Godsdienstvrijheid versus dierenleed

Marianne Thieme

Via een link kwam ik terecht op de site Debat gemist? Het complete 5 uur durende debat over het wetsvoorstel verbod op onverdoofd slachten van Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) in de Tweede Kamer (zie ook tekstweergave). Ik heb het hele debat gevolgd: het was een bijzondere ervaring. Mijn respect voor tweedekamerleden is met sprongen gestegen: het debat duurde tot 4 uur 's nachts! Ik kan me niet herinneren dat ik 's nachts hoefde te werken!
Het voordeel van het volgen van zo'n debat is dat je alles uit de eerste hand hebt, en niet tweede-hands uit de media.

Waar gaat het om?

Marianne Thieme wil de uitzonderingspositie opheffen die islamitische en joodse slagers hebben, nl. dat ze het dier (kip, schaap, koe) niet vooraf hoeven te verdoven voordat ze het de keel doorsnijden om het te laten leegbloeden.
Ze noemen dat 'ritueel slachten'. 'Normaal' slachten betekent in Nederland dat dieren eerst verdoofd worden vóórdat ze gedood worden, om een pijnlijke doodstrijd te voorkomen. Verdoof je niet, dan onderwerp je ze aan bewuste doodstrijd die op kan lopen tot meer dan een minuut. Leegbloeden betekent nl. dat het dier niet onmiddellijk dood is en daarom bij bewustzijn blijft. Bij verdoving vooraf (met een ijzeren pin in de hersenen schieten) zijn ze ook niet onmiddellijk dood, maar zijn ze in ieder geval buiten bewustzijn. En zonder bewustzijn kun je geen pijn ervaren.

Godsdienstvrijheid versus dierenleed?

Een patstelling ontstaat: de christelijke partijen CDA, CU, SGP houden vol dat onverdoofd slachten een religieuze traditie is, en dus betekent het verbod een aantasting van hun -in de grondwet vastgelegde- godsdienstvrijheid. Het zou zelfs om de essentie van het beleven van hun godsdienst gaan. Voorstanders van de nieuwe wet zeggen dat het gaat om vermijdbaar dierenleed en dat godsdienst nooit een reden mag zijn om dieren onnodig te laten lijden. Bovendien staat de grondwet -onder bepaalde voorwaarden- inperkingen toe op de godsdienstvrijheid. Hoe deze impasse te doorbreken?

Loopgravenoorlog

Er ontstaat een loopgravenoorlog. Men betrekt de stellingen en graaft zich steeds dieper in. De christelijke partijen (NB: er zijn géén islamitische of joodse politieke partijen in de tweede kamer) verdedigen godsdienstvrijheid met een felheid alsof het wetsvoorstel de eerste stap is naar een complete afschaffing van de godsdienstvrijheid in Nederland. De Partij voor de Dieren zegt dat in de wet staat dat pijn en stress bij dieren zoveel mogelijk vermeden moet worden, en ritueel slachten is daar al jarenlang een uitzondering op. Voor dieren mag het niet uitmaken wat het geloof van hun slachter is (Ouwehand, PvdD). Geloof mag nooit een vrijbrief zijn om dieren onnodig leed toe te brengen (Dibi, GroenLinks). Hoe kom je hier uit?

Weinig verheffende strategieën

Partijen beginnen zich in te graven en verlagen zich tot benedenmaatse, onverkwikkelijke methodes. De ChristenUnie (mevr. Wiegman-van Meppelen Scheppink) doet een emotioneel oproep door te verwijzen naar 'de pijn'  die gevoeld wordt uit de religieuze hoek. 'Pijn' is in dit verband een bijzonder ongelukkige term. Het zijn natuurlijk de dieren waarvan de lichamelijke integriteit aangetast wordt, niet mensen. Perspectief in het oog houden! Nog teleurstellender wordt het wanneer de CU de wetenschappelijke consensus gaat aanvallen, die zegt dat er een brede overeenstemming is onder de wetenschappers dat onverdoofd slachten dieronvriendelijk is. Het is ongelooflijk maar opeens komt er een diepgevoelde anti-wetenschappelijke attitude naar boven: "wetenschap geeft geen zekerheden, maar is een voortdurend debat over omstreden hypotheses" (4:25:46). Het woord "wetenschapsfundamentalisme" wordt letterlijk gebruikt als verwijt. Onthullend hoe er in de CU gedacht wordt over wetenschap! (1).
De SGP (E. Dijkgraaf) doet ook een duit in het zakje: "ontbreken wetenschappelijke consensus over pijn lijden" en "daarom mag niet op basis van fictie zo'n vergaande inperking van godsdienstvrijheid worden doorgevoerd". Fictie! En: "je kan niet onomstotelijk bewijzen dat het wel of niet pijnloos is". Hoe diep kun je zinken? Dat is toch wreed? en onbarmhartig! Hoe gevoelloos! We hebben het hier over levende wezens met een vermogen pijn te voelen (2). Ieder mens begrijpt toch dat het niet prettig is wanneer je bij vol bewustzijn de keel wordt doorgesneden? Wil mevr. Wiegman ook eerst onomstotelijke wetenschappelijk bewijzen zien dat verkrachting schadelijk is, voordat het verboden wordt? Nog een andere weinig verheffende strategie van mevr. Wiegman was medelijden op te wekken door te wijzen op het feit dat joden en moslims minderheden zijn. Dus: zijn zij de zwakkere partij? Mevr. Wiegman vergeet dat die minderheden in bezit zijn van vlijmscherpe messen, terwijl kippen, varkens, schapen en koeien doorgaans niet. Die dieren kunnen zichzelf absoluut niet verdedigen. Zij zijn totaal kansloos, weerloos. De dieren zijn de vergeten minderheden.
Van Ormel (CDA) komt met een compromis: dieren mogen 45 seconden lijden ten behoeve van de godsdienstvrijheid. Hij gaf overigens een emotieloos betoog.

Aan de andere kant meldt Thieme dat er verschillende opvattingen zijn binnen de Joodse gemeenschappen over verdoofd slachten. Er bestaan variaties op het thema. Sommige geloofsgemeenschappen staan verdoving toe. Met andere woorden: er bestaat geen religieuze consensus. Tevens komt ze met gezaghebbende organisaties (zoals Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde) die allemaal rapporteren dat onverdoofd slachten dierenleed veroorzaakt. Het is tragisch dat ze gedwongen is om wetenschappelijk te bewijzen dat onverdoofd slachten dieronvriendelijk is.
Haar medestander is overigens Graus (PVV), iemand met jarenlange praktijk ervaring en die al jaren eerder tevergeefs een dergelijk wetsvoorstel heeft ingediend en principieel spreekt over 'ritueel martelen'.

Wat valt er allemaal onder godsdienstvrijheid?

Het opvallende is dat de christelijke partijen menen dat ze geen redenen hoeven te geven voor godsdienstige opvattingen. Ook niet wanneer ze in conflict komen met een algemeen gedeeld normbesef in de samenleving namelijk zoveel mogelijk dierenleed vermijden. Ze hoeven geen reden te geven waarom onverdoofd slachten tot godsdienst behoort. Het gaat al 3000 jaar zo.  Ze (met name CU) willen niet dat die religieuze voorschriften getoetst worden door overheid of wetgever! Godsdienstvrijheid is dus kennelijk een soort open-einde-regeling: alles mag er onder vallen zonder opgave van redenen. Dit is bizar: dieren moeten onverdoofd geslacht worden omdat dat onder godsdienst valt. En omdat godsdienstvrijheid een grondrecht is, mogen ze dieren onverdoofd slachten. Tot nu toe. Maar waarom moeten dieren onverdoofd geslacht worden: welk hoger doel, moraal of redelijk belang wordt hiermee gediend? Worden gelovigen gelukkig als dieren op die manier aan hun einde komen? Hoe kan een slachtmethode die voor de rest van Nederland verboden is, op eens acceptabel zijn als het in een religieuze context gebeurt? Dit kan niet kloppen.
Als gelovigen geen reden kunnen geven waarom ze onverdoofd moeten slachten, anders dan het een eeuwen oude traditie is, dan hebben ze géén sterk punt.

Tegenstrijdigheid

Opeens zie ik een zeer grote tegenstrijdigheid: de christelijke partijen (met name CU) willen absoluut onomstotelijk wetenschappelijk bewijs dat onverdoofd slachten dierenleed veroorzaakt, terwijl ze zelf geen enkele reden of argument voor religieuze praktijken willen geven! Religieuze voorschriften mogen niet eens getoetst worden! Dit is tegenstrijdig en onacceptabel.

Essentie van godsdienst?

Als onverdoofd slachten werkelijk tot de essentie van de islamitische en joodse geloofsbeleving behoort -zoals gezegd wordt-, waarom zijn joden en moslims dan nooit aanwezig bij de slacht? Het is een ritueel dat uitsluitend door slagers wordt uitgeoefend. Waarom wordt een religieus ritueel zonder gelovigen uitgevoerd? Of omgekeerd: waarom vindt de rituele slacht niet in de synagoge of moskee plaats? Essentieel voor hun geloofsbeleving? Dat is het punt van Graus: de gelovigen hebben zelfs nog nooit gezien hoe een dier geslacht wordt, hoe het tegenspartelt, vecht tegen de dood, en het bloed metershoog tegen de muren opspat. De hele slacht wordt onzichtbaar uitgevoerd voor de gelovige. Het kan dus moeilijk volgehouden worden dat ritueel slachten centraal staat in de praktijk van hun geloofsbeleving.

God

"We spreken over verschillende voorwaarden bij de joodse en islamitische religie" zegt Ormel (CDA). Aangezien Nederlandse christenen niet ritueel slachten, hebben gelovigen in Nederland dus drie verschillende slachtmethodes. Maar als die godsdiensten naar dezelfde God verwijzen, waarom geeft God tegenstrijdige instructies aan de drie Nederlandse godsdiensten? Nog zo een: waarom verbiedt God de joden en moslims varkens te eten en mogen christenen het wel? (3)

Conclusie

In Nederland wordt godsdienstvrijheid over de ruggen van dieren uitgevochten. En dat is tragisch.

Postscript 16:39 uur

"De Tweede Kamer heeft het voorstel aangenomen om onverdoofd ritueel slachten te verbieden. Een meerderheid van 116 leden steunde het wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren" (NOS). Er waren 30 tegenstemmers. Gefeliciteerd Partij voor de Dieren! Een historische dag. Een voorbeeld voor andere landen!

Postscript 29 juni

Zie ook dit persbericht van de Partij voor de Dieren.

Noten

1. Zou de evolutietheorie ook onder 'wetenschapsfundamentalisme' vallen? U kunt hier zoeken op het woord 'wetenschapsfundamentalisme'.
2. een vermogen pijn te voelen dat ver uitstijgt boven een foetus van een paar maanden.
3. Varkens hebben geluk gehad: "Waarom heeft de Schepper varkensvlees verboden? Het is bekend dat de Islam het eten van varkensvlees verbiedt en als zonde beschouwt. Voor de praktiserende moslims betekent het feit dat dit verbod niet verder met gedetailleerde redenen is uiteengezet, ...  , noch kan hij zeggen dat hij precies weet waarom het verboden is." "De exacte redenen en de diepe wijsheid van 'het waarom" bij het verbod op varkensvlees zijn alleen bekend bij Allah" (Moslimweb)

Herman Philipse over het design argument in ABG

Filosoof Herman Philipse bespreekt twee boeken over het design argument in de nieuwste Academische Boeken Gids #87. Het eerste boek van Elliott Sober (Evidence and Evolution, 2008) en het tweede is van Sahotra Sarkar (Doubting Darwin? 2007). Het zijn beide wetenschapsfilosofen. Zijn voorkeur gaat uit naar Sober.
Philipse betoogt dat veel biologen van mening zijn dat we pas met de evolutietheorie van Darwin konden afrekenen met het design argument van Paley. Dat dacht ik ook tot een paar jaar geleden. Creationisten vallen eindeloos Darwin aan. Zij zien Darwin als hun grootste vijand. Zo blogde ik: Darwin was niet de eerste die de letterlijke waarheid van de Bijbel ondermijnde (19 apr 2010). Bijbelkritiek is ouder dan Darwin.

Terug naar Philipse: er was ook al iets mis met Paley's design argument vóór Darwin. Paley's argument zegt dat het oog geschapen is (waarom altijd het oog? zijn de labia minora, labia majora niet ontworpen?) Volgens Philipse ligt het probleem hierin:

"Volgens de gebruikelijke definitie van 'God' is God almachtig. Indien hij dus het oog wilde scheppen, is het zeker dat hij daartoe in staat was en het ook deed. (...) het zwakke punt is gelegen in de aanname dat God het oog (...) wilde scheppen. Zo'n hulphypothese over Gods intenties moet steunen op onafhankelijk bewijsmateriaal. Ze kan niet louter worden afgeleid uit het feit dat ogen bestaan. We moeten dus los van de schepping een toegang hebben tot Gods intenties. (...) We kunnen Gods intenties niet achterhalen".

Daarom faalt Paley's design argument. Daar hebben we Darwin niet voor nodig. Tot zover de filosofen Philipse, Sober en Sarkar.

Vraagje
God is per definitie almachtig en indien hij dus het oog wilde scheppen, is het zeker dat hij daartoe in staat was. Is dit een grap? Hebben we onafhankelijk bewijsmateriaal dat God almachtig is? Hebben we los van de schepping toegang tot Gods eigenschappen? Als we dat mogen oplossen door het per definitie aan te nemen, waarom dan nog moeilijk doen over de kwestie of hij het oog wilde scheppen?

Nog een paar vraagjes
Als God in staat was een perfect oog te scheppen, waar komt dan Retinitis pigmentosa vandaan? Het is één van de meest algemene vormen van blindheid en komt wereldwijd voor bij 1 op de 4.000 mensen (bron). Alle oogziekten samen levert wereldwijd 40 miljoen blinde mensen op (bron). Filosofen (en theologen) zijn zo heerlijk abstract! Heeft God het oog 1x bedacht en 4x geschapen? (Adam en Eva). Kennelijk kon of wilde God Adam en Eva niet tegelijkertijd scheppen. Maar de een na de ander.
Filosofen als Paley zijn zo heerlijk abstract: heeft God alléén het oog geschapen of ook de gekruisde oogzenuwen? de blinde vlek? visuele cortex? alle optische illusie's? en zo zijn er nog een paar duizend vragen... zoals zou het een troost zijn voor blinden dat het oog niet door evolutie ontstaan is maar geschapen? Schept God zonder handen? Scheppen zonder handen is dat onderdeel van zijn almacht? Iemand moet die vragen stellen. Er is nooit een degelijke theorie van de schepping geweest.

De rest van ABG
De rest is ook zeer de moeite waard: Hoe slapen dieren? (moeilijker te beantwoorden dan je denkt), Hoe meet je geluk? (ook lastiger dan je denkt), De medicijntestindustrie (een pijnpunt), Mogen we nog vlees eten? (partijdig artikel), Wij zijn meer dan ons brein (ons geheugen zit niet alleen in onze hersenen, maar ook in ons mobieltje!). T.z.t. zullen de artikelen online verschijnen.

Het bedriegelijke optimisme van Wouter Klootwijk en Niels Daan

links: Niels Daan, rechts: Wouter Klootwijk

Zondag 12 juni was een speciale uitzending van Wouter Klootwijk over haring (info). Citaten uit de uitzending:

Wouter Klootwijk:

"Eigenlijk staat er in de krant bijna altijd dat het heel beroerd gaat met de vis ..." (1)

Niels Daan (visserijbioloog en vriend):

"Dat is helemaal niet zo. Als je een visstand goed beheert, en dat doen ze nu met deze haring, kun je er jarenlang van oogsten." (2)

Klootwijk:

"Er is een oud verhaal van heel vroeger dat er in de Oostzee zo veel haring zwom dat je er een roeispaan rechtop in kon zetten!" (3)

Volgens Niels Daan komen er in de Noorse wateren boven de poolcirkel nog 10 miljoen ton haring voor.

Klootwijk:

"10 miljoen ton haring!?" (4)

"die vissers kunnen in 1 uur 300.000 kilo haring vangen."

Klootwijk:

"Koudwaterharing. Het dreigde mis te gaan met deze vis. 40 jaar geleden waren ze opeens op. De Noren legden de visserij stil. Jarenlang. En de haring kwam terug. En hoe! Het zijn er sensationeel veel. En nu wordt er door de vissers voorzichtig met de levende voorraad omgesprongen, zodat ik over 100 jaar nog altijd gebakken bokking eten kan."
"25 miljard haringen bij Noorwegen. Haringen zat!" (5)

 

Commentaar

1. Let op: Klootwijk zegt "heel beroerd gaat met de vis". De vis: dus alle vis. Maar deze uitzending gaat alleen over haring. Misschien staat het 'zo vaak in de krant' omdat er wereldwijd overexploitatie van de visstand bestaat, meneer Klootwijk? Je kunt niet met de Noorse haring bewijzen dat het goed gaat met de vis in het algemeen.
2. "Als je een visstand goed beheert, kun je er jarenlang van oogsten". Ja, als je het goed beheert! Maar dat is nu juist het probleem, meneer Daan! Dat gaat niet vanzelf! Lees eens wat de visserijbioloog Niels Daan 3 jaar geleden zei:
   

   “Nu, bij zijn afscheid, moet de onderzoeker concluderen dat de visstanden alleen maar verder zijn gedaald. Het gaat slecht met de visserij en met de visstand in de Noordzee“.(20 aug 2008)

   Bovendien: "en dat [goed beheren] doen ze met deze haring": ja, met deze haring... en de rest? Wordt de rest ook goed beheerd?
3. "Er is een oud verhaal". Dat verhaal bevat een kern van waarheid meneer Klootwijk: vroeger was er meer vis. Gek he? Als je even nadenkt, is er helemaal geen reden voor optimisme. Die verhalen van vroeger zouden je aan het denken moeten zetten, meneer Klootwijk. Misschien is de visserijsector niet zo verstandig omgegaan met de natuurlijke rijkdommen in de zee? Daar zou je van kunnen leren!  Lees het boek: De onnatuurlijke geschiedenis van de zee van Callum Roberts (2007). Dáár zou je het over moeten hebben op tv.
4. "1 0  m i l j o e n  t o n  h a r i n g": Klootwijk herhaalt de uitspraak van Niels Daan met nadruk en verbazing. Hij kan het niet geloven. Zou die verbazing komen omdat hij dacht dat de vissers zo langzamerhand alle grote vispopulaties in de wereldzeeën uitgeroeid hadden? En ze hebben echt nog niet alles uitgeroeid? 
5. Klootwijk krijgt het voor elkaar om in één adem te vertellen dat "40 jaar geleden waren ze opeens op" én tegelijkertijd optimist te blijven! "En toen waren ze opeens op": hoe zou dat nu kunnen? Waar haal je dat optimisme vandaan meneer Klootwijk? Zou de vissererijsector op eens verstandiger geworden zijn? Diezelfde vissers die zo ver gingen dat de populatie op eens instortte? Zou die visserijsector ooit erkennen dat ze in het verleden fouten gemaakt hebben? Dat ze te grote risico's namen? Gaan die vissers zich nu opeens (vrijwillig) houden aan quota? Politici zouden de quota van de visserijbiologen opeens accepteren? Het zou een wonder zijn. Waarom zijn die netten van die Noorse vissers zó groot, dat je er méér mee kunt vangen dan je mee kunt nemen? Inhaligheid misschien?

Conclusie

• Optimisme is gevaarlijk want het draagt bij aan het probleem van overexploitatie. Immers, als er miljoenen tonnen haring zijn, waarom zou je dan voorzichtig zijn? Haringen zat! Idem voor alle andere vissen. Als Klootwijk en Daan weet hebben van het probleem van overbevissing, -en dat hebben ze gezien hun eigen uitspraken- dan is hun optimisme ("haringen zat!") misleidend, ja zelfs gewetenloos.
• Daan en Klootwijk pretenderen informatieve tv te maken, maar ondertussen is het reclame voor de visserijsector, en het oppoetsen van het imago van de visserijsector. Er is hier sprake van belangenverstrengeling met de visindustrie: de bereidheid om positieve verhalen over de visserij te vertellen omdat hij anders geen schip meer opkomt om tv opnames te maken. Daardoor is Klootwijk een PR-man van de visindustrie geworden, in plaats van een onafhankelijk journalist. Reclame maakt nooit melding van problemen.
• Klootwijk zelf lijkt alleen maar geinteresseerd in vis eten, eten, eten. In iedere uitzending zit hij vis te eten.Hij is niet geinteresseerd in vissen. Alleen in lekkere vissen.
• De visstand zakt plotseling -op wonderbaarlijke wijze- in elkaar, maar het ligt nooit aan de visserijsector! Alsof ze willen zeggen: de visserij-industrie doet het goed hoor! Kijk maar: haring zat! (alleen je moet tegenwoordig boven de poolcirkel).
• Dat er miljoenen haringen boven de poolcirkel zwemmen, is géén bewijs dat het goed gaat met alle vis! Het is goed te weten dat er nog veel haring is, maar het is misleidend om te suggereren dat dit voor iedere vissoort geldt. Dat moeten de heren vertellen op tv.
• Er is vrijwel altijd een druk om meer vis te vangen dan verstandig is. Dat moeten de heren programmamakers uitleggen aan de tvkijker. 
• Positief: het sympathieke is dat Klootwijk alles per fiets doet (in plaats van een landrover) en hij houdt van kamperen in de natuur. Hij denkt aan het milieu en het klimaat! Toch?

Wetenschappelijke bronnen:

"They say that their proposed rules would have prevented the collapse of the North Sea herring (Clupea harengus) in the 1970s."
bron: Natural resources management: Better fishing for the future, Nature, 28 October 2010.
Dit artikel is gebaseerd op:

Rainer Froese et al (2010) 'Generic harvest control rules for European fisheries', Fish and Fisheries, Article first published online: 15 Oct 2010.

wikipedia:

"Haringen behoorden eeuwenlang tot de belangrijkste vissen in de visserij. De haring werd vooral in de Noordzee gevangen, waar ze op zee gekaakt en gezouten werden. ... Door overbevissing raakte op diverse plaatsen het haringbestand sterk verminderd, waardoor de regering zich genoodzaakt voelde om een zesjarig vangstverbod (1977-1983) in te stellen. Door strenge Europese vangstbeperkingen, die nu nog steeds gelden, heeft de haring zich kunnen herstellen en gedijt hij tegenwoordig weer relatief goed."

Het boek The unnatural history of the sea documenteert nauwgezet hoe het vroeger was:

BioNieuws 11 juni 2011: Subsidies nadelig voor zee en visser. Noordzeevisserij subsidies werken overbevissing en lage opbrengst in de hand. (voorpagina)

Rolinde Hoorntje (nrc, Uitgelicht, 11 juni 2011):

"Klootwijk plaatst de haringvangst in economisch en ecologisch perspectief, al blijft de reden van de verplaatsing naar Noorwegen, overbevissing, onderbelicht."

Dat is wel een heel eufemistisch uitgedrukt! Mijn probleem met Klootwijk is juist dat overbevissing helemaal niet aan bod komt, laat staan veroordeeld wordt! RH noemt K. overigens "culinair journalist". Geen wonder dat hij geen belangstelling heeft voor economie, ecologie, maar wel voor eten, eten, eten!

VPRO Import: Uitgevist. woensdag 22 juni 2011 Ned 2. 23:50.
Als we willen dat er in 2050 nog vissen in de oceaan zwemmen, moeten we echt minder vis vangen. Dit is waarschijnlijk 'The end of the line". De documentaire is ook als boek verschenen, in het Ned als: Charles Clover (2004) Leeg. Hoe overbevissing ons dagelijks leven verandert.

Boek: Huib Stam (2011) 'Haring, een liefdesgeschiedenis'.  Uitgeverij Meulenhof. (info). Ik weet niet of dit pure reclame is voor de haringindustrie, of objectieve geschiedschrijving. De titel suggereert geen objectiviteit.

Vorige blogs over visserij

• Het geweten van Wouter Klootwijk 20 aug 2008 
• De onnatuurlijke geschiedenis van de zee 15 sept 2008 
• De Goed Nieuws Vis Show 29 sept 2008

De tragische dood van twee genieën: Bill Hamilton en George Price

Een toevallige gebeurtenis kan nieuw licht werpen op reeds bekende feiten, theorieën en personen en de interesse aanwakkeren om die zaken opnieuw te onderzoeken. Die ervaring had ik bij het zien van de idiosyncratische documentaire All watched over by machines of loving grace (deel 3) (1) van Adam Curtis die op 6 juni door de BBC werd uitgezonden.

Bill Hamilton in 1999
(uit de documentaire van Adam Curtis)

De documentaire bevatte -geheel onverwachts- interessante beelden van de beroemde evolutiebioloog Bill Hamilton, en de weinig bekende chemicus George Price (van de Price equation), Richard Dawkins in zijn jonge jaren, een interview met de filosoof Michael Ruse, de auteur en Price-kenner James Schwartz, en Kathleen Price, de dochter van Price. Al deze beelden waren gelukkige meevallers, want niets in de aankondiging van de documentaire wees erop dat we dit allemaal te zien kregen.

Richard Dawkins in zijn jonge jaren (T45)

Het thema van dit deel is het idee dat de mens een zichzelf reproducerende robot is die gecontroleerd wordt door selfish genes. De slotconclusie is: 'Waarom we niet in staat zijn de wereld te verbeteren: we zijn genetisch geprogrammeerde robots'. Er is veel en veel meer te zien in de film, maar ik beperk me tot evolutie en altruisme.

Hamilton bij (vermoedelijk) de Kyoto prijsuitreiking

 

William Hamilton speelde de hoofdrol. Hij wordt de één van de grootste wetenschappers genoemd. Zijn Darwinistische verklaring van altruisme, zijn langzaam groeiende faam, zijn wetenschappelijke erkenning (o.a. beelden van een Nobelprijs-achtige prijsuitreikingsceremonie, wat de Kyotoprijs moet zijn geweest gezien de Japanse setting, T=52),  zijn geloof op het einde van zijn loopbaan in de complottheorie dat AIDS ontstaan is uit het poliovaccin dat door Amerikaanse vaccinproducenten gekweekt werd op chimpanzee cellen in Afrika, en hoe hij naar –het in een gruwelijke burgeroorlog verkerende– Congo vertrok op zoek naar bewijsmateriaal, en zijn tragische dood in 2000, waarschijnlijk door een combinatie van het weigeren van anti-malaria therapie nadat hij malaria had opgelopen en een fatale interne bloeding door aspirine, komen allemaal aan bod in de film. Later bleek dat het poliovaccin er niets mee te maken had. In de documentaire is een opmerkelijk tv-interview met Hamilton te zien (T=54min) uit 1999 (zie eerste screenshot) waarin hij vertelt over zijn plannen om naar Afrika te gaan. Dat is waarschijnlijk zijn laatste interview geweest. Ondanks zijn zeer onorthodoxe complottheorie bleef hij wetenschapper genoeg om bewijsmateriaal te willen verzamelen.

George Price

George Price (T=25min)

William Hamilton had ontdekt dat je jezelf kunt benadelen zolang het voordelig is voor je verwanten (Hamilton's Rule). Dat wordt altruisme genoemd. Toen Price de publicatie van Hamilton ontdekte (2), heeft hij Hamilton's Rule grondig gecontroleeerd om zeker te weten of er geen fouten in zaten. Hij vond geen fouten. Price kwam zelfs geheel onafhankelijk tot een verbluffend originele en elegante alternatieve wiskundige formule om de voorwaarden voor het ontstaan van altruïsme in een Darwinistische wereld te definiëren, later genoemd The Price Equation. Het bijzondere van deze prestatie, die ook door Hamilton erkend werd, was dat George Price helemaal geen statisticus of wiskundige was. Hij had zelfs geen training in populatiegenetica en had niets gepubliceerd op dit gebied. Maar behalve dat, ontdekte Price schokkende implicaties die Hamilton over het hoofd gezien had. In de woorden van James Schwartz (werd geinterviewed in het programma):

More disturbingly, it implied that it could be adaptive for animals to harm themselves in order to harm others more. Price called this "spiteful behavior": It might pay for an animal to take the life of a "negatively related" neighbor even at some cost to itself.

It was not only logical to be good, but also to be spiteful. It made sense to kill yourself, if in the process you also kill people distantly related to you and allow those closely related to you to survive. (T=23min)

Price ontdekte dat wraak evolutionair lonend was onder de voorwaarde dat er een genetisch vermogen bestaat om verwanten en niet-verwanten te onderscheiden. Op die manier zou de bereidheid om niet-verwanten te doden een uitkomst zijn van standaard Darwinistische processen.
Dat altruïsme een uitkomst is van puur Darwinistische processen is verrassend, maar accepteren we graag. Dat ook wraak en moord voortvloeien uit de standaard Darwinistische theorie is niet zo'n plezierige uitkomst en accepteren we maar moeilijk. Price zelf werd er depressief van. Toch was de Price Equation zo krachtig, zo onverwacht, dat het een gift of God moest zijn, besloot Price. Met George Price is het helaas niet zo goed afgelopen. Hij werd extreem christelijk en zette zich in voor daklozen en zwervers in London. Hij gaf alles wat hij bezat, zodat hij zelf als zwerver moest leven. Het was christelijke naastenliefde en altruïsme tot in het uiterste doorgevoerd. Op 6 januari 1975 pleegde hij zelfmoord door zijn halsslagader met een schaar door te snijden. Niet een elegante methode.

Filosoof Michael Ruse (T=52)

Hamilton

Nog even terug naar Hamilton. Ergens in Hamilton's Narrow Roads of Gene Land staan opvattingen die we het liefst vergeten. Het zouden ook implicatie's van standaard neo-Darwinisme zijn. Volgens Michael Ruse, die geinterviewed werd in de documentaire, zouden volgens Hamilton genetisch inferieure mensen door de medische wetenschap en sociaal beleid in leven gehouden worden die zonder die hulp zich niet zouden kunnen voortplanten: "it would let the genetically inferior to survive and so would weaken society". Michael Ruse: "Hamilton believed that some people were genetically inferior to others. We should take a stand against the slide into degeneration". We moeten iets doen tegen genetische degeneratie van de mens. Als Ruse het zegt zal het wel waar zijn, maar het is verontrustend en verbazingwekkend en ik ga uitzoeken wat en waar de uitspraken precies staan (er zijn 3 delen van The Narrow Roads).

Wilt U meer weten? Het hele verhaal van Hamilton en Price wordt door James Schwartz (2000) online beschreven: Death of an altruist. Was the man who found the selfless gene too good for this world?
In wikipedia is meer te vinden over Hamilton,  George Price, Price equation (dit artikel bevat de 'waarschuwing' dat het een promotie artikel zou zijn, een volkomen belachelijke beschuldiging voor een artikel dat vol staat met wiskundige formules en feitelijke informatie. Maar in wikipedialand is het een tactiek om een artikel verdacht te maken.)
In boekvorm wordt de theoretische en historische achtergrond van altruïsme uitgebreid en leesbaar beschreven door Lee Alan Dugatkin (2006) The Altruism Equation. Price wordt behandeld in een apart hoofdstuk. Dugatkin is positief over Price's werk. Martin Nowak (2011) Supercooperators daarentegen schrijft negatief over de Price equation: hij noemt het een tautologie. Ik kom nog terug op het boek van Nowak in een volgend blog. In de meeste evolutiehandboeken komt Price niet voor. In Freeman en Herron (2007) komt Price niet in de index voor, en wordt zelfs 'expliciet' weggelaten in een passage over de introductie van game theorie in evolutiebiologie, terwijl volgens het evolutie handboek Nicholas Barton et al (2007): "The key concept in evolutionary game theory was introduced by Maynard Smith and George Price in 1973" (p.568). Elliott Sober and David Sloan Wilson (1999)  hechten groot belang aan de Price Equation voor groep selectie (3).

Postscript (16 juni)

Zie ook de bespreking in de American Scientist van 'The Price Of Altruism: George Price and the Search for the Origins of Kindness' van Oren Harman (aanbevolen!).

Noten

1. het wikipedia artikel over de docu geeft een wat naïef en simplistische samenvatting van de film als het gaat over Darwinisme. Maar dat ligt mede aan de regisseur die een buitenstaander is. De documentaire: Produced and directed by Adam Curtis. BBC MMXI. (2011)
2. Among the articles Price read in his library visits was William D. Hamilton's now-classic study "The Genetical Evolution of Social Behavior." A watershed in the history of evolutionary biology, it would be Price's point of entry into the field. 
3. "If Hamilton had presented his theory in the form of the Price equation in 1963, evolutionary biologists would have been forced to conclude that group selection is a significant evolutionary force" (Unto Others. The evolution and psychology of unselfish behavior, p.100.). D. S. Wilson heeft ook een hoofdstuk bijgedragen aan Evolution - The Extended Synthesis (Pigliucci, 2010) waarin hij Price en groepselectie verdedigt.

Alle beelden (behalve de 2 boeken) zijn uit de documentaire en gecaptured met Open Movie Player en bewerkt met GIMP Image Editor (Ubuntu operating system).

 

Bronnen

• Oren Harman (2020)  When science mirrors life: on the origins of the Price equation,  Philosophical Transactions of the Royal Society B, 9 March 2020. ("Price had written to Hamilton that the flip side of kin selection was malevolence to non-relatives," ... In fact, spite and altruism were two sides of the same coin. Both existed as possibilities within us, but depended on the environment: If the surrounding creatures were similar, altruism would evolve, if they were different, it would be spite. It was the social environment that shaped our behaviour.") [ toegevoegd 1 aug 2024 ]

Peter Singer in Utrecht

Peter Singer

Peter Singer hield een lezing in Utrecht. Ik was er niet bij, maar er stond een aardig verslag onder de titel 'Waarom we moeten stoppen met vlees eten'. Met zijn pleidooi voor dierenrechten in het boek Animal Liberation werd hij al in 1975 wereldberoemd. Het boek is nog steeds verkrijgbaar.  Ik heb de 2009 paperback editie gekocht. Deze heeft een nieuw voorwoord en een 'nawoord na 30 jaar'. Ik ga het de komende tijd lezen. Want het is gewoon verplichte kost. Je kunt er niet om heen.




Zie ook mijn post All animals are equal, but some animals are more equal than others. De titel van het eerste hoofdstuk van Animal Liberation is: All Animals Are Equal ...

(met dank aan Susan voor de link)

De Prik en het meisje: aangrijpende documentaire van vaccinatie-twijfelaarster

De documentaire De Prik en het meisje (19 mei uitgezonden) heeft me een tijd beziggehouden. En ik ben er nog steeds niet helemaal uit. Ik moet er over bloggen. Want er gaat iets fout als de uitvoerders van het baarmoederhalskanker vaccinatie-programma hun boodschap niet over kunnen brengen. Met als gevolg een laag opkomstpercentage. Met als mogelijk gevolg een verhoging van het aantal baarmoederhalskanker gevallen in Nederland...

Ten tweede houdt het thema me bezig omdat er sterke overeenkomsten zijn met de kwestie: hoe kunnen evolutiebiologen hun boodschap overbrengen aan een publiek dat de boodschappers niet vertrouwt?

Het onderwerp van de documentaire:

"Wel of niet inenten? Als de dochter van regisseur Maartje Nevejan een oproep krijgt voor vaccinatie tegen baarmoederhalskanker slaat de twijfel toe. In de documentaire 'De Prik en het Meisje' zoekt Nevejan naar de waarheid achter de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker." (bron)

Hier zien we iemand aan het werk die oprecht probeert te achterhalen of het nu wel of niet verstandig is om je dochter van 12 te laten inenten tegen baarmoederhalskanker (HPV). Maar ze slaagt er niet in. Ze komt er niet uit. Ze blijft twijfelen. Maar daarom is ze nog geen anti-vaccinatie activist. Ze is niet in staat om een beredeneerde beslissing te nemen, met als resultaat dat ze haar dochter niet laat inenten (haar man speelt in deze geen rol). Ze raadpleegt de ene na de andere partij die er iets zinnigs over zou kunnen zeggen: een actiegroep tegen vaccinatie (Verontruste moeders), een baarmoederhalskankerpatiënte (maakt geen indruk op haar!!), het rivm, Nefarma (vertegenwoordigt de farmaceutische industrie), een vrouwelijke patholoog-anatoom, een besliskundige, schrijfster Karin Spaink, een Jungeriaans psycholoog (!), en de wetenschapsfilosoof André Klukhuhn. Ze laat zich niet overtuigen dat de voordelen van vaccinatie groter zijn dan de nadelen (2). Ze blijft twijfelen. Waarom?

To trust or not to trust: that's the question

Wat mij opvalt zijn de volgende gedachtegangen:

- 'ik wil niet bespeeld worden door de overheid', 'de overheid manipuleert en dringt zich op'.
- 'hoeveel vaccinaties gaan we nog meer krijgen? Ik bang zo bang dat het er steeds meer worden, het volgend jaar vinden ze weer iets nieuws uit' (3).
- 'al 100 jaar lang doen wij in Nederland al trouw wat de overheid zegt en nu voor het eerst zeggen we massaal NEE!'.
- 'ze verdienen aan onze dochters!'

Dit vind ik verbazingwekkende, bijna paranoïde gedachten. Ik vrees dat dit zéér grote hindernissen, misschien onoverkomelijke hindernissen zijn om tot een redelijk oordeel te komen. De documentairemaker heeft een diep wantrouwen tegen alles wat afkomstig is van de overheid, deskundigen en geneesmiddelenindustrie. Nu zijn er wel objectieve redenen voor wantrouwen in de overheid (OV-chip, paspoort, medische missers, EPD, etc), maar je zou je pas echt zorgen moeten maken als vaccinatie verplicht zou zijn en als je er 378 euro voor zou moeten betalen. Maar het is vrijwillig en gratis! Je zou je pas echt zorgen moeten maken als de overheid niet aan preventie deed van ziektes die te voorkomen zijn!  "Waarom doet die lakse overheid daar in hemelsnaam niets aan?" zou je dan te horen krijgen. Ook lijkt ze te geloven dat de overheid ziektes zit te verzinnen! Ziektes zijn er. Nu zijn er wel aanwijzingen dat de farmaceutische industrie ziektes verzint om een afzetmarkt te creëren voor haar producten. Maar de overheid? Een overheid met beperkte middelen in een tijd van bezuinigingen? Het hele perspectief dat vaccinatie wel eens in het belang van de volksgezondheid (en dus het individu) zou kunnen zijn is totaal afwezig bij de programmamaakster.

kapitalisme en zo

Is het een probleem dat er verdient wordt aan vaccins? Inderdaad, de farmaceutische industrie verdient er aan. Maar huisartsen en chirurgen verdienen ook geld aan uw ziekte. OK, er valt hier meer over te zeggen. Aan wie zou je de taak van vaccinproductie en het uitvoeren van het vaccinatieprogramma anders moeten toevertrouwen? Als de overheid zèlf vaccins produceert: zou dat acceptabel zijn voor kritici en twijfelaars? Of zou dat het alleen maar erger maken? Stel dat de medische beroepsgroep er achter staat? Zie verder: Voorlichting en twijfel.

vaccinatie en evolutie

"Als je moet beslissen over iets waarvan je niet de waarheid kan achterhalen, dan kies je de waarheid die bij je wereldbeeld past en/of bij wie je wilt horen."

zegt ze heel openhartig. Wereldbeeld! Dat laat kristalhelder de overeenkomst zien met creationisten, die de evolutietheorie verwerpen op grond van hun christelijk-bijbels wereldbeeld en hun diep wantrouwen tegen alles wat afkomstig is van atheïstische wetenschappers. Dat is een fatale combinatie:

1. een complex wetenschappelijk probleem met maatschappelijke implicaties
2. géén eigen deskundigheid
3. géén vertrouwen in experts
4. het eigen wereldbeeld is incompatibel met dat van de experts.

voorlichting

Hoe kom je hieruit? Ik zie geen andere oplossing dan een nog betere voorlichting. Laten de voorlichters beginnen de fout bij zichzelf te zoeken. Dus niet het antwoord "ja, maar dat zijn indianen-verhalen!" als het gaat over echte of vermeende bijwerkingen van of belangenverstrengeling bij vaccinatie. 'Indianenverhalen' is een verboden woord uit oogpunt van voorlichting! Als voorlichter moet je kalm en vriendelijk kunnen wijzen op een website waar de claims van anti-vaccinatie groeperingen of individuen punt-voor-punt worden weerlegd. En wat je niet kunt weerleggen moet je erkennen als feit. Net zoals Panda's Thumb al jaren zeer geduldig punt voor punt creationistische en anti-evolutie argumenten weerlegt (of ze ooit iets toegeven weet ik niet). Vaccinologen kunnen leren van de strijd tegen de anti-evolutionisten. Na enig zoeken is er een Veelgestelde vragen webpagina over HPV te vinden. Ik weet niet of documentairemaakster deze site ontdekt heeft. Er worden veel vragen beantwoordt, maar haar twijfels en vragen over belangenverstrengeling (hebben deskundigen banden met de industrie?), wie produceert het vaccin? wie verdient er hoeveel aan? is dat een redelijke prijs? wie beslist welke fabrikant vaccins mag produceren? wie controleert wie? wie keurt het goed? wie houdt bijwerkingen bij? worden niet gesteld of beantwoord. En dat zijn de cruciale vragen waar de documentairemaakster en de anti-vaccinatiebeweging op vastloopt. En die moeten beantwoord worden. (Zelf vraag ik mij af hoe het zit met het Amerikaanse National Vaccine Injury Compensation Program (1) dat schadevergoedingen uitkeert).

youtube

Voorbeeld: op de rivm site staat een youtube filmpje. Dat is modern. Maar als je dat filmpje op youtube bekijkt worden er na afloop ook suggesties gedaan voor soortgelijke filmpjes, waaronder de zgn 'indianenverhalen'  over ernstige bijwerkingen. En dan zit je -via de rivm site- midden in de puree! Ook dat moet het rivm allemaal weerleggen. Allemaal. Stuk voor stuk. Gewoon doen. Kijk naar Panda's Thumb.

suggestie

Zet ook op de voorlichtingssite de merknaam van het vaccin en gebruiksaanwijzing zoals degenen die krijgen die het vaccin moeten toedienen. Dan kan de kritische consument zelf controleren of zij niet per ongeluk insuline ingespoten krijgt. Dus: zoveel mogelijk de consument serieus nemen en van informatie voorzien. Vergeet niet dat U niet bezig bent met het oplossen van een wetenschappelijk, maar een maatschappelijk probleem. En het moeilijkste: geef ook je eigen twijfel toe. Erken de onzekerheden. Nefarma was zo eerlijk om toe te geven dat je niet alle bijwerkingen kent. Dat is misschien niet bevorderlijk voor het opkomstpercentage, maar verzwijgen werkt vroeg of laat toch tegen je.
Nog een suggestie: laat de voorlichtingswebsite door niet direct betrokkenen beoordelen (als dat niet gedaan was tenminste).

twijfel

Vergelijkbare twijfel is geuit door wetenschapsjournalist Hans van Maanen (VK 4 juni). Volgens dat bericht leverden darmkankerkijkoperaties 36 complicaties en 8 sterfgevallen. Onbedoelde neveneffecten. Van Maanen schrijft: "Dat zijn overigens cijfers die men in 'eerlijke en evenwichtige voorlichting over screening' zelden tegenkomt". Ook hij heeft argwaan tegenover de 'screeningsindustrie'.
Op 2 juni 2007 stelde van Maanen onder de kop 'Gardasil' kritische vragen over de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker. Mogelijk is dit een bron geweest voor 'De Prik en het Meisje'. In hetzelfde nummer van de Volkskrant een interview met de Amerikaanse hoogleraar Gilbert Welch die stelt dat 'de waarde van screening stelselmatig wordt overdreven en de schade die het kan opleveren gebagatelliseerd'. Vaccinologen: doe er wat mee.

Noten

1. De Amerikaanse NVICP website is niet bereikbaar gedurende tenminste drie achtereenvolgende werkdagen (7,8,9 juni 2011).
2. De weergave van de interviews is erg kort (2-3 min), er wordt géén samenvatting/conclusie gegeven van het gesprek (is de geinterviewde voor of tegen?) en zij zelf trekt al helemaal geen conclusie. Dat is onbevredigend. Met name de besliskundige zou zeer interessant geweest zijn om samen te vatten. Die kwam met heldere getallen. Het lijkt alsof al die interviews geen enkel effect op haar hebben gehad. (Postscript donderdag 9 juni)
3. "Ik bang zo bang dat het er steeds meer worden, het volgend jaar vinden ze weer iets nieuws uit": een zeer merkwaardige houding! Het lijkt een soort vaccinatie-moeheid. Er bestaan nog veel besmettelijke ziektes. Moeten we dan niet alle besmettelijke ziektes de wereld uit helpen? Ik hoop dat er steeds meer vaccins komen. Volgend jaar een vaccin tegen AIDS en hepatitis C en daarna vaccins tegen kanker. (Postscript vrijdag 10 juni)

Zie ook: De Anatomische Les 2010 door Rino Rappuoli (19 nov 2010)
Zie ook: wikipedia artikel Human papillomavirus 

Postscript 16 juni

Zie ook: Carl Zimmer (2011) A Planet of Viruses, University of Chicago Press waarin het verhaal over de ontdekking van het human cervical papilloma virus in 1983 en het op de markt brengen van het vaccin tegen baarmoederhalskanker in 2006. Wetenschappelijk gezien een doorbraak, maar dat is niet het gezichtspunt van veel vrouwen die twijfelen over een vaccin.

Postscript 23 juni

In India zijn problemen ontstaan met een grootschalige HPV vaccinatie trial: 23.000 meisjes van 10-14 jaar zijn gevaccineerd met Gardasil of Cervarix. Er zijn 4 meisjes overleden: 2 door vergiftiging, 1 door verdrinking en 1 door koorts. Dit veroorzaakt vaccinatie angst onder de bevolking en kan nadelige effecten op vaccinatie tegen andere ziektes. (Nature 23 jun 2011).
"The development of Gardasil, a vaccine against human papillomavirus, began in a lab at the University of Queensland in Australia" (Nature, 23 jun 2011)

De voederconversie van Bas Haring

In zijn column in de Volkskrant zaterdag 4 juni schrijft Bas Haring over de voederconversie van zijn pas aangeschafte varkentje:

"Varkens hebben een voederconversie van ongeveer drie. Dat betekent dat een varken drie kilo voer moet eten om één kilo aan te komen. ... Dat klinkt inderdaad inefficient ... Daarom moeten we minder vlees eten, aldus veel vegetariërs en andere milieubewusten. Als al die monden gevoed moeten worden dan is het onverantwoord om veel vlees te eten."

Feiten en normen
"Daarom moeten we minder vlees eten..." is strikt genomen niet correct. Wat we moeten doen kun je niet afleiden uit feiten. Wel uit normen. En die norm kan bijvoorbeeld  zijn: het is beter als er minder ongelijkheid in de verdeling van voedsel in de wereld is. Dat zegt Haring in feite ook in de volgende zin: "Als al die monden gevoed moeten worden...". Het is conditioneel. En het heeft niet zo zeer met vegetarisme of milieubewustzijn te maken, maar wel met eerlijke verdeling van het beschikbare voedsel in de wereld. Dit jaar bereiken we de mijlpaal van zeven miljard mensen en we zijn op weg naar 8 miljard! Niet te vergeten de miljoenen of miljarden (?) huisdieren die niet gegeten worden maar die wel  moeten eten! Het gaat dus om deze feiten. Hoe komt het toch dat ik het idee krijg dat Bas Haring het niet zo op heeft met 'vegetariers en andere milieubewusten'?

Voedselpyramide
Bas Haring denkt dat energieverlies, warmteverlies niet de reden is van de lage efficiëntie, maar het feit dat zijn varkentje het voedsel inefficient verteerd en er héél veel onverteerd uitkomt als stront. Dat klopt niet. Bas Haring trekt vergaande conclusies over voedselketens op basis van waarnemingen van anderhalve week aan een gedomesticeerd hobbyvarken die gevoerd wordt met een kant-en-klare varkensmuesli. Als je een goed beeld wilt hebben van voederconversie moet je het bekijken in de context van food chains en  voedselpiramides (ecological pyramid). Belangrijk is:

"About 80 to 90% of the energy is expended for the organism’s life processes or is lost as heat or waste"

Dus 3 zaken: 1. levensprocessen, 2. warmteverlies 3. stront bepalen samen de mate van voedselconversie. Het netto resultaat wordt uitgebeeld in de voedselpyramide:

primary producers = planten, primary consumers = herbivoren, secondary consumers = carnivoren tertiary consumers = topcarnivoren

Noodzakelijkerwijs zijn er minder organismen hoger in de voedselpyramide. Dat is ook de reden dat het een pyramide is. Als je de onderste laag op 100% stelt, is er ruwweg 10% van de energie beschikbaar voor de 2e laag, 1% voor de 3e laag en maar 0,1% voor de 4e laag. De bovenste lagen hebben zo weinig energie ter beschikking dat er maar heel weinig (top)predatoren kunnen bestaan in een ecosysteem. Zie ook het toegankelijke boekje van Johan van Rijn (2010) Hoe rekbaar is onze planeet? voor uitleg voedselpyramide en de draagkracht van de natuur.

Landoppervlakte
Bas Haring kijkt wel naar de waarde van het onverteerde voedsel (stront) van zijn varkentje -en dat is mooi- maar vraagt zich niet af, waar zijn varkensmuesli vandaan komt. Plantaardige kost dat landoppervlakte claimt vor de productie. Op een planeet met 7 miljard menselijke bewoners en evenveel huisdieren wordt de vraag dringend: hoe kun je het landoppervlak dat je hebt het meest efficiënt gebruiken? of: hoeveel hectare heb ik nodig om 100 kg eiwit te produceren?

eiwitbron	landoppervlakte
rundvlees	0,60 ha
varkensvlees	0,36 ha
bonen	0,25 ha

(bron: N. Koffeman (2010) Meat The Truth. Essays on Livestock Production, Sustainability and Climate Change, p. 183).
Dus: varkens zijn als eiwit producent bijna 2x zo efficiënt als koeien. Maar bonen geven de hoogste eiwit opbrengst per hectare. Als je toch vlees wilt eten en een kleine ecologische voetafdruk dan kun je beter varkensvlees (of kippevlees) eten dan rundvlees. Als je bovendien rekening wilt houden met dierenwelzijn: bonen (Engels: 'pulses').

Evolutie
Over het algemeen zal het resultaat van evolutie zijn dat soorten en individuen hun voedsel efficient benutten. Uitzonderingen: reuzenpanda met zijn bamboe dieet en hobbyvarkens, die niet gefokt zijn voor maximale vleesproductie maar voor de aaibaarheid. Dat het varken van Bas Haring een gedomesticeerd hobbyvarken is, is ook te zien aan de witte vacht. Dat is vaak een neveneffect van domesticatie. Vergelijk het domesticeren van vossen (NG): die kregen ook als neveneffect van domesticatie een andere kleur vacht (wit, grijs, zwart gevlekt). Het varkentje van Bas is geen natuurlijk dier in een natuurlijke omgeving. Op grond daarvan kun je geen vergaande conclusies trekken over ecosystemen.

Kabinet: belast benzine-slurpers. Brengt nog geld op ook!

De belastingvoordelen voor energiezuinige auto's is een zeer succesvolle maatregel gebleken om meer zuinige auto's op de weg te krijgen en zo de CO2 uitstoot te reduceren. Ik kan het weten, want ik heb zelf ook een A-label auto gekocht. Maar het kost de schatkist miljoenen. Begrijpelijk dat de regeling wordt stopgezet. Maar waarom niet de benzineslurpers belasten? Dat verlaagt eveneens de CO2 uitstoot maar brengt nog geld op ook! Suggestie: belast de 3 onzuinigste energielabels E, F en G. Label G het meest belasten, dan F, dan E. Hoe simpel kan het zijn?

Energielabel	Zuinigheid tov gemiddelde auto uit dezelfde grootteklasse
A	Minstens 20 procent zuiniger
B	20 tot 10 procent zuiniger
C	maximaal 10 procent zuiniger
D	maximaal 10 procent onzuiniger
E	10 tot 20 procent onzuiniger
F	20 tot 30 procent onzuiniger
G	meer dan 30 procent onzuiniger

NOS:
Kabinet wil voordelen schone auto's beperken (5 juni)
Subsidie zuinige auto's verdwijnt

(Met dank aan Susan voor de geniale tip!)

Arsenicum bacterie: Felisa Wolfe-Simon antwoordt haar critici

Felisa Wolfe-Simon met blote voeten
in het arsenicum-houdende Mono Lake

Op 2 december 2010 blogde ik: Bacterie ontdekt die arsenicum in plaats van fosfor gebruikt, op 3 dec: Hoe alien is de Arsenicum bacterie? en op 5 dec blogde ik over Arsenicum bacterie: is het bewezen?
Er kwam uit de wetenschappelijke wereld veel kritiek: het bewijs rammelde aan alle kanten. 

Vorige week stond er in Science een hele serie kritieken, en vandaag antwoordt Felisa Wolfe-Simon haar critici (1). Ze blijft bij haar claim dat ze bewijsmateriaal heeft dat de bacteriestam uit het Mono Lake fosfor in aantoonbare hoeveelheden heeft vervangen door arsenicum in eiwitten en DNA.

Felisa Wolfe-Simon en 11 medeauteurs, waaronder de bekende fysicus-kosmoloog Paul Davies (2), benadrukken dat ze alle mogelijke voorzorgen hebben genomen dat de bacteriekweken voldoende arsenicum kregen en vooral een hoeveelheid fosfor die verwaarloosbaar klein is. De kritiek was nl. dat er sporen van fosfor als verontreiniging in het kweekmedium waren die voldoende waren voor de cellen om te groeien. In dat geval zou het hele experiment mislukt zijn. Maar FWS had een controle zonder fosfor en zonder arsenicum die veel slechter groeide dan de arsenicum bacterie. Het enige verschil tussen beide experimenten was de toegevoegde hoeveelheid arsenicum, en die moet dus de verbeterde groeisnelheid verklaren. En dat betekent dat de bacterie het arsenicum gebruikt moet hebben, d.w.z. ingebouwd moet hebben in eiwitten en DNA in plaats van fosfor. Andere bezwaren, zoals dat er fosfor vrijgekomen zou kunnen zijn uit dode cellen en vervolgens gebruikt werd door levende cellen zijn niet in staat om het verschil tussen experiment en controle te verklaren, aldus FWS.

DNA
Interessant is de claim van FWS dat recente kwantum-mechanische berekeningen suggereren dat de vervanging van fosfor (P) door arsenicum (As) de ruimtelijke structuur van de DNA dubbel-helix in tact laat (3). Dit is heel belangrijk. Als dat klopt is een zwaarwegend theoretisch bezwaar tegen arsenicum-DNA uit de weg geruimd. De driedimensionale Watson-Crick structuur van DNA luistert heel nauw. Wijkt het te veel af dan verlopen ontzettend veel processen in de cel niet optimaal of zo slecht dat er groeistilstand of de dood optreedt. FWS geeft aan dat het fosfor gehalte van de bacterie erg laag is maar komt niet met een percentage van vervangen fosfor in DNA. Hopelijk komt dat in vervolg onderzoek. Ze schrijft wel dat ze nooit beweerd heeft dat al het fosfor vervangen zou zijn door arsenicum.

Giftig
Bovenal is de bacterie extreem tolerant voor het doorgaans zeer giftige arsenicum. Dit moet het gevolg zijn van sterke selectie voor Arsenicum tolerantie in een omgeving met hoge arsenicum concentraties in het Mono Lake. Dit is een voorwaarde voor groei, maar zeker niet voldoende. Het zou nl. kunnen zijn dat de bacterie in staat is om efficiënt arsenicum onschadelijk te maken of uit te scheiden. Tolerantie voor giftige stoffen is een bekend verschijnsel (bv.: zinkviooltje). Maar deze bacterie tovert een giftige stof om tot een bouwsteen: het is in staat arsenicum als substituut van fosfor te gebruiken. In ieder geval in laboratorium experimenten. Arsenicum wordt dus niet uitgescheiden, maar juist opgenomen.

Reproduceerbaarheid
FWS stelt de bacterie beschikbaar voor andere wetenschappers zodat zij de experimenten kunnen herhalen. En zo hoort het ook in de wetenschap. Zij stelt zich hiermee ook kwetsbaar op, omdat anderen haar claims kunnen falsificeren.

Buitenaards leven
FWS en medeauteurs speculeren niet over buitenaards leven. Maar de implicatie is duidelijk: als er planeten zijn waar geen fosfor maar wel arsenicum aanwezig is zou leven op die planeet toch mogelijk zijn.

Fine Tuning
De eisen voor fine-tuning van fysische en chemische eigenschappen van het heelal zijn hiermee ook wat minder streng geworden! Fosfor is geen vereiste meer!

Bronnen

1. Felisa Wolfe-Simon et all (2011) Response to Comments on “A Bacterium That Can Grow Using Arsenic Instead of Phosphorus” , Science 3 June 2011
2. Paul Davies: 'The Goldilock Enigma. Why is the universe just right for life?' Zie mijn blog. In een lezing aan boord van de clipper Stad Amsterdam in 2010 speculeerde Davies al over alternatief leven (zie mijn blog hierover). Het leuke van Davies: "Paul Davies likes to ask big questions". Recentelijk heeft hij zich laten verleiden om kankeronderzoekers te helpen: hier. Hij is niet bang om onorthodoxe vragen te stellen. Dat mag ik wel.
3. "recent quantum mechanical calculations indicate that As replacement of P in DNA would not alter the geometry and backbone structure of the DNA double helix".

Verdere bronnen: een erg kritisch verhaal in Nature, 1 juni: Will you take the 'arsenic-life' test? De meeste wetenschappers zouden het zonde van hun tijd vinden om de experimenten te herhalen.