verdorven Genootschap ('Vergeet het Opperwezen') is online beschikbaar: "De discussies die toen aan tafel bij Holbach gevoerd werden, zijn nog steeds actueel".

Postscript: 15 juni 2013

Tip: het boekje Filosofische Gedachten. Over geloof en ongeloof (2012) van Denis Diderot is verschenen bij Van Gennep Amsterdam. (80 pagina's).